اختلالات و شرایط روانی مختلفی وجود دارد که می‌تواند از سنین پایین در کودکان قابل تشخیص باشد و اوتیسم، یکی از معروف‌ترین آنهاست. اوتیسم یک اختلال عصبی – رشدی محسوب می‌شود که در غالب موارد، خود را در سال‌های اول تولد کودک نشان می‌دهد. این اختلال دارای علائم و نشانه‌های بسیار گسترده و متنوعی است و به همین دلیل به آن اختلال طیف اوتیسم می‌گویند. آگاهی از علائم اوتیسم در کودکان به تشخیص زودهنگام این اختلال، مقابله با عوارض ناشی از اوتیسم و بهبود کیفیت زندگی کودک مبتلا کمک خواهد کرد. در مطلب امروز با رایج‌ترین علائم اوتیسم در کودکان آشنا خواهید شد.
اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک ناتوانی رشدی است که به دلیل تفاوت در مغز ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به ASD اغلب مشکلاتی در ارتباطات و تعامل اجتماعی و رفتارها یا علایق محدود یا تکراری دارند. اختلال طیف اوتیسم شامل شرایطی است که قبلاً جداگانه در نظر گرفته می‌شدند؛ اوتیسم، سندروم آسپرگر، اختلال تجزیه کننده دوران کودکی و شکل نامشخصی از اختلال نافذ رشد. اختلال طیف اوتیسم در اوایل کودکی شروع می‌شود و در نهایت باعث ایجاد مشکلاتی در عملکرد اجتماعی فرد به عنوان مثال در مدرسه و جمع‌های دوستانه می‌شود. اغلب کودکان در سال اول تولد، علائم اوتیسم را نشان می‌دهند. اما تعداد کمی از کودکان نیز در سال اول به طور طبیعی رشد می‌کنند و پس از آن بین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی زمانی که علائم اوتیسم در آنها ایجاد می‌شود، دوره پسرفت را پشت سر می‌گذارند. در حالی که هیچ درمانی برای اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، درمان فشرده و زودهنگام می‌تواند تفاوت بزرگی در زندگی بسیاری از کودکان ایجاد کند.
علت اوتیسم
علت دقیق ASD ناشناخته است. جدیدترین تحقیقات نشان می‌دهد که هیچ دلیل واحدی برای این اختلال وجود ندارد.
برخی از عوامل خطر مشکوک برای ASD عبارتند از:
- داشتن یکی از اعضای خانواده اوتیستیک
- جهش‌های ژنتیکی خاص
- سندروم X شکننده و سایر اختلالات ژنتیکی
- بالا بودن سن والدین در هنگام تولد کودک
- وزن کم هنگام تولد
- عدم تعادل متابولیک
- قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین و سموم محیطی
- سابقه عفونت‌های ویروسی در مادر
- قرار گرفتن جنین در معرض داروهای والپروئیک اسید یا تالیدومید (تالومید)
با توجه به موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS)، هم ژنتیک و هم محیط ممکن است تعیین کنند که آیا فرد دچار ASD می‌شود یا خیر.
با این حال منابع متعدد قدیمی و جدید به این نتیجه رسیده‌اند که واکسن‌ها باعث ایجاد ASD نمی‌شوند.
یک مطالعه بحث برانگیز در سال ۱۹۹۸ نشان داده بود که ارتباطی بین اوتیسم و واکسن سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) وجود دارد. با این حال، این مطالعه توسط تحقیقات دیگر رد شد و در نهایت در سال ۲۰۱۰ ادعاهای آن پس گرفته شد.
علائم اوتیسم در کودکان چیست
برخی از کودکان، علائم اختلال طیف اوتیسم را در اوایل دوران نوزادی نشان می‌دهند، مانند کاهش تماس چشمی، عدم واکنش به نام خود یا بی‌تفاوتی نسبت به مراقبین (پدر و مادر یا پرستار). سایر کودکان ممکن است در چند ماه یا چند سال اول زندگی به طور طبیعی رشد کنند، اما ناگهان گوشه گیر یا پرخاشگر شوند یا مهارت‌های زبانی خود را از دست بدهند. علائم معمولا در سن ۲ سالگی دیده می‌شود.
هر کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم احتمالاً دارای یک الگوی رفتاری منحصر به فرد و سطح شدت بخصوص است. برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در یادگیری مشکل دارند و هوش برخی از آنها کمتر از حد معمول دارند. سایر کودکان مبتلا به این اختلال از هوش طبیعی تا بالایی برخوردارند یعنی آنها به سرعت یاد می‌گیرند اما در برقراری ارتباط و به کار بردن دانسته‌هایشان در زندگی روزمره و سازگاری با موقعیت‌های اجتماعی مشکل دارند.
به دلیل ترکیب منحصر به فرد علائم در هر کودک، گاهی اوقات تشخیص شدت این اختلال ممکن است دشوار باشد. به طور کلی شدت اوتیسم بر اساس سطح اختلالات و میزان تأثیرگذاری آنها بر عملکرد کودک مشخص می‌شود.
موارد زیر، برخی از علائم رایجی هستند که در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم مشاهده می‌شود.
ارتباطات و تعامل اجتماعی
یک کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است مشکلاتی در تعامل اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی داشته باشد، از جمله هر یک از علائم زیر:
- به اسم خود واکنش نشان نمی‌دهد یا به نظر می‌رسد گاهی اوقات صدای شما را نمی‌شنود.
- از نوازش شدن و در آغوش گرفتن خوشش نمی‌آید و به نظر می‌رسد که ترجیح می‌دهد به تنهایی بازی کند و در دنیای خودش است.
- تماس چشمی ضعیف و حالت چهره خنثی و بی روح دارد.
- صحبت نمی‌کند یا تأخیر گفتار دارد یا توانایی قبلی در بیان کلمات یا جملات را از دست می‌دهد (پسرفت گفتار)
- نمی‌تواند یک مکالمه را شروع کند یا ادامه دهد، یا فقط برای درخواست کردن حرف می‌زند یا برچسب‌گذاری آیتم‌ها را شروع می‌کند.
- با لحن یا ریتم غیرعادی صحبت می‌کند و ممکن است از صدا یا لحن گفتار ربات مانند استفاده کند.
- کلمات یا عبارات را کلمه به کلمه تکرار می‌کند اما نحوه استفاده از آنها را نمی‌داند.
- به نظر نمی‌رسد سوالات یا دستورالعمل‌های ساده را درک کند.
- عواطف یا احساسات را بیان نمی‌کند و از احساسات دیگران آگاه نمی‌شود.
- به اشیاء اشاره نمی‌کند و توجه اشتراکی ندارد.
- در تعاملات اجتماعی غالبا منفعل، پرخاشگر یا آشوبگر است.
- در تشخیص نشانه‌های غیرکلامی مانند تفسیر حالات چهره، وضعیت بدن یا لحن صدای دیگران مشکل دارد.
الگوهای رفتاری
یک کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است الگوهای رفتاری، علایق یا فعالیت‌های محدود و تکراری داشته باشد، از جمله هر یک از علائم زیر:
- حرکات تکراری مانند تکان دادن بدن، دور خود چرخیدن یا تکان دادن دست (بال بال زدن) را انجام می‌دهد.
- فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد که می‌تواند به او آسیب برساند، مانند گاز گرفتن یا ضربه زدن به سر
- روال‌ها یا روتین‌های خاصی را ایجاد می‌کند و با کوچکترین تغییر بهم می‌ریزد.
- مشکلات هماهنگی یا الگوهای حرکتی عجیبی دارد، مانند دست و پا چلفتی بودن یا راه رفتن روی انگشتان پا و زبان بدن عجیب، سفت یا اغراق آمیز
- مجذوب جزئیات یک شی مانند چرخ‌های در حال چرخیدن یک ماشین اسباب بازی می‌شود اما هدف یا عملکرد کلی شی را درک نمی‌کند.
- به طور غیرعادی به نور، صدا یا لمس حساس است اما ممکن است نسبت به درد یا دما بی تفاوت باشد.
- درگیر بازی‌های تقلیدی یا وانمودی نمی‌شود.
- بر روی یک شی یا فعالیت با شدت یا تمرکز غیر طبیعی گیر می‌کند.
- ترجیحات غذایی خاصی دارد، مانند خوردن تنها چند غذا یا امتناع از غذاهای با بافت خاص
- اسباب بازی‌ها یا اشیاء دیگر را ردیف می‌کند و با تغییر نظم آنها ناراحت می‌شود.
- کلمات یا عبارات را بارها و بارها تکرار می‌کند (اصطلاحا اکولالیا)
- هر بار با اسباب بازی‌ها به یک شکل بازی می‌کند.
سایر ویژگی‌ها
اکثر افراد مبتلا به ASD ویژگی‌های مرتبط دیگری نیز دارند که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تأخیر در مهارت‌های زبانی
- تأخیر در مهارت‌های حرکتی
- تأخیر در مهارت‌های شناختی یا یادگیری
- رفتار بیش فعال، تکانشی ویا بی توجهی
- صرع یا اختلال تشنج
- عادات غذایی و خواب غیرمعمول
- مشکلات گوارشی (به عنوان مثال یبوست)
- خلق و خوی غیرمعمول یا واکنش‌های احساسی
- اضطراب، استرس یا نگرانی بیش از حد
- فقدان ترس یا ترس بیشتر از حد انتظار
با بزرگ شدن، برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بیشتر با دیگران تعامل می‌کنند و اختلالات کمتری در رفتار نشان می‌دهند. برخی دیگر معمولاً آنهایی که کمترین مشکلات را دارند، در نهایت ممکن است زندگی عادی یا تقریباً عادی داشته باشند. با این حال بعضی دیگر همچنان با مهارت‌های زبانی یا اجتماعی مشکل دارند و سال‌های نوجوانی می‌تواند مشکلات رفتاری و عاطفی بدتری را به همراه داشته باشد.
اوتیسم خفیف چیست؟
اصطلاح «اوتیسم خفیف» می‌تواند گیج کننده باشد، مگر اینکه بدانید اوتیسم یک اختلال طیفی است که علائم آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد.
افرادی که علائم خفیف اوتیسم دارند، آنهایی که به علائم شدیدتری دچار هستند و آنهایی که در این بین قرار دارند، همگی مبتلا به ASD تشخیص داده می‌شوند. با این حال، تشخیص آنها بیشتر بر اساس سطح طبقه بندی می‌شود. سه سطح از اوتیسم وجود دارد که هر کدام با میزان حمایتی که یک فرد ممکن است نیاز داشته باشد، تعریف می‌شود.
اوتیسم سطح ۱ برای توصیف افرادی به کار می‌رود که در عملکردهای روزانه خود به کمترین حمایت نیاز دارند. این همان چیزی است که برخی به آن اوتیسم خفیف می‌گویند.
کودکان مبتلا به اوتیسم خفیف ممکن است توانایی‌های تحصیلی پیشرفته‌ای داشته باشند اما با مهارت‌های اجتماعی، چالش‌های حسی یا روتین‌های ثابت دست و پنجه نرم می‌کنند. حمایت مورد نیاز برای یک فرد مبتلا به اوتیسم سطح ۱ ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ایجاد خودکنترلی
- کنترل احساسات
- انعطاف پذیر بودن
- توسعه مهارت‌های ارتباطی رفت و برگشتی
- درک ارتباط غیر کلامی
- کاهش اضطراب
علائم اوتیسم خفیف در کودکان
بسیاری از رفتارهای کودکان مبتلا به اوتیسم خفیف می‌تواند معمولی و عادی باشد. هنگامی که علائم اوتیسم خفیف در کودکان ظاهر می‌شود، احتمال زیادی دارد که والدین به راحتی آنها را نادیده بگیرند یا آنها را به تفاوت‌های ساده در شخصیت یا خلق و خوی کودکان ربط دهند. علائم زیر در یک کودک مبتلا به اوتیسم خفیف مشاهده می‌شود اما با شدت بسیار کمتر نسبت به سایر مبتلایان.
- تماس چشمی برقرار نمی‌کند: کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است بسیار خجالتی به نظر برسند و هنگام صحبت کردن یا مورد خطاب قرار گرفتن، اغلب یا به طور مداوم نگاه‌شان را از مردم بدزدند.
- درون پیله خودشان هستند: گاهی اوقات طوری به نظر می‌رسند که انگار در دنیای خودشان هستند و حرف‌های بقیه را نمی‌شنوند.
- وابستگی به روال: داشتن یک روش خاص برای انجام کارها اغلب احساس امنیت را به همراه دارد. هر تغییری در این روال می‌تواند باعث شود که آنها به شیوه‌ای احساسی، واکنش نشان دهند.
- تطبیق ضعیف با تغییر: تکالیف مدرسه یا تکالیف متناسب با سن ممکن است مشکل ساز نباشد، اما ممکن است کودک در تغییر فعالیت‌ها یا امتحان کردن روش‌های جدید برای انجام کاری مشکل داشته باشد.
- مشکل در درک دیدگاه دیگران: ممکن است برای یک کودک اوتیسم خفیف دشوار باشد که بفهمد دیگران چه فکر یا احساسی دارند.
- چالش‌های سازگاری با موقعیت‌های اجتماعی مختلف: کودکان اوتیستیک ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی جدید ناراحت شوند و قوانین و انتظارات اجتماعی را درک نکنند.
- مشکل در ایجاد و حفظ روابط: کودکان اوتیستیک اغلب با بازی‌های تخیلی، دوست یابی یا به اشتراک گذاشتن علایق مشکل دارند.
- تکرار اعمال، فعالیت‌ها، حرکات یا کلمات یکسان: کودکان اوتیسمی ممکن است اشیاء را ردیف کنند یا فعالیت‌های دیگری را بارها و بارها انجام دهند، حتی اگر دلیل واضحی برای این کار وجود نداشته باشد.
- طیف محدودی از علایق، اما دانش عمیق: یک کودک اوتیسمی خفیف ممکن است فقط به چند چیز اهمیت دهد، اما در مورد همه چیزهایی باید بداند، آگاهی دارد.
- بسیار حساس یا بی تفاوت به احساسات: یک فرد اوتیستیک می‌تواند نسبت به احساس مواد روی پوست خود بسیار حساس باشد (واکنش بیش از حد)، نتواند صداهای بلند را تحمل کند یا واکنش‌های شدیدی نسبت به سایر تجربیات حسی داشته باشد. برخی دیگر ممکن است متوجه تغییرات در حس مانند گرما یا سرمای شدید نشوند.
برخی از این علائم ممکن است آشکارتر از سایرین باشد. همچنین مهم است که در نظر داشته باشید که علائم می‌تواند تحت تأثیر مکان کودک (مثلاً در خانه یا مدرسه) و همچنین افرادی که اطراف او هستند (به عنوان مثال، دوستان و خانواده یا غریبه‌ها) قرار گیرند.
سخن پایانی
بیماری اوتیسم در کودکان غالبا در سال اول پس از تولد به تدریج خود را نشان می‌دهد اما ممکن است در برخی از کودکان پس از ۱۸ ماهگی و به صورت پسرفت مهارت‌های زبانی، شناختی، حرکتی و … آشکار شود. احتمال تشخیص اوتیسم در پسران، ۴ برابر دختران است و اختلال اوتیسم از نوع طیف می‌باشد؛ این بدان معناست که شدت علائم آن می‌تواند از سطح خفیف تا بسیار شدید متغیر باشد. کودکان مبتلا به اوتیسم سطح یک برای رسیدگی به عملکردهای روتین خود به کمترین میزان حمایت و پشتیبانی نیاز دارند و علائم اختلال آنها ممکن است به راحتی مورد بی توجهی قرار بگیرد. با آنکه اختلال طیف اوتیسم، درمان قطعی ندارد اما تشخیص زود هنگام و در پیش گرفتن اقدامات مداخله‌ای به بهبود کیفیت زندگی کودک و اطرافیان او کمک خواهد کرد.
