فایده ترنجبین برای درمان زردی نوزادان و مقایسه آن با روش فتوتراپی

استفاده از طب سنتی و گیاهان دارویی از دیرباز میان ایرانیان رایج بوده است. امروزه نیز بسیاری از مردم استفاده از داروهای گیاهی با عوارض کمتر را به استفاده از داروهای شیمیایی ترجیح می‌دهند. این حساسیت در مورد نوزادان و کودکان، شدت بیشتری نیز دارد. بسیاری از والدین برای درمان بیماری‌های نوزاد خود به دارو‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گیاهی و توصیه شده در طب سنتی، اعتماد بیشتری نسبت به داروهای شیمیایی دارند. یکی از این داروهای گیاهی ترنجبین است. استفاده از ترنجبین برای نوزاد ، در میان مادران ایرانی بسیار پرطرفدار است و استفاده از آن را به نسل‌های بعد از خود توصیه می‌کنند. در این مطلب از مجموعه ۳۰ سیب سعی شده به خواص ترنجبین برای نوزاد و شرایط و موانع استفاده از آن پرداخته شود.

ترنجبین چیست؟

ترنجبین ماده‌ای است که به صورت شبنم بر روی گیاه خار شتر می‌نشیند. این شبنم‌ها به صورت ذاتی طعمی شیرین دارند و به صورت شیرابه‌های قندی شکل می‌گیرند. این شیرابه‌های قندی بر اثر استفادۀ انواعی از حشرات، مثل شپشک‌ها از این گیاه به وجود می‌آید و با شکاف افتادن بر روی آن، به بیرون تراوش پیدا می‌کند. 

ترنجبین در فصول گرم سال و اغلب در اواخر تابستان روی شاخ و برگ‌های گیاه خارشتر و هنگام شب ظاهر می‌شود. حتماً قبل از طلوع آفتاب باید ترنجبین‌ها جمع آوری شوند؛ زیرا  ممکن است با طلوع آفتاب کاملاٌ تبخیر شوند. 

ترنجبین دارای طبعی گرم است و از ترکیبات قندی مختلف مانند ساکاروز، فروکتوز، گلوکز و تری ساکارید تشکیل شده است. این ترکیبات قندی قابلیت حل شدن در آب را دارند و به همین دلیل ترنجبین به آسانی در آب حل می‌شود.

خواص ترنجبین برای نوزاد

بر اساس طب سنتی، مفیدترین گیاه دارویی برای نوزاد، ترنجبین است که دارای خواص زیادی برای نوزاد است. از جمله خواص ترنجبین برای نوزاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ترنجبین برای زردی نوزاد
•  برطرف کنندۀ یبوست
• برطرف کنندۀ عفونت
• تسکین سرفه
• تب بر 
• باز کردن مجاری ادرار
• اشتها آور

 همانطور که در درمان زردی اشاره شد یکی از خواص ترنجبین برای نوزاد، مسهل بودن آن است. این مسهل بودن باعث می‌شود مجاری ادرار و دستگاه گوارش نوزاد از اخلاط شسته شود. شسته شدن روده و دستگاه گوارش باعث می شود میزان ابتلاء کودک به بیماری‌های عفونی کاهش پیدا کند. درست است که ترنجبین یک ملین ضعیف است؛ اما استفاده از آن بدون مشورت پزشک ممکن است باعث آسیب به نوزاد شود.

خواص ترنجبین در شیردهی

برخی افراد مصرف مستقیم ترنجبین توسط نوزاد را توصیه نمی‌کنند. در عوض گفته می‌شود اگر مادر ترجبین را مصرف کرده و از طریق شیردهی به کودک منتقل شود آثار بهتری خواهد داشت. دلیل اینکه برخی افراد استفاده مستقیم ترنجبین برای نوزاد را توصیه نمی‌کنند این است که شیوه جمع‌آوری ترنجبین معمولا بهداشتی نیست. صمغ گیاهی ترنجبین شیرین است و می‌تواند باعث جذب حشرات و آلودگی‌ها شود. به همین علت مصرف مستقیم ترنجبین می‌تواند به بدن حساس کودکان آسیب بزند. بهتر است مادر ترنجبین را مصرف کرده و خواص ترنجبین برای نوزاد را از طریق شیر به او منتقل کنند.

اما به طور کلی باید گفت استفاده از ترنجبین برای رفع زردی نوزاد یک درمان سنتی است و هنوز علم پزشکی اظهار نظر خاصی در این مورد نداشته است. بنابراین باید در استفاده آن احتیاط کرد و حتما با یک پزشک در تماس باشید. مصرف کم آن (بین ۱۰ تا ۲۰ گرم با کمی آب) برای مادر مشکلی ایجاد نمی‌کند و فوایدی نیز خواهد داشت؛ اما اگر قصد استفاده بیشتر دارید حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. مهمترین فوایدی که ترنجبین برای زردی نوزاد و سایر مشکلات نوزاد از طریق شیر مادر خواهد داشت به شرح زیر است:

• کاهش علائم زردی نوزاد
• ملین برای گوارش بهتر کودک
• کاهش التهابات داخلی و عفونت‌ها
• افزایش اشتهای کودک

فتوتراپی در درمان زردی نوزاد

زردی یکی از بیماری‌های شایع در نوزادان است که این بیماری در هفتۀ اول تولد نوزاد، تقریباً در شصت درصد نوزادان نرمال و هشتاد درصد از نوزادان نارس مشاهده می‌شود. این عارضه معمولاً خوش خیم بوده و به راحتی قابل درمان است؛ اما اگر سطوح بالای آن در نوزاد مشاهده شود ممکن است باعث بروز کرنیکتروس، آسیب مغزی، کاهش شنوایی و تشنج و در نهایت تأخیر در رشد نوزاد شود.

فتوتراپی یا نور درمانی یکی از روش‌های مرسوم و مورد استفاده در درمان زردی نوزادان است. با این حال ممکن است این روش درمانی نتواند سطح «بیلی روبین» موجود در خون نوزاد را به طور مؤثر کاهش دهد و به حد نرمال برساند. در این صورت ممکن است نوزاد نیاز به انتقال خون نیز داشته باشد؛ زیرا عدم توانایی در کنترل این عارضه در نوزادان، ممکن است باعث نارسایی حاد کلیه و حتی مرگ در نوزادان شود. همچنین استفاده از روش فتوتراپی ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشد که از جملۀ این عوارض می‌توان اسهال، کم آبی بدن و بثورات پوستی را نام برد.

در نتیجۀ بروز این عوارض، گاهی پزشک یا والدین نوزاد ترجیح می‌دهند از روش‌های درمانی جایگزین برای فتوتراپی استفاده کنند. این روش‌های جایگزین ترجیحاٌ دارای عوارض کمتری هستند و همچنین طول درمان کوتاه‌تری نیز دارند؛ زیرا حضور نوزاد در بیمارستان، خود معضلی است که ممکن است باعث ایجاد اضطراب جدایی در نوزاد شود و همچنین باعث ایجاد فشار مالی برای والدین نوزاد شود؛ بنابراین از لحاظ روحی برای نوزاد و والدین ممکن است مشکل ساز باشد.

مقایسه درمان زردی نوزاد از طریق مصرف ترنجبین و فتوتراپی

در کشور ایران استفاده از طب مکمل سنتی در این شرایط رواج بسیاری دارد. طب سنتی ایران، استفاده از ترنجبین را برای درمان زردی نوزاد پیشنهاد می‌دهد. البته استفاده از این روش کاملاً تجربی و سنتی بوده و دادۀ علمی در مورد اثربخشی آن در دسترس نیست. 

یک مطالعۀ بالینی، پژوهشی بر روی دویست نوزاد مبتلا به زردی انجام شد و نتایج به دست آمده نشان داد که هشتاد و هشت درصد از نوزادانی که تحت درمان با ترنجبین و فتوتراپی قرار گرفته بودند در سه روز اول، پس از مصرف ترنجبین و انجام فتوتراپی درمان شدند؛ اما تنها بیست و یک درصد از نوزادانی که فقط با فتوتراپی تحت درمان بودند، در مدت سه روز پس از شروع مراحل درمانی، درمان شدند.

در پژوهشی دیگر که توسط «شرکت باریج اسانس» انجام شده است؛ از میان نوزادانی که توسط متخصص اطفال ویزیت شده بودند و نیاز به بستری نداشتند، تعدادی  به صورت تصادفی انتخاب شدند. این نوزادان در دو گروه دریافت کنندۀ عصاره ترنجبین و دریافت کنندۀ دارو نمای ساخته شده توسط «شرکت باریج اسانس» تقسیم شدند. تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم‌افزار نشان داد که تفاوت معناداری در سطح «بیلی روبین» موجود در خون نوزادان دو گروه، در بیست و چهار ساعت پس از شروع درمان وجود ندارد. 

نتایج تجزیه و تحلیل با استفاده از اندازه گیری‌های مکرر در ساعت‌های مختلف نشان داد که در چهل و هشت ساعت و هفتاد و دو ساعت بعد از درمان، تفاوت معناداری بین نتایج دو گروه مشاهده شده است. میزان «بیلی روبین» موجود در خون نوزاد، در گروهی که از عصاره ترنجبین استفاده کرده بودند به مراتب کمتر از میزان بیلی روبین موجود در خون نوزادانی بود که از دارونما استفاده کرده بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که مصرف عصاره ترنجبین باعث کاهش سطح «بیلی روبین» موجود در خون نوزادان مبتلا به زردی شده که به صورت سرپایی درمان شده بودند.

از نکات دیگری که در روند این پژوهش‌ها مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت تأثیر عصاره ترنجبین در کاهش تب و دردهای خفیف ناشی از زردی نوزاد بود. در گروهی که از عصاره ترنجبین برای نوزاد استفاده کرده بودند میزان تب و بی قراری کمتری نسبت به گروهی که از دارونما استفاده کرده بودند دیده شد.

عوارض احتمالی استفاده از ترنجبین برای زردی نوزاد

همان‌گونه که استفاده از داروهای شیمیایی در افراد مختلف ممکن است عوارض متفاوتی را ایجاد کند؛ داروهای گیاهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. استفاده از داروهای گیاهی توصیه شده در طب سنتی نیز گاهی ممکن است باعث بروز آلرژی‌هایی در بدن فرد شوند. مصرف ترنجبین برای زردی نوزاد نیز ممکن است عوارضی در پی داشته باشد. 

به عنوان مثال مصرف ترنجبین برای نوزاد ممکن است منجر به بروز عوارض ذیل شود:

• اسهال در بدن نوزاد 
• بروز کم آبی در شیرخواران
• نفخ شکم

 این عوارض بسیار خطرناک بوده و ممکن است صدمات جبران ناپذیری برای بدن نوزاد به همراه داشته باشد. بنابراین توصیه می‌شود برای استفاده از ماده ترنجبین برای درمان زردی نوزاد، حتماً با متخصص طب سنتی یا پزشک عمومی که دورۀ طب سنتی را گذرانده باشد مشورت کرده و بدون تجویز پزشک از ترنجبین برای نوزاد استفاده نکنید.

آیا ترنجبین برای نوزاد پسر ضرر دارد؟

به طور کلی در پزشکی سنتی تفکیکی بین فواید ترنجبین برای نوزاد پسر و دختر انجام نشده است. اگرچه درباره بزرگسالان گفته شده است که مصرف ترنجبین می‌تواند اثرات مثبتی روی قدرت باروری مردان داشته باشد؛ اما در میان نوزادان و کودکان چنین تفکیک جنسیتی در مورد اثرات ترنجبین ذکر نشده است. بنابراین می‌توان گفت همان‌گونه که ترنجبین برای زردی نوزاد دختر قابل استفاده است، برای نوزادان پسر نیز کاربرد دارد و عارضه منحصر به فردی مشاهده نشده است. اگرچه از مصرف بیش از اندازه ترنجبین در هر دو جنس دختر و پسر باید پرهیز کرد.

چقدر ترنجبین به نوزاد بدهیم؟

ترنجبین طبع گرمی دارد. مصرف گرمیجات به طور کلی باعث افزایش انرژی و سرحال بودن می‌شود. اما استفاده زیاد آن می‌تواند دردسرساز شود. به خصوص که ترنجبین شیرین نیز هست و قند زیادی می‌تواند باعث آسیب به کودکان شود. مصرف زیاد این ماده می‌تواند باعث نفخ شکم نوزاد، کم آب شدن بدن کودک و همچنین اسهال شدن او گردد. این مشکلات در بدن حساس کودک می‌تواند مشکلات خطرناکی ایجاد کند. بنابراین به هیچ وجه مقدار بیش از حد ترنجبین به نوزاد خود ندهید. درباره میزان و طریقه مصرف ترنجبین برای نوزاد باید گفت می‌توانید مقدار کمی ترنجبین را در آب ولرم حل کرده و حداکثر دو قطره در دهان نوزاد بچکانید. با این حال توصیه می‌شود قبل از مصرف با پزشک خود مشورت نمایید.

اصول و طریقه مصرف ترنجبین برای نوزاد

می‌توانید ترنجبین را با مقداری آب جوش حل کنید سپس آن را از صافی رد کرده و به کودک بخورانید. اگر قصد استفاده از ترنجبین برای درمان زردی نوزاد خود را دارید، می‌توانید آنرا در شیر خشت، حل کرده و استفاده کنید.اما بهترین و اصولی ترین روش استفاده ترنجبین برای زردی نوزاد استفاده آن توسط مادرو سپس شیردهی مکرر مادراز سینه خود به نوزاد می باشد. و بهتر است ترنجبین به صورت مستقیم به نوزاد خورانده نشود مگر به تشخیص پزشک و مشورت با پزشک متخصص.

نکاتی مهم در مصرف ترنجبین برای نوزاد 

از مصرف ترنجبین برای نوزاد بدون هماهنگی با پزشک متخصص جداً خودداری نمایید. اگر پزشک استفاده از ترنجبین برای نوزاد را تأیید کرد، وظیفه شما به عنوان یک مادر این است که از تمیز بودن ترنجبین قبل از مصرف نوزادتان، اطمینان حاصل کنید. همان‌طور که گفته شد ترنجبین طعم شیرینی دارد و همین خاصیت، باعث جذب انواع حشرات، شته‌ها و قارچ‌ها به سطح آن می‌شود و آن را آلوده می‌سازد. علاوه بر این، گیاه دارویی ترنجبین ممکن است در محیط‌هایی غیر استاندارد و آلوده انبار شده باشد؛ پس لطفاً قبل از مصرف از بهداشت و سلامت آن اطمینان حاصل کنید.

سخن پایانی

نوزاد دلبند شما ممکن است با مشکل زردی که اتفاقاً مشکل رایجی بین نوزادان است، متولد شود؛ یا در طی دوران نوزادی، دچار مشکلات گوارشی و غیره شود. در این صورت شما نیاز به انتخاب راه درمان برای فرزند خود دارید. بسیاری از والدین تمایلی به استفاده از داروهای شیمیایی، به خصوص برای فرزندان زیر یک سال خود ندارند، در این صورت استفاده از داروهای گیاهی راه حل مناسبی است. ترنجبین گیاهی است که می‌تواند در برطرف کردن بسیاری از عارضه‌ها و بیماری‌های دوران نوزادی، یاری بخش شما باشد. این نکته را فراموش نکنید که استفاده از هر داروی گیاهی برای نوزادان باید تحت‌نظر پزشک متخصص و با مشورت و صلاحدید ایشان باشد. تیم مجموعه ۳۰ سیب آرزومند صحت و شادابی نوزاد شما هستیم.