نوزادان با شکل و اندازه های مختلف متولد می شوند. برخی از آنها بزرگتر به نظر می رسند و تعدادی نیز اندازه و وزن کوچکتری دارند. سن تولد نوزاد ( براساس هفته بارداری)، عوامل ژنتیکی، تغذیه مادر و عوامل اجتماعی در وزن گیری نوزاد بسیار موثرند. تولد نوزاد با وزن کم یکی از علل مرگ و میر نوزادان به شمار می آید و باید حتی المقدور با مراقبتهای ویژه در دوران بارداری از رخداد آن جلوگیری کرد. وزن کم نوزاد در بدو تولد زمینه ابتلا به بیماری های مختلف را افزایش می دهد و هزینه های مراقبتی سنگینی را به خانواده وارد می کند. نوزادان کم وزن بلافاصله پس از تولد در بخش مراقبتی ویژه NICU بستری می شوند و پس از پایدار شدن شرایط بالینی می توانند ترخیص شوند و پس از آن مراقبتهای خانگی آغاز می شود. در این مقاله از سایت سی سیب به مهمترین نکات مراقبتی از نوزادان کم وزن پرداخته ایم و به شرح مفصل این موارد پرداخته ایم. شما را به خواندن این مقاله دعوت می کنیم.
چرا نوزادان کم وزن نیاز به مراقبت ویژه دارند؟
نوزادان کم وزن در معرض خطر مرگ ناشی از کمبود اکسیژن، عفونت، مشکلات تنفسی و نابالغی اندام های حیاتی خود هستند. در نتیجه ممکن است نتوانند با زندگی خارج از رحم سازگار شوند. ویژگی های نوزادان کم وزن و نارس در ادامه بررسی شده است که به آنها می پردازیم. لازم به ذکر است همه نوزادان کم وزن الزاما نارس متولد نشده اند ولی ضروریست وزن کم آنها جبران شود.
ویژگی های نوزادان نارس و کم وزن
- بخش هایی از سیستم عصبی آنها هنوز به خوبی توسعه نیافته است.
- چربی کمی در زیر پوست دارند. به خصوص چربی قهوه ای آنها کم است. چربی قهوه ای برای تولید گرمای بدن نوزاد بسیار مهم است. چربی قهوه ای عمدتاً روی شانه ها، پشت، کلیه ها، گردن و زیر بغل یافت می شود.
- آنها خیلی بی حرکت دراز می کشند بنابراین نمی توانند با حرکت زیاد گرما تولید کنند.
- نسبت سطح به وزن بدن آنها در مقایسه با یک کودک یا بزرگسال بسیار زیاد است، بنابراین به سرعت گرما را از پوست خود از دست می دهند.
- ریه های نابالغ دارند بنابراین مشکلات تنفسی دارند.
- سیستم ایمنی بدنشان بنابراین در برابر عفونت آسیب پذیر خواهد بود.
- سیاهرگ های مغز آنها نازک و نابالغ بوده و مستعد خونریزی هستند.
- مشکلات گوارشی، مانند التهاب جدی روده (انتروکولیت نکروزان)
- SIDA (سندرم مرگ ناگهانی نوزاد)
- رنگ زرد پوست یا چشم (یرقان)
طبقه بندی نوزادان کم وزن
هر چه وزن هنگام تولد و سن حاملگی نوزاد کمتر باشد، خطر عوارض و مرگ و میر بیشتر و به مراقبت های ویژه بیشتری نیاز دارد. نحوه مراقبتهای ویژه از نوزادان کم وزن در دسته بندی های مختلف قرار گرفته است و براساس این دسته بندی ها مراقبت از نوزادان انجام می شود.
طبقه بندی بر اساس وزن هنگام تولد
در رابطه با وزن هنگام تولد، دسته بندی های زیر برای نوزادان وجود دارد:
وزن کم هنگام تولد
نوزادانی که با وزن تولد بین ۱۵۰۰ تا ۲۴۹۹ گرم متولد می شوند. این نوزادان را معمولاً می توان با مراقبت و حمایت بیشتر در خانه نگهداری کرد.
وزن بسیار کم هنگام تولد
نوزادانی که با وزن کمتر از ۱۵۰۰ گرم متولد می شوند. یک مشکل تهدید کننده زندگی برای چنین نوزادان کوچکی این است که برای مکیدن، بلع و تنفس به خوبی هماهنگ نیستند، بنابراین برای تغذیه مناسب و ایمن توجه ویژه ای نیاز دارند. آنها همچنین در حفظ دمای بدن خود مشکل زیادی دارند، بنابراین در معرض افزایش خطر هیپوترمی هستند. این نوزادان باید فوراً به بیمارستانی ارجاع داده شوند که دارای امکانات مراقبت ویژه برای نوزادان بسیار کوچک است.
وزن بسیار بسیار کم هنگام تولد
این نوزادان وزنی کمتر از ۱۰۰۰ گرم دارند. این نوزادان بسیار کوچکتر از سایر نوزادان با وزن طبیعی هنگام تولد به نظر می رسند. سر نوزاد بزرگتر از بقیه بدن به نظر میرسد و لاغر و با چربی کم بدنی است.
بررسی علل وزن کم نوزاد هنگام تولد
علت اصلی وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس (به دنیا آمدن قبل از هفته ۳۷ بارداری) است. زود به دنیا آمدن به این معنی است که کودک زمان کمتری را در رحم مادر برای رشد و افزایش وزن سپری کرده است. بیشتر وزنگیری نوزاد در هفته های آخر بارداری است. علت مهم دیگر محدودیت رشد داخل رحمی (IGUR) است. پدیده ای که در آن جنین به دلیل مشکلات جفت یا وضعیت سلامت مادر به درستی رشد نمی کند.
عوامل خطر
هر نوزادی که زودتر از موعد به دنیا بیاید، به احتمال زیاد دچار کمبود وزن است. با این حال، عوامل دیگری نیز وجود دارند که می توانند در خطر تولد نوزاد با وزن بسیار کم نقش داشته باشند. این عوامل شامل:
- عفونت های دوران بارداری مانند سیتومگالوویروس، آبله مرغان و سرخجه یا مشکلات پزشکی در مادران باردار
- افزایش وزن ناکافی مادر و کودک در دوران بارداری
- سابقه زایمان زودرس و یا تولد نوزاد با وزن کم
- سیگار کشیدن
- مصرف الکل و مواد مخدر
- سن مادران کمتر از ۱۷ یا بیشتر از ۳۵ سال باشد
- چندقلو بودن
- مانند دیابت و فشار خون بالا
- ناهنجاری های رحم و دهانه رحم
عوارض ناشی از وزن کم هنگام تولد
نوزادان با وزن بسیار کم در طول زندگی با مشکلات سلامتی روبرو می شوند. این افراد در بزرگسالی مستعد ابتلا به بیماری هایی مانند فشار خون بالا، دیابت نوع ۲ و بیماری عروق کرونر قلب هستند. سایر عوارض عبارتند از فلج مغزی، از دست دادن بینایی و شنوایی و همچنین رشد شناختی و حرکتی کندتر.
نکات مراقبتی از نوزادان کم وزن
همانطور که در بالا اشاره شد شرایط مراقبتی نوزادان کم وزن خاص است و باید تحت مراقبت پیوسته در بیمارستان(موارد شدید) یا در منزل باشند. در ادامه مواردی که برای مراقبت از نوزادان کم وزن باید در نظر داشته باشید را توضیح می دهیم.
مراقبتهای بیمارستانی
- مراقبت در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU)
- تخت با دمای کنترل شده
- تغذیه ویژه:
گاهی اوقات اگر نوزاد نتواند از سینه مادر شیر بمکد غذا از طریق لوله یا از طریق تزریق وریدی تجویز می شود. عملکرد یک نوزاد با وزن کم تا حد زیادی به وزن نوزاد هنگام تولد بستگی دارد. نوزادانی که وزن آنها کمتر از ۵۰۰ گرم است، بیشترین مشکلات را دارند و احتمال زنده ماندن آنها بسیار کمتر است.
مراقبتهای خانگی
مراقبتهای بهداشتی نوزاد
چشم های نوزاد تازه متولد شده، ناف و چین های پوست باید روزانه تمیز شود. هر دو چشم را با آب پاک کنید، گوشه بیرونی به سمت بینی را با دستمال مرطوب یا پد پاک کنید. هرگز بدون دستور پزشک اقدام به حمام کردن نوزاد نکنید.
عفونت ها
نوزادانی که با وزن کم متولد می شوند و یا نارس هستند نسبت به سایر نوزادان به مقدار بیشتری در معرض ابتلا به عفونت هستند. بنابراین حتی المقدور در مراکزی که تجمع مردم زیاد است مانند مراکز خرید، پارکها و بیمارستانها او را با خود همراه نکنید. همچنین اگر خواهر یا برادر دیگری دارد که بزرگتر است و به مهدکودک یا مدرسه می رود و احتمال عفونت و سرماخوردگی دارد حتما فضای خواب و فاصله آنها از هم را رعایت کنید. علائم عفونت در نوزادان مختلف متفاوت است. خواب آلودگی و بیحالی، بی اشتهایی، حساسیت به لمس، تنفس نامنظم، تب، از علائم ابتلا به عفونت است که باید سریعا به پزشک مراجعه شود.
محیط خواب و نحوه خوابیدن نوزاد
نوزاد را به پشت بخوابانید. دیواره های تخت و گهواره باید اندازه استانداردی داشته و نگهدارنده خوبی برای نوزاد باشد. در ساعاتی که نوزاد خواب است شیشه شیر، عروسک، بالش و لحاف اطراف او قرار نداشته ندهید. دمای اتاق نوزاد را روزانه کنترل کنید. محیط خواب نوزاد نه باید خیلی سرد و گرم باشد. هیپوترمی یا از دست دادن گرما بیماری شایع در نوزادان کم وزن است، زیرا آنها چربی بدنی کمتری دارند. بنابراین حتما از گرمای مناسب نوزاد هنگام خواب اطمینان حاصل کنید. هرگز کودک را در اتاق باز (اتاقی با درها و پنجره های باز) رها نکنید. در اتاقی که نوزاد با وزن کم هنگام تولد در آن مراقبت می شود، باید منبع گرمای اضافی وجود داشته باشد.
سر نوزاد را با پوشش مناسب بپوشانید، از دست دادن گرما از طریق سر هنگامی که بدون پوشش باقی می ماند رخ می‌دهد. بنابراین هرگز لباس نوزاد را به طور کامل در نیاورید. از سیگار کشیدن در محیطی که نوزاد قرار دارد خودداری کنید.
پیگیری کلینیک
پس از ترخیص، پیگیری های هفتگی و ماهانه(طبق دستوز پزشک) انجام شود. اولین قرار ملاقات بعدی با پزشک حدود ۶ تا ۸ هفته پس از زایمان توصیه می شود. برنامه واکسیناسیون در کلینیک سلامت کودک آغاز می شود.
تغذیه
شیر مادر منبع اصلی تغذیه نوزادان است. شیر مادر از عفونت محافظت می کند و به رشد و تقویت نوزاد کمک می کند. تغذیه و شیر دادن منظم به نوزاد نارس نیاز به صبر و حوصله دارد. بهترین روش برای ترغیب نوزاد به شیر خوردن تماس پوست به پوست مادر با نوزاد است و شیردهی به روش کانگور یکی از بهترین پوزیشن ها برای افزایش تماس پوستی مادر و نوزاد است. نوزاد باید در تماس با پوست نگه داشته شود و به سینه هدایت شود. پس از ترخیص یک نوزاد با وزن کمتر از ۳ کیلوگرم باید هر ۲ تا ۴ ساعت یکبار شیر بخورد. به دلیل هماهنگی ضعیف در مکیدن، بلع و رفلکس های ضعیف نوزاد، شیر دادن به نوزاد در روزهای نخست دشوار است. اگر وزن نوزاد بیش از ۱.۸ کیلوگرم باشد می توانید سعی کنید مقداری شیر را با فشار دادن از سینه خارج کنید تا کودک با بوی شیر برای گرفتن سینه تحریک شود. اگر شیردهی مستقیم جواب نداد، تغذیه با فنجان می تواند گزینه بعدی باشد. اگر نوزادی کمتر از ۳۴ هفته به دنیا بیاید، رفلکس مکیدن ایجاد نشده و شیر دادن مستقیم برای نوزاد سخت خواهد بود. مقداری از شیر مادر را می توان در یک فنجان استریل ریخت و قطره قطره به نوزاد شیر داد.
افزایش وزن نوزاد را هر هفته کنترل کنید. اگر نوزاد به اندازه کافی شیر دریافت کند بعد از ترخیص حدود ۱۵۰ گرم در هفته افزایش وزن می یابد. برای افزایش سرعت در وزنگیری برخی از پزشکان توصیه می کنند پودر مکمل به شیر خشک یا شیر مادر افزوده شود. اگر شیر مادر خیلی کم است(علی‌رغم امتحان روشهای مختلف برای افزایش شیر مادر) می‌توانید طبق دستور پزشک از مکلهای مولتی ویتامین و مواد معدنی نیز استفاده کنید. تا رسیدن نوزاد به وزن ۳ الی ۳.۵ کیلو به صورت مداوم وزن او را در خانه اندازه گیری کنید و تغییرات بدن، رنگ پوست و قوام مدفوع او را تحت نظر داشته باشید.
نکاتی برای کاهش خطر تولد نوزاد کم وزن
مراقبت های دوران بارداری را زود شروع کنید
مراقبت های دوران بارداری بسیار مهم است زیرا به تشخیص زودهنگام هر گونه مشکل پزشکی مانند دیابت بارداری و پره اکلامپسی کمک می کند. در مادرانی که مبتلا به دیابت و فشار خون بالا هستند جریان خون به جفت کاهش می یابد، که به نوبه خود تامین مواد غذایی را برای جنین محدود می کند. در طول هر ویزیت قبل از تولد، متخصص زنان به دقت فشار خون مادر، افزایش وزن و رشد و ضربان قلب نوزاد را زیر نظر خواهد گرفت.
تغییرات قابل توجهی در سبک زندگی ایجاد کنید
سیگار و الکل خطر تولد نوزاد کم وزن را افزایش می دهد. سیگار و الکل را کنار بگذارید. کاهش استرس، استراحت و خواب کافی، در رشد خوب جنین تاثیر مثبت دارد.
افزایش وزن و تغذیه مناسب را رعایت کنید
بارداری زمان رژیم گرفتن نیست! رژیم غذایی متناسب با بارداری داشته باشید و به خصوص در ابتدای بارداری، مصرف اسید فولیک را که در غلات، میوه ها و سبزیجات وجود دارد، افزایش دهید. کمبود اسید فولیک با زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد مرتبط است. وزن مطلوب قبل از بارداری، ورزش های مناسب، پرهیز از مصرف کافئین و مصرف به موقع ویتامین ها و فولات از اوایل بارداری به تضمین بارداری سالم و داشتن نوزادی با وزن مناسب کمک می کند.
سخن آخر
تولد نوزاد با وزن کم احتمال مرگ و بیماری های زمینه ای نوزاد را افزایش می دهد و ضروریست جهت پیشگیری، مادران در زمان بارداری اقدامات لازم را انجام دهند. بیماری های مزمن مانند دیابت، فشار خون، چاقی ولاغری مفرط، افسردگی و بیماری های روحی باید حتما پیش از بارداری کنترل و درمان شوند. برای مراقبتهای خانگی از نوزادان کم وزن باید به تغذیه، شرایط محیط زندگی کودک، ویزیت های منظم توسط پزشک متخصص و نکات بهداشتی توجه داشت.
