دستگاه زردی نوزاد چیست و درمان زردی نوزاد با فتوتراپی چگونه است؟

دستگاه زردی نوزاد ابزرای حیاتی برای نوزادان مبتلا به زردی است. زمانیکه رنگدانه بیلی روبین در خون افزایش یابد عارضه ای به نام هایپر بیلی روبینمی یا زردی یا ایکتر ایجاد می شود. زردی در نوزادان بسیار شایع است و تقریبا تمام نوزادان،میزان بالای بیلی روبین در خون را تجربه میکنند ولی فقط نیمی از آنها(۶۰% نوزادان) علایم قابل مشاهده یرقان یا زردی مانند زرد شدن پوست و سفیدی چشم و… را نشان میدهند.

همه پزشک ها معتقد هستند که زردی تا حدی قابل قبول است و اکثر نوزادان مبتلا به زردی نیازی به اقدام درمانی خاصی ندارند زیرا سطح بیلی روبین در خون آنها خیلی بالا نیست.در این موارد ، معمولاً در عرض ۱۰ تا ۱۲ روز وضعیت زردی نوزاد بهتر می شود و هیچ آسیبی به نوزاد  نمی رسد. معمولاً در صورتی درمان برای زردی مورد نیاز است که:

• نوزاد شما دارای مقادیر خیلی زیادی بیلی روبین در خون خود باشد.
• زردی در روز اول تولد وجود داشته باشد.
• زردی نوزاد بیش از دو هفته طول کشیده باشد،که به آن زردی طول کشیده می گویند.

راه های درمان زردی نوزاد به این صورت است که در صورتیکه سطح زردی در حدی باشد که نیازی به اقدامات خاصی نباشد باید به طور منظم به نوزاد  شیر دهید و در صورت لزوم او را برای تغذیه بیدار کنید و به هیچ عنوان از مکمل هایی نظیر آب یا آب قند استفاده نکنید، و تعداد دفعات شیر دهی را تاجای امکان افزایش دهد چراکه در این صورت تعداد دفعاتی که نوزاد پوشک خود را خیس میکند افزایش می یابد و در نتیحه بیلی رو بین اضافی، بیشتر از این طریق دفع میشود.

در صورتیکه نیاز باشد برای زردی اقدام درمانی خاصی صورت بگیرد، اولین مرحله درمان آن فتوتراپی است.در صورتیکه درمان زردی با دستگاه فتوتراپی جواب ندهد ممکن است نوزاد در بیمارستان بستری شده و با تعویض خون تحت درمان قرار گیرد.که ما در ادامه این مقاله به شرح دستگاه فتوتراپی و درمان با آن میپردازیم پس با ما همراه باشید.

دستگاه فتوتراپی چیست؟

فتوتراپی عبارت است از قرار دادن پوست نوزاد در معرض نور فلورسنت.این نور،باعث افزایش دفع بیلی روبین از طریق فتوایزومریزاسیون میگردد.در این فرآیند بیلی روبین در حضور نور،تبدیل به مواد شیمیایی ساده تری میگردد که محلول در آب می باشند و بیلی روبین اضافی که عامل زرد شدن رنگ پوست و زردی سفیدی چشم است به راحتی از طریق ادرار و مدفوع دفع میگردد و سبب درمان هایپربیلیروبینمی (زیاد بودن بیلی روبین خون) در نوزادان میشود.

توصیه های ارایه شده توسط انجمن متخصصان اطفال آمریکا برای زمان شروع درمان زردی با دستگاه فتوتراپی در نوزادان فول ترم یعنی نوزادانی که بین ۳۸ تا ۴۰ هفتگی به دنیا آمده اند،این است که معیار مناسب برای شروع فتوتراپی سطح سرمی بیلی روبین در خون است  اما بسیاری معتقدند برای این گروه از نوزادان بهترین معیار قضاوت بالینی پزشک می باشد.

با فتوتراپی یا نوردرمانی به سرعت و بدون درد و عارضه جدی میتوان سطح بیلی روبین خون را کاهش داد.

مکانیسم عمل دستگاه فتوتراپی چگونه است؟

مکانیسم اثر فتوتراپی به دو صورت میباشد:

1. درمان زردی نوزادان با کاهش سطح بیلی روبین در خون نوزاد از طریق فرآیندی به نام اکسیداسیون عکس صورت میگیرد به این صورت که اکسیداسیون نوری،اکسیژن را به بیلی روبین اضافه می کند و بنابراین بیلی روبین به راحتی در آب حل می شود.یعنی فتوتراپی باعث تغییر بیلی ‌روبین به ترکیباتی میگردد که از طریق ادرار و مدفوع دفع می‌شوند.
2. از طرفی دیگر،نور با طول موج معین (مثل لامپ های فلورسنت) می‌تواند بیلی ‌روبین را به دو مؤلفه به نام‌های لومی روبین و فوتوبیلیروبین تجزیه کند. این دو ماده شیمیایی ایزومرهای بیلی‌روبین هستند به این معنی که از اتم‌های مشابه ساخته شده‌اند اما ساختار آنها از بیلی  روبین متفاوت است و کبد نوزاد این مواد را راحت تر تجزیه کرده و از بدن دفع میکند.

توجه کنید که نور مهتابی یا لامپ منزل زردی را درمان نمی کند.

دو نوع اصلی دستگاه های فتوتراپی کدام اند؟

1. فتوتراپی معمولی: جایی که نوزاد شما زیر یک لامپ هالوژن یا فلورسنت قرار می گیرد. این نور به جز چشم ها و اندام تناسلی نوزاد که با چشم بند و شورت ضد نور مخصوص یا پوشک پوشانده می شود به سراسر بدن نوزاد می تابد.
2. فتوتراپی فیبروپتیک : کودک شما روی یک پتو که کابلهای فیبروپتیک دارد دراز می کشد و نور از طریق کابل های فیبروپتیک عبور می کند و به پشت کودک شما می تابد.

در هر دو روش فتوتراپی ، هدف این است که پوست کودک خود را تا حد ممکن در معرض نور قرار دهید. در بیشتر موارد ، معمولاً فتوتراپی معمولی ابتدا مورد آزمایش قرار می گیرد.  این نوع فوتوتراپی با توجه به نوع دستگاه زمانی برای توقف دارد،در دستگاه های ارایه شده توسط ما بعد از هر ۲ ساعت، ۱ ساعت دستگاه به صورت اتوماتیک خاموش شده و نوزاد برای شیردهی، در آغوش گرفتن و تعویض پوشک از دستگاه خارج می شود.

نکته : اگر در حین فتوتراپی  کودک احساس بی قراری کرد و یا نیاز به تغذیه داشت مشکلی برای توقف فتوتراپی نیست  و بدون اینکه دستگاه را خاموش کنید میتوانید نوزاد را ازدستگاه خارج کرده و بعد از آرام شدن ادامه فتوتراپی انجام شود.

اگر نوزاد شما زودرس متولد شود ، ممکن است همزمان با فتوتراپی معمولی از فتوتراپی فیبروپتیک نیز استفاده شود.

عوامل مؤثر در دستگاه زردی نوزاد برای افزایش سرعت بهبودی چیست؟

عوامل زیر در مدت زمان فتوتراپی و در نتیجه سرعت بهبودی نوزاد در درمان با دستگاه فتوتراپی مؤثر میباشند:

• دوز فتوتراپی : یک عامل کلیدی در سرعت تاثیر گذاری فتوتراپی است. دوز  با طول موج نور ، شدت نور (تابش) ، فاصله بین نور و نوزاد (حدود ۵۵ سانتی‌متر) و میزان سطحی از بدن که در معرض نور قرار گرفته است تعیین می شود. سیستمهای فتوتراپی موجود در بازار شامل آنهایی هستند که نور را از طریق لامپهای فلورسنت ، لامپهای کوارتز هالوژنی ، دیودهای ساطع کننده نور و تشکهای فیبر نوری منتقل می کنند.
• نور آبی : موثرترین طیف نوری برای درمان میباشد، چرا که در مقایسه با نور سبز وسفید ، مولکول های بیلی روبین نور آبی را به آسانی جذب می کنند.
• کارکرد لامپ دستگاه:  باتوجه به اینکه لامپ های فلورسنت طول عمر ۲۰۰۰ ساعت و لامپ های LED  طول عمر  20000 ساعت دارند، بنابر این هرچه کارکرد لامپهای دستگاه کمتر باشد تاثیر گذاری بهتری برای بهبود زردی نوزاد دارند.

نکات مهم هنگام استفاده از دستگاه فتوتراپی:

1. در طول فتوتراپی،دمای نوزاد باید  کنترل شود تا اطمینان داشته باشید که او بیش از حد گرم نمی شود و از نظر علائم کم آبی(نداشتن ادارار بیش از ۶ ساعت یا ادارار پر رنگ و با بوی تند،بی حالی و …) بدن او بررسی شود.
2. مرتب نوزاد را تغییر پوزیشن دهید تا در هر سمت بدن او تحت نور قرار بگیرد و از تابش موثر نور اطمینان حاصل شود و حداکثر پوست نوزاد در معرض تابش نور باشد.
3. معمولا بعد از ۴۸ ساعت انجام فتوتراپی ممکن است علایم زردی در پوست نوزاد ازبین رود، در این صورت نباید نوردرمانی متوقف شود چرا که ممکن است بیلی روبین زیر پوست جذب شده باشد اما بیلی روبین در خون همچنان بالا باشد.لذا در این صورت با پزشک خود مشورت کرده و سطح بیلی روبین خون مورد آزمایش قرار بگیرد.
4. محافظت از چشم نوزاد و کنترل چشم ها هر ۴ تا ۶ ساعت برای بررسی هر گونه آسیب احتمالی از نظر ترشح،فشار زیاد روی پلک ها یا تحریک قرنیه ضرورت دارد.
5. محافظت از ناحیه تناسلی به وسیله پوشک یا شورت مخصوص حائز اهمیت است.
6. هر ۲ ساعت نوردرمانی قطع شود و به مدت ۳۰ دقیقه تا یکساعت (براساس شرایط و نوع دستگاه) به نوزاد شیر داده شود.

مزایا استفاده از دستگاه فتوتراپی :

• کاهش هزینه درمان
• کاهش زمان و طول درمان
• قابل انتقال بودن دستگاه زردی نوزاد به مکان دلخواه در منزل
• عدم تشدید افسردگی پس از زایمان در مادران
• نزدیک بودن هرچه بیشتر مادر و نوزاد که کمک به بهبود حضور همراهان مادر برای کمک به او
• عدم ایجاد اختلال در تغذیه نوزاد و شیردهی مداوم ومستمر از سینه مادر که این امر در بیمارستان به علت بستری شدن نوزاد در بخش مراقبت های ویژه امکان حضور مادر به طور دائم وجود ندارد و مادر مجبور به دوشیدن شیر خود و تحویل آن به پرستار بخش میباشد و تغذیه نوزاد توسط  شیشه شیر صورت میگیرد.
• کاهش رفت و امد به بیمارستان به خصوص در شرایط شیوع بیماری هایی مثل کووید۱۹
• کاهش خطر ابتلا به عفونت های بیمارستانی مثل عفونت اداراری و عفونت خون
• ایمنی بسیار بالا و درمان مطمئن و استاندارد نوزاد

عوارض جانبی ناشی از فتوتراپی:

فتوتراپی هم ممکن است دارای عوارضی باشد که این عوارض خطرناک نبوده و نگران کننده نیست و با مراقبت و استفاده صحیح از دستگاه قابل پیشگیری میباشد ودر صورت بروز نگران کننده نبوده و برگشت‌پذیر می باشد.

در زیر تعدادی از این عوارض را ذکر میکنیم:

• بی قراری نوزاد به دلایلی از جمله تغییر دما،دوری از مادر،نداشتن پوشش و…
• افزایش درجه حرارت بدن (هایپرترمی)
•  خشکی پوست
• اسهال
• هایپوکلسمی(کاهش کلسیم در خون)
• راش های موقت پوستی
• سندرم نوزاد برنز (رنگ سرم خون،پوست و ادرار نوزاد به قهوه ای-خاکستری گرایش می یابد)
• احتمال آسیب شبکیه چشم در صورت عدم استفاده از چشم بند و باز بودن چشم نوزاد به طور مداوم در هنگام استفاده از دستگاه

سخن پایانی

استفاده از دستگاه زردی نوزاد یکی از نمونه های نوردرمانی است.دستگاه زردی نوزاد (دستگاه فتوتراپی) در کنار عوارض جانبی کم و قابل کنترل در مقایسه با سایر درمان ها ، برای درمان زردی نوزاد بسیار مؤثر است.بطویکه اجاره دستگاه زردی نوزاد یا نوردرمانی نیز یک روش بسیار ارزان قیمت و مؤثر برای درمان زردی است.