مراحل رشد و شکل گیری شخصیت کودک + ۶ عامل مهم و موثر

بچه‌ها با ویژگی‌های شخصیتی خاص خود به دنیا می‌آیند. هر کودک ویژگی‌های متفاوتی دارد. حتی بین خواهر و برادرهایی که در یک خانواده بزرگ می‌شوند ممکن است تفاوت‌های زیادی در ویژگی‌های شخصیتی وجود داشته باشد. حتی خواهر و برادرهایی که دوقلوی همسان هستند ویژگی‌های متفاوتی از یکدیگر نشان می‌دهند. اگرچه شکل گیری شخصیت کودک تا حدود زیادی به ژن‌های او مرتبط است؛ با این حال روش‌های تربیتی و محیطی که کودک در آن بزرگ می‌شود نیز می‌تواند به همان اندازه موثر باشد. در این مقاله به بررسی جامع مراحل شکل گیری و رشد شخصیت کودک و عوامل موثر بر آن می‌پردازیم.

اهمیت شکل گیری شخصیت کودک

ما می‌دانیم که شخصیت یک ساختار روانی- فیزیکی است و کلیات این ساختار قبل از تولد ما تعیین می‌شود. مانند بسیاری از ویژگی‌های دیگر که داریم، ویژگی‌های شخصیتی ما نیز تا حدود زیادی از طریق ژن‌های ما تعیین می‌شود. مراحل اولیه کودکی و بخش قابل توجهی از شکل گیری شخصیت کودک تا قبل از ۶ سالگی است که با سرعت کمتری در دوره مدرسه نیز ادامه می‌یابد.

اینکه گفته می‌شود تا قبل از ۷ سالگی باید به مراحل رشد کودک دقت بالایی داشت از این نظر بسیار مهم است که در واقع ۸۰ درصد از ویژگی‌های شخصیتی و شناختی فرد تا این زمان کامل می‌شود. بنابراین اگر بتوانید فضای مناسبی برای رشد و بالندگی فرزند خود در این سنین فراهم کنید تا حدودی زیادی از شکل گیری صحیح شخصیت فرزند خود مطمئن خواهید شد.

مراحل شکل گیری شخصیت کودک

شکل گیری شخصیت در کودکان از بدو تولد آغاز می‌شود و تا دوره پیش دبستانی تا حد زیادی کامل می‌شود. سنین مدرسه را نیز می‌توان به عنوان بخش مکمل شخصیت کودکان لحاظ کرد. وراثت و عوامل محیطی فاکتورهایی هستند که بر رشد شخصیت کودک تاثیر می‌گذارند. وراثت به طور کلی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، بسته به اینکه بدن فرد هنگام تولد حاوی چه ژن‌هایی است. اما عوامل محیطی مهمترین چیزی است که شما می‌توانید آن را تغییر دهید تا رشد شخصیت کودک بهتر انجام شود. به طور کلی می‌توان گفت مراحل شکلگیری شخصیت کودک شامل مراحل زیر است.

۱- دوره نوزادی (۰-۲ سالگی)

این دوره زمانی است که نوزادان به مادر خود نیاز دارند و شخص دیگری را نمی‌خواهند. در طول دوره نوزادی در کنار رشد حرکتی، نوزادان شروع به کشف و درک محیط می‌کنند. کودکی در ۲ سالگی، می‌فهمد که با اراده خود حرکات را انجام می‌دهد و شروع به اثبات خود به محیط می‌کند. این مراحل را می‌توان اولین مرحله در شکل گیری شخصیت کودک دانست.

کودک در این دوره راه رفتن به طور مستقل را می‌آموزد. این دوران برای داشتن شخصیت ایمن در سنین بعدی بسیار مهم است. کودکانی که در این سن یک رابطه مبتنی بر اعتماد کامل با مادر خود نداشته باشند، ممکن است در زمان بزرگ شدن دچار مشکل اعتماد شوند. برآوردن نیازهای کودک و نشان دادن علاقه خود به او برای ایجاد اعتماد در شخصیت او بسیار مهم است.

۲- دوره خردسالی (۲-۶ سالگی)

مهمترین دوره شکل گیری شخصیت کودکان این دوره است. در این دوران کودک به فردی تبدیل می‌شود که می‌تواند به طور کامل یاد بگیرد و با پرسیدن سوال از محیط انتظار پاسخ‌هایی را دارد. آن‌ها می‌خواهند هر کاری را خودشان انجام دهند و ممکن است والدین خود را الگو یا رقیب ببینند. این دوره زمان آموزش توالت رفتن و دوره کشف اندام‌های جنسی خود است. کودکانی که در طول آموزش توالت تنبیه می‌شوند، احساس شرم و انزوا از جامعه را تجربه می‌کنند و در سال‌های بزرگسالی پرخاشگر و نافرمان می‌شوند.

کودکانی که آموزش توالت رفتن را به عنوان یک خاطره خوب به یاد می‌آورند، شخصیت نرمال‌تری خواهند داشت. آن‌ها ابراز وجود، توانایی انتخاب به تنهایی و اعتماد به نفس پیدا می‌کنند. وقتی کودکان شروع به تشخیص اندام تناسلی خود می‌کنند به دنبال الگو می‌گردند. این الگوها شما والدین هستید. ضمن اینکه باید بهترین الگو در رفتارهای جنسیتی باشید، نباید سوالات آن‌ها را بی پاسخ رها کنید. شکل دادن به شخصیت فرزندتان به عنوان فردی قوی و با اعتماد به نفس به این بستگی دارد که سؤالات فرزندتان را بی پاسخ نگذارید.

۳- سنین مدرسه

مدرسه بعد از خانواده مهم ترین نهاد آموزشی است و اولین دریچه محیط اجتماعی برای کودک است و از این رو نهاد اجتماعی مهمی است که شخصیت کودک را شکل می‌دهد. کودک در مدرسه همکاری، قوانین و رعایت قوانین را می‌آموزد. به اشتراک گذاشتن، تولید کردن، کار گروهی، آموختن تعلق داشتن به جامعه به عنوان یک فرد و توانایی ترکیب کردن همه این‌ها را در شخصیت خود ایجاد می‌کند و سعی می‌نماید خودش باشد. امروزه مهم‌ترین هدف آموزش، آماده‌سازی فرد برای نقش‌های بزرگسالی و کمک به رشد مهارت‌های خود مدیریتی است. این هدف تنها با دادن توانایی تفکر مستقل به کودک امکان پذیر است.

دوران مدرسه دوره گروه‌بندی کودکان است.کودک با پیوستن به تعدادی از گروه‌ها هم رفتار و افکار آن‌ها را می‌پذیرد یا رد می‌کند و هم افکار و رفتار خود را در معرض پذیرش آن‌ها قرار می‌دهد. او سعی می‌کند تایید اجتماعی را به دست آورد. هر رفتاری که در این محیط پذیرفته شود به عنوان یک ویژگی شخصیتی کودک در نظر گرفته می‌شود و دوران مدرسه تاثیر بسزایی بر شکل گیری شخصیت کودک دارد؛ بنابراین لازم است که نسبت به انتخاب مدرسه مناسب و جو فرهنگی غالب بر آن دقت کافی داشته باشید.

عوامل موثر بر شکل گیر شخصیت کودک

برای اینکه کودک شما مراحل رشد شخصیتی را به خوبی پشت سر بگذارد لازم است که به نیازهای او توجه داشته باشید و آن‌ها را برآورده سازید. برخی عوامل که رعایت آن‌ها می‌تواند نقش مهمی در این مسیر داشته باشد شامل موارد زیر است.

۱- قابل اعتماد باشید

مهمترین چیز در شکل گیری شخصیت کودکان احساس اعتماد است. اگر اعتماد لازم را به فرزندان خود بدهید، شخصیت خوبی به آن‌ها خواهید داد. نباید آن‌ها را نادیده بگیرید، برای هر کار جدیدی که انجام می‌دهند به آن‌ها آفرین بگویید. والدینی صادق و قابل اعتماد بودن، تضمین می‌کند که فرزندان شما در سال‌های بعد شخصیتی ایمن خواهند داشت.

۲- استفاده مناسب از بله و خیر

بردبار بودن نسبت به فرزندانتان گاهی اوقات باعث از دست دادن کنترل شما می‌شود. کودکانی که با آن‌ها بیش از حد با مدارا رفتار می‌شود ممکن است شخصیت خودخواهانه به خود بگیرند. تایید هر کاری که کودک انجام می‌دهد و بله گفتن به هر چیزی که می‌خواهد، به وضوح در شخصیت او منعکس می‌شود. علاوه بر این، شخصیت‌های کودکانی که دائما طرد می‌شوند، ممکن است رفتارهایی مانند عدم تحمل محیط و خودپسندی را آشکار کنند. کودکانی که دائما تحت فشار هستند ممکن است دچار عقده حقارت شوند یا برعکس، خود برتربینی را تجربه کنند.

۳- الگوی مناسب

کودک که شما را در دوره پیش از مدرسه الگو قرار می‌دهد، در سن ۵-۶ سالگی به دنبال الگوهای دیگری می‌گردد. شخصیت‌های داستان‌هایی که به او گفته‌اید برای آن‌ها نمونه است. برای آموزش شخصیت فرزندانتان می‌توانید از قصه‌های آموزنده استفاده کنید. حتی شما می‌توانید با ساختن افسانه نمونه‌های مثبتی را برای فرزند خود ارائه دهید.

۴- مقایسه نکنید

مقایسه‌هایی که بین فرزندان خود یا با دیگران انجام می‌دهید می‌تواند آن‌ها را به دشمن تبدیل کند. مقایسه‌هایی که با دوستان و خواهر و برادر انجام می‌دهید می‌تواند پیامدهای منفی بر شکل گیری شخصیت کودک داشته باشد. در نتیجه پیامدهای منفی، فرزند شما در جامعه احساس حقارت می‌کند و اعتماد به نفس او متزلزل می‌شود.

۵- انتقاد افراطی نکنید

انتقاد مداوم از رفتار آن‌ها، راهنمایی نکردن آن‌ها یا تشویق نکردن آن‌ها بر شخصیت فرزندان تاثیر منفی می‌گذارد. در صورت انتقاد مداوم شخصیت او ممکن است منزوی شود، نتواند به موفقیت برسد و احساس کند که مجبور است به شما دروغ بگوید. اگر نمی‌خواهید به فرزندتان چنین شخصیتی بدهید به درخواست‌های او پاسخ دهید، به جای انتقاد آن‌ها را تشویق کنید و به او مشورت بدهید.

۶- شما نباید کارهای فرزندتان را انجام دهید

والدین هرگز نمی‌خواهند نوزادانشان بزرگ شوند، حتی از پذیرش بزرگ شدن آن‌ها خودداری می‌کنند و با آن‌ها مانند نوزادانی رفتار می‌کنند که باید کارهای آن‌ها را انجام دهند. این رفتار در شکل گیری شخصیت کودک بسیار مخرب است. این عمل ویژگی‌هایی مانند عدم توانایی انجام یک کار به تنهایی، عدم اطلاع از نحوه همکاری و خودخواهی را به ارمغان می‌آورد. در دایره امنیتی نگه داشتن فرزند باعث می شود که او به شما وابسته شود. توصیه می‌کنیم در مورد این موضوعات آزادتر و با درک بیشتر رفتار کنید.

جمع بندی

دوره شکل گیری شخصیت فرزندان شما از همان ابتدای تولد آغاز می‌شود. همه ما حاوی ژن‌هایی هستیم که تعیین کننده بسیاری از ویژگی‌های شخصیتی ما هستند. با این حال باید گفت که محیط و تربیت نیز به همین اندازه در شخصیت کودک تاثیرگذار هستند. دوره شکل گیری شخصیت را می‌توان به قبل از دو سالگی، از ۲ تا ۶ سالگی و سنین مدرسه تقسیم‌بندی کرد. در مرحله نخست کودک اولین گام‌های شناخت محیط اطراف را برمی دارد. حضور مادر و قابل اعتماد بودن رابطه با او نقش مهمی در شکلگیری شخصیت کودک در این بازه دارد. از ۲ تا ۶ سالگی کودک بدن خود را می‌شناسد، نقش پذیرفتن و الگو گرفتن را می‌آموزد. در سنین مدرسه نیز کودک حضور در جامعه و انجام فعالیت‌های گروهی را یاد می‌گیرد. قابل اعتماد بودن، پرهیز از انتقاد افراطی و استفاده مناسب از بله و خیر می‌تواند عوامل مهمی در شکل گیری شخصیت کودک باشد. برای اطلاعات بیشتر در این زمینه می‌توانید سایر مقالات ما را مطالعه کنید.