بیرون‌زدگی ناف نوزاد اتفاقی است که به‌صورت نادر و از هر ۱۰۰ نوزاد در ۲۰ نفر آن‌ها دیده می‌شود. در این حالت دکمه شکمی یا همان قسمت ناف شکم متورم و بزرگ شده و اغلب تا قبل از رشد دندان‌های کودک از بین رفته و به‌صورت کامل ترمیم می‌شود. بیرون‌زدگی دکمه شکمی اتفاق خطرناکی نیست که نگران آن باشید و در بدترین حالت با یک جراحی ساده مشکلات مربوط به تورم آن حل خواهد شد.
اما اگر کنجکاو هستید تا درباره علت‌های این اتفاق بیشتر بدانید و همچنین برای برطرف‌کردن نگرانی‌های منطقی که برای سلامت نوزاد خود دارید بهترین اقدامات را انجام دهید، پیشنهاد می‌شود تا انتهای این مقاله برای افزایش دانش خود در این زمینه همراه باشید.
فهرست عناوین مطلب
بیرون‌زدگی ناف نوزاد به چه حالتی گفته می‌شود؟
دکمه شکمی یا همان ناف نوزاد در زمان زندگی در رحم مادر نقطه اتصال بندناف با بافت‌های نوزاد است. از طریق بندناف، تمامی مواد غذایی موردنیاز کودک در طی پروسه ۹ ماهه رشد در بدن مادر تامین می‌شود. بعد از به‌دنیاآمدن کودک این بندناف قطع شده و قسمتی از آن بر روی بدن نوزاد باقی می‌ماند که بعد از طی مدتی از بدن وی جدا خواهد شد. حال در برخی موارد (به‌ندرت) ناف یا دکمه شکمی نوزاد ورم‌کرده و به دلایل متعدد که در ادامه به بررسی کامل هرکدام پرداخته شده است، ناف حالت بیرون‌زدگی پیدا می‌کند.
در اکثر موارد این بیرون‌زدگی بعد از گذشته چند هفته از تولد نوزاد تا ۲ سالگی (تا زمان رشد دندان‌های کودک که در برخی موارد این پروسه زمانی تا ۴ الی ۵ سال نیز طول خواهد کشید) بر طرف می‌شود. اما اگر خودبه‌خود این تورم از بین نرود، با مراجعه به پزشک و انجام توصیه‌های ایشان (در بدترین حالت یک جراحی ساده و بسیار راحت) بیرون‌زدگی دکمه شکمی یا Infant hernia ترمیم پیدا خواهد کرد.
علت‌های بیرون‌زدگی ناف نوزاد در چیست؟
باید اشاره کرد که بافت عضلانی شکم بسیار مقاوم بوده و این بافت مقاوم که بیشتر از پروتئین تشکیل شده است، مانند دیواری نقش محافظت و نگهداری از ارگان‌ها و قسمت‌های مختلف بدن مانند روده، معده، کبد، قلب، کلیه‌ها و… را نیز در داخل بدن برعهده دارد. در برخی موارد ممکن است به علت‌های گوناگون این بافت پروتئینی پاره شده و یا در قسمت‌های مختلفی به دلیل ضعف عضلانی آسیب ببیند.
در نتیجه این اتفاق قسمتی از ارگان‌های داخلی بدن مانند روده از میان این پارگی بیرون می‌زند که به آن فتق گفته می‌شود. به دلیل عبور قسمتی از یک اندام داخلی از این کانال ایجاد شده (پارگی عضله) دیگر عضله قادر به ترمیم نبوده (در بزرگسالان) و نیاز به جراحی دارد. اما باید عنوان کرد که بیرون‌زدگی ناف نوزاد یا فتق دکمه شکمی در کودکان تازه به دنیا آمده خودبه‌خود ترمیم می‌یابد و در کیسهای نادری نیاز به جراحی است. علت‌های متنوع دیگری نیز برای بیرون‌زدگی دکمه شکمی نوزاد وجود دارد که به شرح زیر است.
- بسته نشدن صحیح ناف نوزاد
- داشتن بارداری چندقلو (دوقلو، سه‌قلو و بیشتر)
- گریه کردن و فریاد زدن نوزاد
- سرفه شدید و مداوم
بسته نشدن صحیح ناف نوزاد
همان‌طور که اشاره شد ناف نوزاد محلی است که بندناف از طریق آن به شکم نوزاد متصل شده تا خون و مواد مغذی موردنیاز برای رشد کودک از آن جا تامین گردد. در حقیقت قسمت دکمه شکمی یا ناف نوزاد شکافی است تا یک لوله از رحم مادر به او متصل شود. بعد از تولد نوزاد این بندناف جدا شده و قسمتی از آن نیز بر روی شکم و ناف باقی می‌ماند که در نهایت بسته می‌شود. بعد از طی مدتی این قسمت اضافی نیز خشک شده و کنده می‌شود.
در برخی موارد امکان دارد (البته به‌ندرت) که پزشک به‌خوبی بندناف را نبندد. این کار باعث می‌شود تا ترمیم این شکاف در طی مدت معمول صورت نگیرد و قسمتی از ارگان‌های داخلی بدن (اغلب قسمتی از روده بزرگ یا یک حلقه از روده) از آن خارج شود. اگر بعد از گذشت زمان بیرون‌زدگی ناف نوزاد که در پزشکی با نام Infant hernia نیز شناخته می‌شود، متورم‌تر شده و اندازه آن بزرگ‌تر شود باید برای معالجه به پزشک مراجعه گردد.
بیرون‌زدگی ناف نوزاد در ۸۰ درصد موارد بدون نیاز به درمان برطرف می‌شود.
باردار بودن چندقلو (دوقلو یا سه‌قلو و بیشتر)
یکی دیگر از علت‌های فتق نوزاد در ناحیه ناف را می‌توان بارداری چندقلو نیز عنوان کرد. در تحقیقات انجام شده بر روی نوزادانی که همراه با یک خواهر یا برادر متولد شده‌اند، نتیجه‌ای که حاصل شده است نشان از افزایش احتمال و ریسک بیرون‌زدگی ناف نوزاد است.
دلیل این موضوع را می‌توان به علت‌های زیادی ربط داد. ولی تاثیرگذارترین آن کمبود مواد غذایی و در نتیجه رشد کم نوزادان در رحم مادر بوده که باعث تولد نوزادان نارس و یا با وزن کم می‌شود. در نتیجه می‌توان گفت که در نوزادان ضعیف‌تر و نارس، به دلیل رشد کم، میزان توان ترمیمی بدن نیز کم بوده و شکاف دکمه شکمی در طی زمان معمولی بسته نمی‌شود که نتیجه آن بروز فتق در ناف خواهد شد.
گریه کردن و فریاد زدن نوزادان
از دیگر دلایل بروز بیرون‌زدگی ناف گریه کردن و فریاد زدن نوزاد است. در چند هفته اول تولد نوزاد که شکاف ناف کاملا ترمیم نشده و یا هنوز ضعف عضلانی در دکمه شکمی وجود دارد، با گریه کردن نوزاد ممکن است تا به این ناحیه فشار وارد شود و موجب پارگی لایه تشکیل شده شود و یا حتی از ترمیم آن به‌صورت کامل نیز جلوگیری کند.
علاوه بر گریه کردن، فریاد زدن نوزاد نیز به همین صورت باعث فتق ناف در نوزاد می‌شود. البته لازم به ذکر است که این موارد بسیار نادر هستند و خطرات زیادی برای کودکان شما به همراه نخواهد داشت. در صورت حاصل نشدن بهبودی کامل نیاز است تا اقداماتی همچون مراجعه به پزشک را در دستور کار خود قرار دهید.
سرفه شدید و مداوم
اگر نوزاد تازه‌متولدشده سرماخوردگی داشته باشد، به دلیل سرفه کردن زیاد و پر شدت احتمال پارگی یا عبور قسمتی از روده و یک حلقه از روده بزرگ به شکاف ناف یا دکمه شکمی وجود خواهد داشت. ازاین‌رو می‌توان یکی دیگر از علت‌های بروز فتق نافی در نوزادان را سرفه شدید و مداوم در زمان ترمیم شکاف حاصل شده از طریق ناف در شکم یادکرد.
تفاوت فتق ناف و فتق اینگوینال در نوزادان
فتق اینگوینال: در تمامی نوزادان کانالی از شکم به اندام تناسلی وجود دارد که با نام کانال مغبنی یا inguinal canal شناخته می‌شود. این کانال و مسیر در پسران راهی برای حرکت بیضه‌ها از شکم به کیسه بیضه است. در تعریف کیسه بیضه باید عنوان کرد که کیسهای است که بیضه‌ها در آن جا نگهداری می‌شوند.
معمولا مدتی قبل از تولد یا بعد از به‌دنیاآمدن نوزادان پسر این کانال بسته می‌شود اما در برخی موارد این اتفاق نمی‌افتد. یعنی کانال مغبنی یا inguinal canal ترمیم و بسته نشده که باعث حرکت حلقه‌ای از روده به دیواره ضعیف شکم خواهد شد که به آن فتق اینگوینال می‌گویند. بیرون‌زدگی inguinal تنها در نوزادان پسر اتفاق می‌افتد.
فتق ناف: برای تعریف دوباره فتق ناف باید گفت که در موارد نادری (حدود ۲۰ در صد از نوزادان) شکاف ناف که محل اتصال بندناف در دوران بارداری بود، بسته نشده یا به‌صورت کامل ترمیم نمی‌یابد. در نتیجه به دلیل فشار در این ناحیه قسمتی از ارگان‌های داخلی از آن عبور کرده و باعث فتق ناف یا بیرون‌زدگی دکمه شکمی می‌شود.
فتق ناف در هر نوزادی چه پسر یا چه دختر ممکن است رخ دهد که یکی از بزرگ‌ترین تفاوت‌های میان بیرون‌زدگی ناف و inguinal است.
بیرون‌زدگی ناف نوزاد چگونه درمان می‌شود؟
بارها و بارها اشاره شد که بیرون‌زدگی ناف نوزاد تا سن ۲ الی ۵ سالگی (رشد دندان‌ها) بر طرف می‌شود و نیاز به درمان، مراجعه به پزشک یا استفاده از دارو و حتی عمل جراحی نیست. اما در موارد خاصی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، ممکن است تا نیاز به درمان باشد. اگر قسمتی از روده به‌گونه‌ای در شکاف دکمه شکمی گیرکرده باشد که دکتر تشخصی دهد ممکن است به روده آسیب وارد شود، باید جراحی اورژانسی انجام شود تا از بروز مشکلات و خطرات بیشتر جلوگیری گردد. جراحی فتق ناف در نوزاد به‌صورت زیر انجام می‌گیرد.
- ابتدا کودک بیهوش می‌شود تا دردی در پروسه عمل احساس نکند.
- یک برش کوچک روی پوست ایجاد شده و روده خارج شده به داخل فشار داده می‌شود.
- سوراخ، نقطه ضعیف یا شکاف ایجاد شده در ناف با استفاده از نخ بخیه و نوارهای جذبی خاص بسته شده که در مدت ۷ الی ۱۰ روز جذب می‌شوند و نیاز به کشید بخیه بعد از ترمیم نیست.
اما در موارد خفیف‌تر می‌توان فتق را به داخل هل داد (البته پیشنهاد می‌شود تا ابتدا به پزشک مراجعه شود تا از بی‌خطر بودن این کار اطمینان حاصل شود، زیرا انجام خودسرانه می‌تواند به ارگان‌های داخلی کودک آسیب وارد کند). اما نکته‌ای که وجود دارد این است که نباید روی فتق و بیرون‌زدگی را با چسب یا چیزی ببندید. زیرا امکان دارد تا مشکلاتی مانند عفونت در این قسمت به وجود آید.
در چه شرایطی نیاز به درمان بیرون‌زدگی ناف نوزاد است؟
فتق نافی مشکلی نیست که خطرات زیادی برای سلامتی کودک داشته باشد ولی ممکن است در مواردی باعث ایجاد درد و مشکلات گوارشی شود. اگر تا بعد از ۵ سالگی کودک این برآمدگی و بیرون‌زدگی در قسمت دکمه شکمی ترمیم نیابد، باید به پزشک برای انجام درمان مناسب مراجعه کنید. در صورت مشاهده موارد زیر بهتر است تا در اسرع وقت با پزشک معالج دیدار کنید.
- با زیر نظر گرفتن شرایط فتق متوجه بزرگ‌تر شدن، سفت‌تر شدن و تورم آن در گذر زمان شدید.
- فتق زمانی که کودک شما خواب است یا آرام دراز کشیده، آشکار می‌شود و شما نمی‌توانید آن را به داخل هل دهید.
- کودک بد خلی می‌کند و به نظر می‌رسد که درد دارد.
- هنگام لمس بیرون‌زدگی ناف نوزاد، وی احساس درد می‌کند.
- پوست روی برآمدگی و فتق قرمز بوده یا تیره‌تر از حد معمول به نظر می‌رسد.
اغلب پزشکان با ماساژ فتق تلاش کند تا ارگان خارج شده را به داخل و محل خود انتقال دهد. در صورت موفقیت‌آمیز بودن این نوع بیرون‌زدگی ناف، به آن فتق کاهش‌پذیر یا reducible hernia گفته می‌شود. این عمل نشان می‌دهد که روده در شکاف محبوس نشده و گیر نکرده است.
عوارض جراحی برای ترمیم فتق ناف در نوزاد
در صورت نیاز به جراحی به‌منظور ترمیم بیرون‌زدگی ناف نوزاد، ممکن است تا بعد از جراحی عوارضی وجود داشته باشد. مانند: عفونت زخم (امکان دارد تا محل زخم ترشحات زرد داشته باشد، متورم، دردناک و قرمز شود)، خونریزی در محل زخم، پارگی محل زخم، برگشت فتق و برآمدگی دکمه شکمی، ظاهری متفاوت در ناف و… . باید افزود که این عوارض به‌ازای هر ۱۰ نفر در یک فرد بروز می‌دهد. (نرخ کمتر از ۱۰ درصد)
در حالت کلی فتق در هر سنی و در هر نوع جنسیتی ممکن است رخ دهد. در حقیقت فتق به پارگی و وجود شکاف در دیواره شکم گفته می‌شود که در نتیجه آن ممکن است قسمتی از اجزای داخلی بدن وارد آن شود. hernia تنها محدود به ناف و اینگوینال نیست و در هر قسمتی از شکم احتمال وقوع آن وجود دارد. پارگی بافت، اغلب به دلیل بلندکردن یا حمل یک جسم سنگین و حتی واردشدن فشار زیاد به بدن عارض می‌شود.
جمع‌بندی
در حدود ۲۰ درصد از نوزان تازه‌متولدشده فتق یا بیرون‌زدگی ناف دارند که بیشتر آن‌ها نیز بدون نیاز به هیچ نوع درمان خودبه‌خود تا قبل از ۵ سالگی برطرف می‌شود. اگر بخواهیم یک جمع‌بندی از فتق دکمه شکمی داشته باشیم، به بیرون‌زدگی قسمتی از ارگان‌های داخلی (بیشتر حلقه‌ای از روده) از قسمت ضعیف بافت عضلانی ناف که به‌صورت کامل ترمیم نیافته است، گفته می‌شود.
در صورت متورم‌تر، سفت‌تر شدن و تغییر رنگ پوست برآمدگی روی ناف باگذشت زمان، باید به پزشک مراجعه کنید تا با تشخیص او درمان موردنیاز انجام شود. در بدترین حالت نیاز به عمل جراحی است که عملی راحت بوده و هیچ نوع ریسک و نگرانی ندارد. بهتر است تا والدین به‌صورت خودسرانه اقدام به فشار این برآمدگی نکنند و روی آن را نیز با چسب یا پوششی نپوشانند. زیرا ممکن است باعث ایجاد عفونت شود.
بارداری
زایمان