این روزها با توجه به تغییر در سبک زندگی افراد، بلوغ زودرس در کودکان به طرز نگران کننده‌ای رو به شیوع است! شاید در اطراف خود دیده باشید دختران خردسالی که عادت ماهیانه می‌شوند یا پسران کوچکی که سبیل دارند! این‌ها زنگ خطر هایی هستند که از بیماری به بلوغ زودرس خبر می‌دهند. این عارضه در نهایت می‌تواند باعث مشکلات روحی آن کودک در خردسالی و قد کوتاهی او در بزرگسالی شود.
درمان بلوغ زودرس دختر و پسر مستلزم شناخت این بیماری، علائم و نشانه‌های آن، تشخیص زودهنگام و شروع به موقع پروسه درمانی است. ما در این مقاله تلاش می‌کنیم این موارد را به تفصیل شرح دهیم و شما را با این عارضه آشنا کنیم.
بلوغ زودرس چیست؟
پیش از پرداختن به مسئله بلوغ زودرس، ابتدا بهتر است بلوغ را تعریف کنیم. بلوغ یک مرحله مهم در رشد افراد است که بین کودکی و بزرگسالی بوده و توانایی‌های جسمی، جنسی و فیزیکی او افزایش پیدا می‌کند. مهم‌ترین تغییر در زندگی افراد در این مرحله ترشح هورمون‌های جنسی استروژن و تستوسترون و در نتیجه توانایی تولید مثل است. سن بلوغ را در دختران ۷ الی ۱۳ سالگی و در پسران ۹ الی ۱۴ سالگی مطرح کرده‌اند؛ اما این سن در افراد مختلف با توجه به شرایط محیطی، جسمانی و وراثت متفاوت است.
بلوغ زودرس یعنی پدیدار شدن نشانه‌های بلوغ پیش از سن ۸ سالگی برای دختران و ۹ سالگی برای پسران. این نشانه‌ها می‌تواند شامل رشد سریع استخوان‌ها و عضلات، تغییر در اندازه و شکل بدن فرد و … باشد. بلوغ زودرس علل مختلفی دارد. انواع تومورها، عفونت‌ها و … می‌توانند منجر به بلوغ زودرس شود.
انواع بلوغ زودرس
قبل از آنکه به درمان بلوغ زودرس دختر و پسر بپردازیم، اصلا ببینیم چند نوع بلوغ زودرس داریم:
به طور کلی بلوغ زودرس را می‌توان به ۲ نوع تقسیم کرد:
- بلوغ زودرس مرکزی (وابسته به هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH))
- بلوغ زودرس محیطی (مستقل از هورمون جنسی GnRH)
بلوغ زودرس مرکزی
بلوغ زودرس وابسته به GnRH به طور کلی شایع‌تر بوده و در دختران ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از پسران است. در بلوغ زودرس مرکزی، محور هیپوتالاموس-هیپوفیز فعال می‌شود و بزرگ شدن و بلوغ غدد جنسی، ایجاد ویژگی‌های جنسی ثانویه و اووژنز یا اسپرم‌زایی را به دنبال دارد. مهم‌ترین علل بلوغ زودرس مرکزی عبارتند از:
- تومورهای CNS: هامارتوم هیپوتالاموس، گلیومای عصب بینایی، کیست‌های آراکنوئید، آستروسیتوم، اپاندیموم، هیدروسفالی، دیسپلازی سپتوپتیک، تومورهای پینه‌آل
- آسیب CNS: ضربه به سر، فلج مغزی، عفونت (مننژیت سلی)
- ژنتیک
- سندرم‌ها: نوروفیبروماتوز نوع ۱، سندرم استرج وبر، توبروس اسکلروزیس
بلوغ زودرس محیطی
این نوع بلوغ کمتر شایع بوده و ویژگی‌های جنسی ثانویه به دلیل سطح بالای استروژن یا آندروژن به وجود می‌آید. معمولا این نوع بلوغ در خانواده‌هایی که سابقه بلوغ زودرس وجود دارد بیشتر مشاهده می‌شود.
علائم بلوغ زودرس
والدین باید مراقب باشند و با دیدن علائم و نشانه‌های بلوغ در کودکان خود سریعا به پزشک مراجعه کنند. برخی علائم بلوغ زودرس در دختران و پسران به صورت مشترک است. این علائم عبارتند از:
- رشد سریع قد
- آکنه و جوش
- بوی بدن بزرگسالان
- رشد موهای زائد در نواحی تناسلی و زیربغل
بلوغ زودرس دختران
علائم اختصاصی بلوغ زودرس در دختران عبارتند از:
- رشد سینه‌ها که اولین نشانه بلوغ در دختران است.
- عادت ماهیانه که زودتر از ۸ سالگی اتفاق بیفتد.
بلوغ زودرس پسران
علائم اختصاصی بلوغ زودرس در پسران عبارتند از:
- رشد بیضه‌ها و آلت تناسلی
- بم شدن صدا
- رشد ریش و سبیل
عوارض بلوغ زودرس
برای شناخت روش‌های درمان بلوغ زودرس دختر و پسر خوب است ابتدا عوارض این مشکل را بدانیم. اگر خانواده‌ها به دنبال درمان بلوغ زودرس دختر یا پسر خود نباشند، معمولا منجر به قدکوتاهی این کودکان در بزرگسالی خواهد شد.
از سوی دیگر بلوغ زودرس می‌تواند باعث ایجاد مشکلات عاطفی و رفتاری فرزند شود! کودکانی که بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند، معمولا خود را در معرض رفتارهای پرخطر مانند سوء مصرف مواد، مسائل رفتاری، انزوای اجتماعی، فرار از مدرسه و شرکای جنسی متعدد قرار می‌دهند. اغلب آن‌ها به دلیل تغییر ظاهری در جمع دوستان خود احساس راحتی ندارند و از جمع‌های دوستانه طرد می‌شوند. با این حال، بیشتر این مشکلات ممکن است خود به خود با ورود به بزرگسالی حل شود.
دلایل بلوغ زودرس
به طور کلی هنوز دلیل قطعی و ثابتی برای این مسئله پیدا نشده است؛ اما در غالب موارد بلوغ زودرس خود نشانه‌ای از یک مشکل ریشه‌ای در بدن است. اغلب مشکلاتی که می‌توانند منجر به بروز عارضه بلوغ زودرس دختران و پسران شوند عبارتند از:
- مشکلات مغزی شامل انواع صدمات، ضربه به مغز، جراحی، رادیوتراپی، تومورها و …
- اختلالات غدد فوق کلیوی
- اختلالات هورمونی
- جهش ژنتیکی
- مشکلات تخمدان در دختران
- مشکلات تیروئید
البته باید بدانید در پاره‌ای از مواقع، بلوغ زودرس بدون هیچ دلیل خاصی اتفاق می‌افتد. بنابراین باید تشخیص این مسئله و علت آن را به پزشک مطمئن بسپارید.
پیشگیری و پیش‌بینی بلوغ زودرس
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است؛ بنابراین بهتر است پیش از اینکه مجبور شویم به درمان بلوغ زودرس دختر و پسران بپردازیم، ببینیم آیا راهی برای پیشگیری از این مشکل وجود دارد؟ متاسفانه از آنجایی که علت اصلی بلوغ زودرس معمولا ناشناخته است، قاعدتا پیشگیری از آن نیز مشکل است؛ اما با اندکی دقت به راحتی می‌توان آن را پیش‌بینی کرد. والدین باید به دقت حالات و ظاهر کودکان خود را تحت نظر داشته باشند و به محض دیدن اولین علائم به پزشک مراجعه کرده و روند درمان را آغاز کنند.
هرچه درمان زودتر شروع شود معمولا با موفقیت بیشتری همراه است و کودک در بزرگسالی با مشکل قد کوتاه مواجه نمی‌شود. البته نتیجه درمان به عواملی مانند پیشرفت تغییرات استخوانی، سن شروع بلوغ زودرس، زمان شروع و مدت درمان بستگی دارد. اغلب کودکان پس از قطع درمان پیشرفت طبیعی بلوغ را خواهند داشت. هرچند هنوز اطلاعات بسیار کمی در مورد عواقب طولانی مدت غدد درون ریز، متابولیک، تولیدمثلی و روانی وجود دارد.
تشخیص بلوغ زودرس دختر و پسر
پزشکان برای درمان بلوغ زودرس دختران و پسران، ابتدا باید آن را به درستی تشخیص دهند. تشخیص بلوغ زودرس شامل موارد زیر است:
- بررسی سوابق پزشکی کودک و خانواده
- انجام معاینه فیزیکی
- انجام آزمایش خون برای اندازه گیری سطح هورمون
- اشعه ایکس از دست و مچ دست کودکان (به کمک اشعه ایکس متوجه می‌شوند که آیا استخوان‌های کودک سریع رشد می‌کند یا خیر)
برای شناسایی نوع بلوغ زودرس، آزمایشی به نام تست تحریک هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) انجام می‌شود. طی این آزمایش ابتدا نمونه خون کودک گرفته می‌شود؛ سپس واکسن حاوی هورمون GnRH به او تزریق می‌گردد. پس از تزریق، چند مرحله دیگر نمونه‌گیری از کودک انجام می‌شود و پزشک با مطالعه بر روی این نمونه‌ها متوجه می‌شود که هورمون‌های بدن کودک چگونه واکنش نشان می‌دهند.
سایر آزمایشات بلوغ زودرس مرکزی
- اندازه‌گیری سطح هورمون: در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس مرکزی، هورمون GnRH باعث افزایش سطح هورمون‌های دیگر می‌شود. در کودکان مبتلا به بلوغ زودرس محیطی، سایر هورمون‌ها ثابت می‌مانند.
- MRI مغز: این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا بلوغ زودرس مرکزی از مشکلات مغزی سرچشمه می‌گیرد یا خیر.
- آزمایش تیروئید: این آزمایش نشان می‌دهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید می‌کند یا خیر! معمولا برای کودکانی که علائم کم کاری تیروئید دارند مانند خستگی، سرمایی بودن، عملکرد ضعیف در مدرسه یا داشتن پوست رنگ پریده و خشک تجویز می‌شود.
سایر آزمایشات بلوغ زودرس محیطی
برای تشخیص بلوغ زودرس محیطی در دختران نیاز به آزمایشات بیشتری وجود دارد. این آزمایشات می‌تواند شامل آزمایش‌های خون بیشتر برای بررسی سطح هورمون‌ها، سونوگرافی برای بررسی کیست یا تومور تخمدان در برای درمان بلوغ زودرس دختران باشد.
درمان بلوغ زودرس دختران و پسران
درمان بلوغ زودرس دخترها و پسران به بررسی علل، سن کودک و پیشرفت بلوغ بستگی دارد. با این حال، پس از آزمایشات و مطالعات فراوان ممکن است هیچ علتی برای این مسئله پیدا نشود. در این صورت پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که هیچ پروسه درمانی را شروع نکند و اجازه بدهد گذشت زمان این مسئله را حل کند. باید این مسئله را در نظر بگیرید که هدف اصلی درمان، حفظ قد فرد در بزرگسالی و کاهش استرس روانی – اجتماعی مرتبط با آن است. در ادامه رایج‌ترین راه‌های درمان بلوغ زودرس دختر و پسر را بیان می‌کنیم.
درمان بلوغ زودرس با دارو
درمان آنالوگ GnRH شامل مجموعه داروهایی‌ست که پزشک برای درمان بلوغ زودرس دختر و پسر تجویز می‌کند تا بلوغ را به تعویق بیندازد. در این روش درمانی داروهایی مانند لوپرولید استات (Lupron Depot) یا تریپتورلین (Triptodur Kit) به صورت ماهانه تزریق می‌شود. برخی فورمول‌های جدید دارو هم وجود دارند که در فواصل زمانی طولانی‌تری مصرف می‌شوند. معمولا در این روش‌های درمانی، کودک باید این دارو را تا رسیدن به سن بلوغ مصرف کند. پس از توقف درمان، بلوغ دوباره شروع می‌شود.
یکی دیگر از گزینه‌های درمانی برای بلوغ زودرس مرکزی، کاشت هیسترلین است که یک درمان یک ساله است. این درمان شامل تزریق واکسن به صورت ماهانه نیست. در این روش یک جراحی جزئی انجام شده و یک ایمپلنت زیر پوست بازو کاشته می‌شود. پس از یک سال، مجددا توسط یک جراحی دیگر ایمپلنت برداشته می‌شود و در صورت نیاز، یک ایمپلنت جدید جای آن قرار می‌دهند.
درمان بیماری زمینه‌ای
اگر علت به وجود آمدن بلوغ زودرس یک بیماری زمینه‌ای باشد، با درمان آن بیماری مشکل بلوغ زودرس نیز حل می‌شود. مثلا اگر وجود تومور مغزی باعث ترشح هورمون‌هایی شود که منجر به بلوغ زودرس گردد، با خارج کردن آن تومور از مغز و درمان این بیماری، علائم بلوغ هم از بین می‌روند.
نقش والدین در درمان بلوغ زودرس دختران و پسران
رفتار والدین کودکانی که دچار بلوغ زودرس هستند باید با والدین معمولی متفاوت باشد.
حمایت، حمایت، حمایت!
کودکانی که به بلوغ زودرس می‌رسند ممکن است احساس کنند که شبیه سایر کودکان هم سن و سال خود نیستند. هرچند مطالعات کمی در حوزه تاثیر عاطفی بلوغ زودرس صورت پذیرفته؛ اما بلوغ زودرس ممکن است منجر به مشکلات اجتماعی و عاطفی کودک شود. یکی از این مشکلات می‌تواند تجربه رابطه جنسی در سنین پایین باشد.
به خانواده‌هایی که درگیر این مشکل هستند توصیه می‌شود از کمک‌های یک مشاوره بهره بگیرند تا بتوانند بهتر احساسات و مسائل کودکان خود را درک کرده و آن را مدیریت کنند.
ایجاد آمادگی قبلی
پیش از مراجعه به پزشک سعی کنید به همه مسائل فکر کرده و آماده باشید. مثلا کودک شما چند ساعت نباید غذا بخورد؟ یا اگر به پزشک جدیدی مراجعه ی‌کنید که سوابق پزشکی فرزندتان را ندارد یک نسخه از آن را با خود همراه داشته باشید.
قبل از قرار با پزشک، با فرزندتان در مورد نحوه معاینه پزشک صحبت کنید و او را متوجه کنید که احتمالا پزشک اندام تناسلی و سینه‌های او را معاینه می‌کند.
جمع‌آوری اطلاعات
سپس فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- علائمی که کودک شما دارد و به نظرتان مشکوک است.
- اطلاعات شخصی کودک که حاوی نکات کلیدی است مانند استرس یا تغییرات اخیر زندگی.
- لیست تمام داروها، ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌هایی که کودک مصرف می‌کند به همراه دوز مصرفی آن‌ها. آنچه که افراد دیگر خانه مصرف می‌کنند را هم بنویسید.
- لیستی از قد اعضای خانواده تهیه کنید و به طور میانگین اعضای خانواده را از نظر قدبلندی یا قدکوتاهی دسته‌بندی کنید.
- سابقه پزشکی خانوادگی؛ اگر در خانواده فرد یا افرادی بوده‌اند که سابقه بلوغ زودرس را داشته‌اند یا از مشکلات غدد درون ریز رنج می‌برند آن‌ها را حتما ذکر کنید.
- سوالاتی که باید از پزشک بپرسید
به طور مثال برخی از سوالات عبارتند از:
- علت احتمالی بلوغ زودرس در فرزند من چیست؟
- آیا دلایل احتمالی دیگری نیز وجود دارد؟
- فرزند من چه آزمایشاتی را باید انجام بدهد؟
- آیا کودکم زود معالجه می‌شود یا این وضعیت طولانی مدت خواهد بود؟
- بهترین درمان چیست؟
- چه زمانی باید پروسه درمان را شروع کنیم و چقدر طول می‌کشد؟
- فرزند من بیماری‌های دیگری هم دارد. چگونه باید آن‌ها را با هم مدیریت کنم؟
- آیا فرزندم باید رژیم غذایی خاصی داشته باشد؟
- چگونه می‌توانم اطلاعاتم را در این زمینه تکمیل کنم؟ آیا بروشورها یا وب‌سایت‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
حتما تمام سوالاتی که دارید بپرسید.
حرف آخر
بلوغ زودرس یک بیماری‌ست که می‌تواند در بزرگسالی تبعات جدی به‌دنبال داشته و اثرات جبران ناپذیری در سنین کودکی برجای بگذارد. قطعا این بیماری نیز مانند تمام بیماری‌ها هرچه زودتر تشخیص داده شود درمان راحت‌تر و موثرتری خواهد داشت. ما در این مقاله سعی کردیم تمام جنبه‌های این بیماری را بیان کرده و علائم و نحوه تشخیص آن را توضیح دهیم. امیدواریم مطالعه این مقاله به خانواده‌هایی که درگیر این بیماری هستند یا در مراحل درمان بلوغ زودرس دختر یا پسرشان می‌باشند مفید واقع شود.
چنانچه شما عزیزان اطلاعات بیشتری درباره این عارضه دارید، مشتاقیم نظرات و تجربیات ارزشمندتان را بشنویم.
