مشکل تمرکز می‌تواند یک چالش بلندمدت یا عارضه‌ای کوتاه‌مدت و گذرا باشد. اما در هر دو صورت، یادگیری را سخت می‌کند! به خصوص اگر یادگیرنده، کودک یا نوجوانی باشد که ذهن او همزمان درگیر اتفاقات و فعالیت‌های مختلف است. حتی در شرایطی که نمی‌توانیم دلایل حواسپرتی و به‌هم‌خوردن تمرکز کودک را تغییر دهیم، می‌توانیم با ترفندهایی که اثربخشی آنها اثبات شده، به توجه و تمرکز هرچه بیشتر فرزند خود کمک کنیم. در ادامه این مقاله همراه ما باشید تا با روش‌های افزایش تمرکز در کودکان آشنا شویم.
چرا تمرکز کودکان انقدر مهم است؟
یکی از ضعف‌های بزرگ سیستم آموزشی، توجه به همه جنبه‌های تدریس و یادگیری، به‌غیر از حس‌و‌حال کودکان نسبت به درس است. اگرچه در سال‌های اخیر شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در این زمینه بوده‌ایم، همچنان افزایش تمرکز کودکان، در فعالیت‌های درسی و غیردرسی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و برای پیشرفت در این مسیر، راه درازی در پیش داریم.
این در حالی است که افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی، در کنار مهارت‌های مهم دیگر مانند ارتباطات، تخیل، اعتماد‌به‌نفس، خلاقیت و حتی کار گروهی، به‌ندرت در سیستم آموزشی مورد توجه قرار می‌گیرد. مهارت تمرکز نه‌فقط در جلسه امتحان، بلکه حتی در کلاس درس برای گوش دادن به سخنان معلم، تمرکز بر وظایف و تکالیف درسی و موارد دیگر به‌شدت مورد نیاز است.
علائم ضعف تمرکز در کودکان
اگر کودک دلبندتان با مشکل توجه و تمرکز مواجه است، ممکن است این علائم را در رفتار او مشاهده کنید:
- یک جا نمی‌نشیند و به سرعت حواسش پرت می‌شود.
- همه‌چیز را گم می‌کند و نمی‌تواند منظم بماند.
- در یادگیری و به خاطر سپردن مشکل دارد.
- نمی‌توان روی تکالیف تمرکز کند.
- به نظر می‌رسد مدام در حال رویاپردازی است.
- در مقایسه با بچه‌های هم سن و سال خود، دستخط خوبی ندارد!
- گاهی اوقات پرخاشگر است و بدخلقی می‌کند.
- در مهارت‌های حرکتی مثل دویدن یا پریدن ضعف دارد.
راهکارهای افزایش تمرکز در کودکان
در این بخش چند نمونه از بهترین راهکارهای تقویت تمرکز در کودکان را با هم مرور می‌کنیم. فرقی نمی‌کند به‌دنبال افزایش تمرکز کودک ۷ ساله خود هستید یا بهبود توجه یک نوجوان ۱۵ ساله، این روش‌ها برای کودکان و بزرگسالان مفید و موثرند.
۱. عوامل حواسپرتی را به حداقل برسانید
یکی از بزرگ‌ترین لطف‌هایی که می‌توانید به تمرکز بهتر کودکتان کنید، کاهش عوامل حواسپرتی از اطراف اوست. برای مثال اگر کودک نوپایی در خانه دارید که دائما این طرف و آن طرف می‌رود، اسباب‌بازی‌ها را در دست می‌گیرد، پرتاب می‌کند و سروصدا تولید می‌کند، قطعا تمرکز سایر اعضای خانواده، از جمله برادر یا خواهری که می‌خواهد درس بخواند را به هم بزند.
صدای بلند تلویزیون یک عامل دیگر حواسپرتی است! سعی کنید مواقعی که کسی تلویزیون تماشا نمی‌کند، آن را خاموش کنید یا برای کودکتان زمان مشخصی در نظر بگیرید که فقط در آن بازه زمانی بتواند تلویزیون ببیند، موبایل دست بگیرد و بازی کند. به این ترتیب محیط آرام‌تری برای یادگیری بهتر و رشد فرزندتان فراهم کرده‌اید و این فرصت را ایجاد می‌کنید که مدت‌زمان طولانی‌تری روی چیزی متمرکز بماند. بگذارید خیالتان را راحت کنیم، در آن واحد هرچقدر چیزهای کمتری فکر فرزندتان را درگیر کند، تمرکز کردن برای او راحت‌تر خواهد بود.
۲. تکالیف و وظایف خانگی تعیین کنید
تعیین روتین روزانه یکی از بهترین روش‌های افزایش تمرکز در کودکان است. وقتی روال مشخصی برای کودکتان تعیین می‌کنید، روالی که شامل وظایف مشخص است و زمان مشخص دارد، «اولویت» را به فرزندتان یاد می‌دهید و قدرت تمرکز او را بالا می‌برید. سعی کنید کودکتان را عادت دهید تکالیف خود را هر روز در یک ساعت مشخص انجام دهد و ترتیب خاصی برای آنها در نظر بگیرید. مثلا اگر فرزندتان عادت کند هر روز بین ساعت ۳ تا ۵ عصر تکالیف روز بعد را انجام دهد یا درس بخواند، به مرور زمان و به طور خودکار در این بازه زمانی متمرکزتر عمل می‌کند.
۳. کودک را وادار به فعالیت بدنی کنید
ورزش یک بخش ضروری از سبک زندگی سالم برای کودکتان است. فعالیت بدنی به کودکان کمک می‌کند قدرت بیشتر، انعطاف‌پذیری بالاتر و استقامت عضلانی مطلوب‌تر داشته باشند و همه اینها در کنار هم جریان خون به مغز را بهبود می‌بخشد و بر دامنه توجه و عملکرد شناختی کودکان تأثیر مثبت می‌گذارد.
این مسئله به‌طور ویژه برای کودکانی که با اختلال کمبود توجه و بی فعالی یا مسائل مرتبط با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند، جدی‌تر و مهم‌تر است. این بچه‌ها وقتی تمرکز خود را از دست می‌دهند، جمع‌کردن دوباره حواس برایشان به معنی واقعی کلمه مشکل خواهد بود!
۴. زمان بازی و سرگرمی برای کودک در نظر بگیرید
داشتن زمان بازی و سرگرمی ۲ نتیجه مثبت دارد: اولا انرژی کودک را برای ادامه درس خواندن بیشتر می‌کند، دوما می‌توان از طریق بازی هایی برای افزایش دقت و تمرکز در کودکان، مباحث درسی را به شکلی بهتر و شیرین‌تر به بچه‌ها یاد داد. یک نمونه ساده بازی با اسباب‌بازی‌های چوبی است که برای تحریک حواس و هماهنگی چشم و دست طراحی می‌شوند. حال اگر اسباب‌بازی‌ها نور یا صدا داشته باشند، کودک تمایل بیشتری به بازی کردن با آنها نشان می‌دهد و به‌مرور مهارت‌های حرکتی او توسعه می‌یابد. حتی می‌توان از اوقات بازی و سرگرمز برای تشویق کودک به تعامل با هم‌سالان و رشد اجتماعی استفاده کرد. گاه والدین از این فرصت هم برای افزایش تمرکز در کودکان و هم برای برقراری ارتباط قوی‌تر با فرزندان خود استفاده می‌کنند.
۵. مطمئن شوید کودکتان هدف و آرزویی دارد
همه بچه‌ها از کودکی شغلی انتخاب می‌کنند و حتی در بازی‌های کودکانه خود، آن شغل را زندگی می‌کنند. این هدف و آرزوی کودک شماست که اگر همواره به او یادآوری کنید، انگیزه و تمرکز کودک را برای درس خواندن بیشتر می‌کند؛ به خصوص اگر بتوانید میان درس خواندن و رسیدن به هدف در ذهن او یک پل محکم و اساسی بزنید! هر بار که انگیزه فرزندتان برای درس خواندن، انجام کارهای روزمره و تلاش کردن فروکش کرد، با یادآوری هدف بزرگی که در سر دارد، انگیزه ازدست‌رفته را به او بازگردانید.
۶. به کودک زمان بدهید تا با شرایط کنار بیاید
اینطور که از نتایج تحقیقات پیداست، زمان نقش پررنگی در میزان توجه و تمرکز کودکان ایفا می‌کند. حتما برایتان پیش آمده که از کودکتان بخواهید کاری را همان لحظه انجام دهد؛ اما کودکتان تمرکز خود را از دست بدهد و بلافاصله حواسش پرت شود. بنابراین در جایگاه والد، باید زمانی را برای کنار‌آمدن فرزندتان با شرایط جدید در نظر بگیرید و صبور باشید تا آمادگی لازم برای انجام آن کار را به‌دست آورد. همیشه و تحت هر شرایطی برای انجام کارها برنامه‌ریزی قبلی داشته باشید و این برنامه را به کودک اطلاع دهید.
۷. ببینید کودکتان به چه کارهایی علاقه نشان می‌دهد!
می‌دانید علایق فرزندتان چیست؟ با آنها آشنایی دارید؟ امیدواریم که اینطور باشد! حتی اگر کودکتان به وضوح از علایق خود صحبت نمی‌کند، به رفتاری که بعد از انجام هر کار نشان می‌دهد دقت کنید. چه حس و حالی دارد؟ خوشحال است یا خسته و کلافه؟ با بررسی این علائم می‌توانید بفهمید که انگیزه فرزندتان برای انجام چه کارهایی بیشتر است. هرچقدر این انگیزه بیشتر باشد، تمرکز کودک برای انجام آن فعالیت قطعا بیشتر است.
۸. مدیریت وظایف را به کودک بیاموزید
یکی از بهترین و موثرترین روش‌ها برای افزایش تمرکز در کودکان که از نظر خود آنها هم خوشایند است، مدیریت وظایف یا تبدیل کارهای بزرگ به قدم‌های کوچک‌تر است. با این کار کودک دلبند شما نظم و سازمان‌یافتگی را درک می‌کند و یاد می‌گیرد که روز خود را با اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی دنبال کند. با همین تکنیک ساده، کودک یاد می‌گیرد به‌تنهایی و بدون فشار والدین، برا تیک‌زدن اهداف روزانه تلاش کند، بی‌آنکه به خاطر سنگینی فعالیت‌های درسی و غیردرسی اذیت شود.
۹. خواب و تغذیه سالم بی‌نهایت حائز اهمیت‌اند!
خواب برای همه آدم‌ها ضروری است، به خصوص برای کودکانی که هنوز از نظر ذهنی و جسمی در حال رشدند. طبیعتا اگر کودک تا دیر وقت مشغول بازی‌های ویدیویی باشد، روز بعد تمرکز چندانی نخواهد داشت. کودک و نوجوان هرشب میزان مناسبی خواب باکیفیت نیاز دارند و باید یک روتین خوب قبل از خواب داشته باشند.
از سوی دیگر، داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل برای تقویت مهارت تمرکز فوق العاده مهم و ضروری است. بنابراین سعی کنید هر روز پنج وعده میوه و سبزیجات به کودک بدهید و تا جایی که می‌توانید قند را از وعده‌های غذایی حذف کنید، چراکه مصرف بیش از حد این ماده می‌تواند منجر به افزایش و کاهش ناگهانی سطح انرژی کودک شود.
دریافت پروتئین بیشتر در رژیم غذایی متعادل و سالم (با مصرف گوشت بدون چربی، ماهی، آجیل و تخم مرغ) میزان ترشح هورمون دوپامین را بالا می‌برد. می‌دانید که هورمون چقدر برای تمرکز بهتر مفید و ضروری است!
۱۰. تایمر تنظیم کنید!
اینکه کودک دقیقا بداند چند دقیقه و چند ثانیه‌ی دیگر باید متمرکز بماند، کار را برای او راحت می‌کند. تایمر تنظیم کنید و به او نشان دهید چند دقیقه بعد می‌تواند میان‌وعده مورد علاقه‌اش را بخورد یا بازی دلخواهش را انجام دهد. هرچه پیشرفت کودک در این مسیر بیشتر شود، می‌توانید آرام آرام بازه زمانی تمرکز را بیشتر کنید. این یکی از بهترین روش‌های افزایش تمرکز در کودکان محسوب می‌شود.
۱۱. ذهن آگاهی را امتحان و تمرین کنید.
هم مطالعات نشان دادند که ذهن‌آگاهی می‌تواند تمرکز کودک روی درس و تکالیف مدرسه را بهبود ببخشد، هم طبق تجربه کودکان از تمرینات ذهن آگاهی به‌شدت استقبال کردند. یکی از بهترین روش‌های تمرین ذهن‌آگاهی این است که آرام بنشینید و روی دم و بازدم تمرکز کنید. به کودک یاد دهید قبل از حضور در کلاس یا جلسه امتحان، جای خلوتی پیدا کند و چند نفس عمیق بکشد. این تمرین ساده بی‌نهایت مفید و اثربخش است.
۱۲. با یک دست چند هندوانه برندارید
اصلی‌ترین قاتل تمرکز، تقسیم آن برای کارهای مختلف است! تا بوده، جامعه به ما یاد داده که بیشتر بخواهیم و بیشتر انجام دهیم. ما هم همین را به فرزندانمان انتقال می‌دهیم. باید همزمان که درس می‌خوانیم:
- کلاس زبان را دنبال کنیم
- ساز محبوب خود را یاد بگیریم
- فعالیت ورزشی داشته باشیم
- و …
بزرگ‌تر هم که می‌شویم، یاد گرفتن مهارت‌های جدید، کار کردن و مراقبت از خانواده به اینها اضافه می‌شود.
اما نه! نه شما نیازی به انجام همه این کارها به‌طور همزمان دارید، نه فرزند دلبندتان! از کودک بپرسید دقیقا انجام چه فعالیت‌هایی او را شاد و خوشحال می‌کند؛ سپس با ایجاد یک روال روزانه مطلوب به‌جای برنامه‌های شلوغ و خسته‌کننده، به کودک واقعا کمک کنید. تا حد امکان فعالیت‌های فوق برنامه غیرضروری را از برنامه روزانه کودک حذف کنید.
۱۳. الگوی خوبی برای فرزندتان باشید
بپذیرید یا نپذیرید، شما اولین و بزرگ‌ترین الگوی زندگی بچه‌ها هستید و آموخته‌های آنها از اعمال شما بیشتر از گفته‌های شماست. بنابراین باید به‌قدری درست زندگی کنید که بتوانند دست‌کم الگوهای رفتاری اولیه، مثل تمرکز را، از شخص شما یاد بگیرند. بناباین اگر روتین منظمی برای زندگی ندارید، غذای ناسالم می‌خورید، کم می‌خوابید، همیشه سعی دارید چند کار را همزمان مدیریت کنید و ایده خاصی برای افزایش تمرکز در کودکان در ذهن ندارید، انتظار چندان زیادی از فرزند دلبندتان نداشته باشید!
۱۴. مشوق اصلی کودک خود باشید
پاداش دادن و قدردانی کردن معجزه می‌کند! برای آنکه کودک عزیزتان حین انجام یک کار انگیزه بیشتری داشته باشد، باید بعد از انجام آن عمل احساس موفقیت کند. وقتی می‌بینید فرزندتان در حال پیشرفت است و روزبه‌روز کارها را بهتر انجام می‌دهد، حتما تحسینش کنید، برایش جایزه بخرید و مشوق باشید. به این ترتیب فرزندتان می‌تواند با تمرکز بیشتر و عملکرد بهتر فعالیت خود را ادامه دهد.
جمع بندی
نگرانی اکثر والدین تمرکز پایین بچه‌هاست؛ درحالی‌که قدرت تمرکز، درست مثل عضلات بدن، به تمرین و تکرار نیاز دارد تا قوی‌تر شود. خوشبختانه امروزه روش‌های متعددی برای تقویت توجه و تمرکز پایدار کودکان معرفی شده و این فرصت را برای کودکان به وجود می‌آورد تا حتی فعالیت‌های خسته‌کننده و چالش‌بر‌انگیز را با تمرکز و انگیزه بیشتری انجام دهند. این قدرت به کودک کمک می‌کند بهتر و موثرتر از همیشه یاد بگیرد، رشد کند، اعتماد به نفس خود را بالا ببرد و احساس سلامت و ارزشمندی کند.
شما چه روش‌هایی برای افزایش تمرکز در کودکان می‌شناسید؟ کدام‌یک از این روش‌ها را امتحان کرده‌اید و نتیجه گرفته‌اید؟ نظرات و تجربیات ارزشمندتان را با ما و همراهان ما در میان بگذارید.
