گاهی زن و مرد در یک زندگی به این نتیجه می‌رسند که طلاق تنها گزینه برای ادامه زندگی‌ست. در این میان اگر فرزندی داشته باشند نگرانی‌هایی از بابت او خواهند داشت. وضعیت آینده او چگونه خواهد بود؟ حضانت او با کیست؟ نحوه برخورد آن فرزند با مسئله طلاق چگونه خواهد بود؟ طلاق چه اثرات روانی بر آن بچه می‌گذارد؟
باید بگوییم طلاق برای همه بچه‌ها استرس‌زا و دردآور است. البته بعضی از بچه‌ها راحت‌تر با این موضوع کنار آمده و سریع‌تر به زندگی عادی باز می‌گردند.
ما اینجاییم تا از روانشناسی کودکان طلاق صحبت کنیم و به شما یاد بدهیم اگر در چنین شرایطی قرار دارید، بهترین رفتار چگونه است.
روانشناسی کودکان طلاق
قطعا طلاق یک مسئله دردناک و یک اندوه بزرگ برای بچه‌هاست. آن‌ها باید یاد بگیرند همواره یکی از والدین خود را در کنار خود نداشته باشند و این مسئله استرس زیادی برای کودک به همراه دارد. خبر خوب این است که پدر و مادر می‌توانند با نوع رفتار خود اثرات روانی طلاق بر روی فرزندان را کاهش دهند. استراتژی‌های حمایتی والدین به بچه‌ها کمک می‌کند تا با فرایند طلاق سازگار شده و تغییرات را بپذیرند.
چرا سال اول سخت ترین است؟
تحقیقات در حوزه روانشناسی کودکان طلاق نشان داده است این بچه‌ها در طول یک یا دو سال اول پس از طلاق بیشترین مشکل را دارند. آن‌ها اغلب مسائلی از قبیل پریشانی، عصبانیت، اضطراب و غیره را تجربه می‌کنند.
معمولا بسیاری از این کودکان دوباره زندگی را از سر می‌گیرند. آن‌ها به تغییرات پیش آمده در زندگی خود عادت کرده و کم‌کم با شرایط جدید سازگار می‌شوند. با این حال، باید پذیرفت که برخی از آن‌ها هرگز به زندگی عادی پیش از طلاق باز نمی‌گردند. این دسته کوچک تا آخر عمر مشکلات زیادی را پس از طلاق والدین خود تجربه می‌کنند.
تاثیر عاطفی طلاق بر کودکان
کودکان خردسال نمی‌توانند درک کنند که چرا مدام باید بین دو خانه در رفت و آمد باشند. این بچه‌ها نگرانند که روزی والدینشان آن‌ها را نخواهند و دیگر دوستشان نداشته باشند. گاهی بچه‌ها در سنین دبستان به این فکر می‌کنند که طلاق تقصیر آن‌هاست و آن‌ها کار نادرست یا رفتار اشتباهی انجام داده‌اند که منجر به طلاق گشته است. در مقابل نوجوانان معمولا حس خشم را در این رابطه تجربه می‌کنند. آن‌ها والدین خود را مقصر فروپاشی خانواده خود می‌دانند و از آن‌ها بسیار عصبانی می‌شوند.
البته شرایط خانواده‌ها متفاوت است. اگر در خانواده‌ای مشاجره، استرس و تنش زیاد باشد، طلاق برای کودکان باعث آرامش می‌شود.
استرس ناشی از طلاق
طلاق بر روابط بین کودک و والدین تاثیرگذار است و اگر خانواده تک فرزندی باشد سطح استرس آن بیشتر هم می‌شود. در فرایند طلاق کودکان ارتباط مداوم و روزانه خود را با یکی از والدین از دست می‌دهند و در نتیجه پس از مدتی دیگر نسبت به او احساس نزدیکی نمی‌کنند. مطالعات نشان داده که حمایت و محبت والدین اغلب پس از طلاق کمتر شده و نظم و انضباطی که می‌خواهند را نمی‌توانند ایجاد کنند.
برای برخی از کودکان، جدایی از پدر و مادر سخت‌ترین بخش طلاق نیست. بلکه تغییراتی که در نتیجه طلاق به وجود می‌آید سخت و استرس‌زاست. تغییراتی از قبیل تغییر مدرسه، زندگی در خانه‌ای با والدین مجرد که تجربه شکست در زندگی را دارند، مشکلات مالی و رفتن به خانه‌های کوچک‌تر و محله‌های ارزان‌تر و غیره.
خطراتی که خانواده‌ها با آن روبرو هستند
نکته بعدی در روانشناسی کودکان طلاق این است که بسیاری از آن‌ها نمی‌توانند تغییرات جدید را تحمل کنند. بسیاری از والدین پس از طلاق ازدواج مجدد می‌کنند. در این صورت عضو یا اعضای جدیدی به این خانواده‌ها اضافه می‌شوند. اگر طرف مقابل نیز فرزندی داشته باشد، کودک دارای خواهر یا برادر ناتنی شده و ارتباط او با آن‌ها ممکن است مسئله ساز باشد.
متاسفانه نرخ طلاق در ازدواج دوم معمولا بیشتر از ازدواج اول است. به این صورت کودک مجبور است در طول زندگی خود بارها و بارها شکست را تجربه کرده و با تغییرات کنار بیاید.
مشکلات روحی و روانی
طلاق می‌تواند سلامت روان را در کودکان و نوجوانان با خطراتی مواجه کند. فارغ از سن، جنسیت و فرهنگ، متاسفانه کودکان طلاق مشکلات روانی بیشتری را تجربه می‌کنند. طلاق ممکن است منجر به اختلال سازگاری در کودکان شود که معمولا در عرض چند ماه برطرف می‌شود. اما، مطالعات نشان داده میزان افسردگی و اضطراب در کودکانی طلاق بالاتر است.
مشکلات رفتاری
از دیگر مشکلات حوزه روانشناسی کودکان طلاق مشکلات رفتاری کودکان است. آن‌ها بجز مشکلات روحی و روانی ممکن است با مشکلات رفتاری نیز مواجه شوند. معمولا کودکان در خانواده‌های تک والدی بیشتر درگیر مسائلی از قبیل بزهکاری و رفتارهای تکانشی می‌شوند.
عملکرد تحصیلی ضعیف
خیلی وقت‌ها فرزندان خانواده‌های طلاق در مدرسه خوب عمل نمی‌کنند. البته نتایج یک مطالعه که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده نشان می‌دهد که اگر طلاق به صورت غیر منتظره اتفاق بیفتد بر روند درسی بچه‌ها تاثیرگذار است؛ اما اگر این فرایند به تدریجی شکل بگیرد، ممکن است بچه‌ها با آن کنار آمده و درسشان ضربه نخورد.
۷ روش کاهش تاثیر طلاق روی بچه‌ها
اگر ناچار به طلاق هستید اما نمی‌خواهید کودکتان در این مسیر آسیب جدی ببیند ابتدا باید رفتار خود را طوری تنظیم کنید تا کودکتان از شما احساس حمایت و امنیت دریافت کند. به این منظور ۷ کار که حتما باید انجام دهید را توضیح می‌دهیم:
۱. با فرزند خود همسو شوید
مطالعات در حوزه روانشناسی کودکان طلاق نشان می‌دهد که در طول طلاق، کودکان به این مسائل فکر می‌کنند: دیگر خانواده‌ای ندارم، شبیه کودکان دیگر نیستم، کودکی من به پایان رسیده و غیره. البته احساسات کودکان با توجه به شخصیت و خانواده‌ای که در آن رشد کرده‌اند متفاوت خواهد بود. به عنوان یک والد باید یاد بگیرید دنیا را از چشمان فرزندتان ببینید تا بتوانید او را درک کرده و با او همسو شوید. همسویی و هم‌دلی اساس روابط ماست. چه آگاهانه آن را انتخاب کنیم چه واکنش احساسی ما باشد.
وقتی با کودک خود همسو شده و به زندگی شبیه او نگاه می‌کنید، وضعیت درونی‌تان تغییر می‌کند. این تغییر باعث می‌شود که فرزند شما حس کند که شما به حرف او گوش می‌دهید و احساساتش را درک می‌کنید. شما از این طریق خواهید توانست:
- نیازهای عاطفی فرزندتان را بشناسید.
- منظور حرف‌های کودکتان را متوجه شوید.
- فرزندتان را تشویق کنید تا درباره طلاق فکر کند.
- حمایتگران فرزندتان را بشناسید (دوستان، خانواده، مشاوران و مربیان).
- او را تشویق کنید که سوال بپرسد.
- احساسات و نظرات او را تایید کنید.
- به فرزندتان اطمینان دهید که طلاق تقصیر او نیست.
برای تمرین همسویی با فرزندتان میتوانید کارهای زیر را انجام دهید:
- یک فضای امن و راحت پیداکرده و با او صحبت کنید.
- عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید.
- گوش دادن فعال را تمرین کنید.
- برای اینکه درک کنید او چه می‌گوید و چه خواسته‌هایی دارد سوال بپرسید.
- تمرکز حواس را تمرین کنید.
- در طول مکالمات با فرزندتان، احساسات خود را بروز دهید.
کودک شما در طول روند طلاق احساسات مختلفی را تجربه می‌کند. از شوک و عصبانیت گرفته تا غم و اندوه و بی‌علاقگی. تمرین همسویی، به شما کمک می‌کند تا تمام احساسات کودکتان را در هر مرحله درک کنید.
۲. حمایت عاطفی خودتان را فراموش نکنید
افرادی که در بحران میتوانید به آن‌ها تکیه کنید چه کسانی هستند؟ با چه کسانی مشورت می‌کنید؟ برای تخلیه احساسی با چه کسانی حرف می‌زنید؟
مهم نیست چقدر قوی هستید، دیر یا زود به حمایت عاطفی نیاز خواهید داشت. لیستی از افرادی تهیه کنید که می‌دانید میتوانید به آن‌ها تکیه کنید. این لیست می‌تواند شامل اعضای خانواده، دوستان، همسایگان یا همکاران باشد؛ اما طبق روانشناسی کودکان طلاق، فرزندتان را نباید در این لیست قرار دهید. او نباید بین شما و همسرتان قرار بگیرد.
تعداد افراد در این لیست اهیت ندارد. آنچه مهم است میزان راحتی و امنیت شما در برابر این افراد است. اگر لیستتان خالیست نگران نباشید. میتوانید به سراغ افراد دیگری بروید:
- مشاوران
- روانشناس
- انجمن‌های آنلاین
- و غیره
طلاق فرآیندی دردناک است و شما زمانی که خود نیاز به درک شدن و حمایت دارید، از فرزندتان حمایت کنید. برای اینکه بتوانید در کنار فرزندتان باشید، باید ابتدا کنار خودتان باشید.
۳. با کودک خود وقت بگذرانید
سعی کنید با کودک خود وقت مفید بگذرانید. خوب است بدانید بازی کردن راه خوبی‌ست که کودکان از طریق آن احساسات و هیجانات خود را بروز دهند. بسیاری از کودکان پس از طلاق با والدین خود درباره افکار و احساساتشان صحبت نمی‌کنند. شما از طریق بازی، نقاشی، قصه گویی و غیره میتوانید متوجه افکار و احساسات فرزند خود شوید. در این رابطه پیشنهادات زیر را در نظر بگیرید:
- به وسیله وسایل دور ریز مانند جوراب یا تکه پارچه‌های دور ریختنی عروسک‌های کوچک انگشتی بسازید و از کودک خود بخواهید آن‌ها را در دست خود کرده و بجای آن حرف بزند. از این طریق معمولا کودکان احساسات خود را بروز می‌دهند.
- نقاشی بکشید. نقاشی کشیدن یکی از راه‌هایی‌ست که کودک حرف‌های خود را به کمک آن می‌زنند. در طول روز زمانی را به نقاشی کشیدن با کودک خود اختصاص بدهید.
- قدرت داستان را دست کم نگیرید. میتوانید به کودک خود پیشنهاد بدهید تا داستانی در رابطه با طلاق بنویسد. او را تشویق کنید که خلاق باشد و برای داستان خود نقاشی هم بکشد و اگر دوست داشت آن را برایتان تعریف کند.
۴. فرزندتان را تشویق کنید تا با هر دو والدین خود وقت بگذراند
طبق مطالعات در زمینه روانشناسی کودکان طلاق اغلب، بچه‌ها در انتخاب والدین پس از طلاق تحت فشار هستند. این فشار همیشه آگاهانه توسط والدین اعمال نمی‌شود؛ اما معمولا چه آگاهانه چه ناآگاهانه تاثیر نامطلوبی بر روان کودک می‌گذارد.
کودکان می‌توانند لحن، زبان بدن و حالات چهره ما را درک کنند. به عنوان مثال، اگر یکی از والدین زمانی که فرزندشان در حال جمع‌آوری وسایل خود است غمگین باشد، کودک زمان ترک منزل دچار احساس گناه و عذاب وجوان می‌شود.
در این مرحله شما به عنوان پدر یا مادر باید روی رفتار خود کنترل داشته و خود را مدیریت کنید. موارد زیر را حتما رعایت کنید:
- از فرزندتان به عنوان پیغام‌رسان بین شما و همسر سابقتان استفاده نکنید.
- از فرزندتان نخواهید نقش میانجی را بازی کند.
- فرزندتان را به خاطر دیدن همسر سابقتان شرمنده نکنید.
- اگر نیاز به حمایت عاطفی دارید، به فرزندتان تکیه نکنید.
- از فرزندتان نخواهید درباره زندگی یا رفتار جدید همسر سابقتان به شما گزارش دهد.
- در مورد همسر سابقتان بد نگویید.
- فرزندتان را تشویق نکنید که برای تایید شما، درباره همسر سابقتان بدگویی کند.
بسیار مهم است که فرزندتان را تشویق کنید تا با همسر سابقتان که پدر یا مادر اوست وقت بگذراند.
۵. دو خانه امن و راحت بسازید
روانشناسی بچه‌های طلاق می‌گوید فرزند شما باید هم در خانه شما و هم در خانه همسر سابقتان احساس راحتی و امنیت داشته باشد. هر دو خانه باید شامل وسایل زیر باشد:
- اسباب‌بازی‌های مورد علاقه کودک
- وسایل مدرسه
- لباس
- لوازم بهداشتی
- عکس اعضای خانواده
۶. روال جدیدی بسازید
برگشتن به روال عادی زندگی قطعا سخت است و ممکن است کمی طول بکشد؛ اما اگر برای کودک خود روال و ساختار جدیدی بسازید، به او کمک می‌کنید تا راحت‌تر با این جابجایی کنار آمده و احساس امنیت و راحتی بیشتری داشته باشد. میتوانید اجازه بدهید بعد از مدرسه به گیم‌نت برود، جمعه‌ها با دوستانش وقت بگذراند، هفته‌ای یک بار غذای مورد علاقه‌اش را درست کنید و هفته‌ای یک الی دو بار به پیک‌نیک بروید.
۷. طلاق دوستانه داشته باشید
خانواده‌های شاد کودکان شاد می‌سازد. در مقابل کشمکش و درگیری در خانواده که در نهایت منجر به یک طلاق طولانی‌مدت می‌شود، حتما یک تجربه دردناک و آسیب‌زا برای بچه‌هاست.
باید این مسئله را هدف خود قرار دهید: در هر گام از فرایند طلاق، همه چیز دوستانه و در آرامش پیش برود. در این صورت میتوانید مطمئن باشید که صفحات بعدی زندگی خود و کودکانتان را بهتر و درست‌تر شروع خواهید کرد.
در آخر
طلاق یک اتفاق غم‌انگیز در خانواده است. شاید به عنوان یک زن یا مردی که تصمیم به طلاق گرفته و راهی جز این نمی‌بیند فشار زیادی را تحمل می‌کنید. اما باید بدانید فرزند شما فشار مضاعفی را تجربه می‌کند. کودکان به دلیل شرایطی که دارند و حمایت و محبتی که نیاز دارند در سنین پایین از والدین خود دریافت کنند معمولا در پروسه طلاق ضربه‌های جدی می‌خورند و اگر رفتار والدین مطابق استانداردهای روانشناسی کودکان طلاق نباشد، شاید آسیب این ضربه‌ها تا آخر عمر همراهشان باشد.
در این مقاله تلاش کردیم به شکل مختصر مشکلاتی که برای این کودکان پیش می‌آید را توضیح داده و روش‌هایی که والدین می‌توانند به کمک آن تاثیر این آسیب‌ها را کم کنند بیان کردیم.
اگر شما اطلاعات و تجربیات بیشتری در این زمینه دارید، مشتاقیم نظرات ارزشمندتان را بشنویم.
