کودکان در دوران شیرخوارگی بیش از هر زمان دیگری رشد کرده و وزن اضافه می‌کنند. با این حال برخی از کودکان به دلیل تغییرات ژنتیکی، تولد زودهنگام(نارس) یا به دلیل سوء تغذیه با سرعت طبیعی وزن اضافه نمی کنند. سوءتغذیه گاهی اوقات نقصان رشد، تزلزل وزن یا رشد متزلزل نامیده می شود. تشخیص و درمان کودکانی که به طور طبیعی وزن اضافه نمی کنند بسیار مهم است زیرا ممکن است نشانه ای از سوء تغذیه یا یک مشکل زمینه ای باشد که نیاز به درمان دارد. سوء تغذیه عوارضی مانند ضعف سیستم ایمنی، رشد خطی کمتر از حد انتظار، قد کوتاه تر از حد انتظار یا مشکلات یادگیری داشته باشد. این عوارض در کودکانی که برای مدت طولانی دچار سوءتغذیه هستند بیشتر دیده می شود. کارشناسان سایت سی‌سیب در این مقاله عوامل تاثیرگذار در کاهش وزن نوزاد و نحوه بهبود آن را مورد بررسی و مطالعه قرار داده‌اند. شما را به خواندن این مقاله مفید دعوت می‌کنیم.
تعریف وزنگیری ضعیف نوزاد
افزایش وزن ضعیف به عنوان افزایش وزن با سرعت کمتر نسبت به سایر کودکان هم سن و جنس تعریف می‌شود. نمودارهای رشد استاندارد توسط مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) منتشر شده است. نمودارهای رشد برای کمک به پیگیری و ارزیابی رشد کودک استفاده می‌شود. وزن کودک شما را می توان بر اساس نمودار رشد وزن برای سن ترسیم کرد. این نمودارها برای جنسیت دختر و پسر در دسترس هستند و برای همه نژادها و ملیت ها مناسب هستند. برای کودکان کمتر از دو سال از استانداردهای رشد WHO استفاده می شود. نمودارها در اینجا برای پسران (شکل ۱) و دختران (شکل ۲) قابل مشاهده است. کودکان مبتلا به سندرم های ژنتیکی خاص به نمودارهای رشد خاصی نیاز دارند.
افزایش وزن معمولاً از دوران نوزادی تا نوجوانی یک دوره قابل پیش بینی دارد. با این حال برخی از کودکان از بدو تولد به طور طبیعی وزن اضافه نمی کنند و یا برای مدتی به طور طبیعی وزن اضافه می کنند سپس افزایش وزن در آنها کند یا متوقف می شود. افزایش وزن معمولاً قبل از کاهش یا توقف رشد قد کودک کند می شود. در این موارد گفته می شود که اگر کودکان به میزان مورد انتظار براساس سن و جنسیت خود رشد نکنند، افزایش وزن کمی دارند. البته مقداری کاهش وزن نوزاد پس از تولد صرف نظر از اینکه از چه چیزی و چگونه تغذیه می شوند طبیعی است و جای نگرانی نیست. کاهش وزن نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند در ۳ روز اول پس از تولد طبیعی است. حداکثر کاهش وزن ۷-۱۰ درصد در هفته اول طبیعی تلقی می شود. نوزادانی که به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می شوند، حجم اندکی از آغوز برای روزهای نخست تولدشان کافیست. پس از آن مادران شروع به تولید حجم زیادی از شیر مادر می کنند که تمام مایعات، انرژی و مواد مغذی مورد نیاز آنها را تامین می کند و تا ۲ هفته پس از تولد وزن خود را به دست می آورند.
صرف نظر از درصد کاهش وزن، آنچه که برای پزشکان مهم است تعیین شرایط بالینی مادر شیرده و جفت شدن نوزاد با سینه مادر است. به عنوان مثال، تفاوت قابل توجهی بین نوزاد ۲ روزه ای که ۱۰ درصد وزن خود را از دست داده و به خوبی با سینه مادر متصل نمی شود با نوزاد ۲ روزه ای که ۱۰ درصد وزن خود را از دست داده و به طور مکرر شیر میخورد وجود دارد.
تشخیص وزنگیری ضعیف
اگر وزن کودک کاهش داشته یا متوقف شود یافتن علت اصلی و آغاز درمان ضروریست. اولین قدم، شرح حال کامل پزشکی و معاینه فیزیکی است. اکثر کودکان نیازی به آزمایش خون یا تصویربرداری ندارند اگرچه ممکن است در شرایط خاصی انجام آزمایش توصیه شود. مواردی که در ادامه گفته می شود باید حتما مورد توجه و بررسی قرار گیرد:
- استفراغ، اسهال(بلع، برگشت، سپس بلع مجدد غذا).
- تغییر شکل و قوام مدفوع کودک
- از غذاهای با بافت خاص (مثلاً سفت یا ترد)، که ممکن است نشانه مشکل در جویدن/بلع یا بیزاری از غذا باشد اجتناب می کند.
- از انواع یا گروه های غذایی (مانند شیر، گندم) اجتناب می کند که می تواند نشانه حساسیت یا عدم تحمل غذایی باشد.
- مقدار زیادی مایعات کم کالری، شیر کم چرب یا آب میوه می نوشد. نوشیدن این نوشیدنی ها کودک را از خوردن غذاهای جامد که حاوی کالری بیشتری هستند، باز دارد.
- مقدار زیادی شیر می نوشد که می‌تواند منجر به کم خونی فقر آهن شود.
- برای خوردن غذا مقاومت دارد و احساس بیزاری یا تنفر از غذا را بروز می دهد
- بررسی سابقه بیماری‌های مزمن و عفونی کودک
- بررسی وراثت خانوادگی، الگوی افزایش وزن و رشد در سایر اعضای خانواده
بررسی عوامل موثر بر کاهش وزن یا وزنگیری ضعیف نوزاد
وزنگیری اندک بیماری محسوب نمی شود بلکه یک علامت است که دلایل احتمالی زیادی دارد. علل وزنگیری ضعیف کودک باید در مراحل زیر بررسی شود:
- کودک کالری کافی دریافت نمی کند
- اختلال در مرحله جذب کالری وجود دارد
- به علل مشکلات بالینی، کالری زیادی سوزانده می شود
دلایل افزایش وزن ضعیف شامل موارد زیر است:
- عدم مصرف مقدار کافی انرژی غذایی (برحسب کالری) یا عدم مصرف ترکیب مناسب پروتئین، چربی و کربوهیدرات
- عدم جذب مقدار کافی مواد مغذی
- نیاز به انرژی بیشتر از حد معمول در رژیم غذایی (بر حسب کالری)
- افزایش وزن ضعیف می تواند در نتیجه یک مشکل پزشکی، مشکل رشدی یا رفتاری، کمبود غذایی کافی، چالشهای اجتماعی در خانه یا اغلب ترکیبی از این مشکلات رخ دهد. علل شایع وزنگیری ضعیف برای هر گروه سنی در ادامه شرح داده شده است:
- قبل از تولد – محدودیت رشد داخل رحمی؛ عفونت قبل از تولد؛ آسیبهای فیزیکی جنین در دوران بارداری؛ قرار گرفتن در معرض داروها / سمومی که رشد را در دوران بارداری محدود می کنند (مانند داروهای ضد تشنج، الکل، دود تنباکو، کافئین، داروهای خیابانی)، مایعاتی که به صورت داخل وریدی در طول فرآیند زایمان به مادر تزریق می شود (القای زایمان با اپیدورال) می تواند از طریق جفت به جنین منتقل شود. این مایعات منجر به تولد نوزاد با مایعات اضافی می شود که هنگام ادرار کردن از بدن او خارج می شود و منجر به کاهش وزن کاذب نوزاد می شود. شواهد جدیدتر نشان می دهد که وقتی مقادیر استاندارد مایعات داخل وریدی تجویز می شود تأثیر ناچیزی بر وزن جنین و کاهش وزن پس از زایمان دارد.
- از تولد تا شش ماهگی – کیفیت پایین مکیدن (سینه مادر یا شیشه شیر)، مشکلات شیردهی مادران؛ تعداد ناکافی تغذیه؛ فعل و انفعالات ضعیف در تغذیه (به عنوان مثال، تهوع یا استفراغ نوزاد در طول شیردهی)، بی توجهی؛ زردی شدید، عدم تحمل پروتئین شیر؛ مشکلات دهان/گلوی کودک که مکیدن یا قورت دادن را برای کودک دشوار می کند (مثلاً شکاف کام و لب). مشکلات گوارشی که بر جذب مواد مغذی تأثیر می گذارد (فیبروز کیستیک، سلیاک). مشکلات پزشکی که باعث افزایش کالری مورد نیاز می شود (بیماری مادرزادی قلبی)، ریفلاکس معده به مری
- هفت تا ۱۲ ماهگی – بی میلی کودک به غذا خوردن ( کشمکش بین کودک و والدین در مورد اینکه چه غذایی و چه مقدار خورده شود)، مشکلات دهان کودک که سازگاری او با جویدن یا قورت دادن غذاهای سفت را دشوار می کند؛ تأخیر در شروع غذاهای جامد، انگل های روده؛ حساسیت غذایی
- بیش از ۱۲ ماه – رفتاری (لجبازی کودک برای غذا خوردن، استرس، بی میلی به غذاها و طعم آنها و … ). بیماری؛ عوامل اجتماعی (ترس از تغذیه بیش از حد، محدود کردن انتخاب غذا، فقر). اختلالات تغذیه مبتنی بر حس در کودکان مبتلا به اختلالات رشدی (به عنوان مثال، اختلال طیف اوتیسم)، اختلال در بلع؛ مصرف بیش از حد شیر یا آب میوه؛ منابع غذایی نامناسب، بیماری سلیاک؛ حساسیت غذایی
درمان وزنگیری ضعیف کودک
هدف از درمان این است که کودک با تغذیه کافی به وزن طبیعی خود برسد. طیفی از وزن های طبیعی برای یک سن خاص وجود دارد. رشد پیوسته نیاز به تغییر در رژیم غذایی، برنامه غذایی مناسب یا تغییرات محیطی دارد. برای تدوین برنامه غذایی با بازدهی بالا باید تعامل خوبی بین والدین و متخصص تغذیه کودک برقرار شود و نمودار رشد کودک به صورت منظم پایش شود. نوع درمان به علل عارضه ، مشکلات بالینی کودک و شدت بیماری بستگی دارد.
اکثر کودکانی که دچار سوءتغذیه خفیف تا متوسط هستند را می‌توان با همکاری تیمی والدین و متخصصین مانند متخصص تغذیه، کار یا گفتار درمانگر، مددکار اجتماعی، پرستار، متخصص اطفال و روانپزشک درمان کرد. کودکانی که به شدت دچار سوءتغذیه هستند معمولا ابتدا در بیمارستان بستری می شوند. در زمان بستری شدن در بیمارستان، می توان رژیم غذایی و وزن کودک را به دقت کنترل کرد.
تغذیه درمانی
تغذیه درمانی درمان اولیه برای کودکانی است که وزن کمی دارند. هدف از تغذیه درمانی، فعال کردن افزایش وزن است که معمولاً دو تا سه برابر نرخ طبیعی افزایش وزن برای سن کودک در نظر می گیرند. برای افزایش وزن از طریق منابع غذایی باید به سن و وضعیت تغذیه ای کودک توجه کرد. توصیه های فردی باید توسط پزشک متخصص کودک یا متخصص تغذیه تعیین شود. استفاده از مکمل های مولتی ویتامینی در برخی از موارد پیشنهاد می شود.
نوزادان
با افزایش وعده‌های شیر مادر و افزودن مقدار معینی پودر شیر خشک یا کنسانتره مایع، می‌توان میزان کالری شیر مادر را افزایش داد. این ترکیب، شیر غنی شده انسان نامیده می شود. با افزودن آب کمتر به پودر یا کنسانتره مایع یا افزودن یک مکمل حاوی کالری مانند مالتودکسترین یا روغن ذرت، می توان مقدار کالری شیر خشک نوزاد را افزایش داد. برای در نظر گرفتن ایمنی نوزاد، این نحو از تغذیه باید حتما زیر نظر مشاور انجام شود. شیرهای گیاهی (مانند سویا، بادام، برنج، نارگیل و غیره) برای نوزادان مناسب نیستند. به استثنای شیرخشک های مبتنی بر سویا، شیرهای گیاهی از نظر منابع پروتئینی، کلسیم، ویتامین D و سایر مواد مغذی غنی نیستند. نوزادان در بدو تولد تا چهار ماهگی نیاز به تغذیه مکرر دارند، معمولاً ۸ تا ۱۲ بار در روز. شیرخواران بزرگتر معمولاً به چهار تا شش بار وعده غذایی روزانه نیاز دارند. پس از ۷ ماهگی می‌توان با افزودن غلات برنج یا پودر شیر خشک به غذاهای پوره شده انرژی غذاها را افزایش داد.
برای اطمینان از اینکه کودک شما کالری کافی دریافت می‌کند موارد زیر را تحت نظر داشته باشید:
- شش تا هشت پوشک پارچه ای یا پنج تا شش پوشک یکبار مصرف را در روز خیس می کند.
- مدفوع کودک در ماه اول تولد خردلی رنگ است. پس از ماه اول، ممکن است دفعات دفع کمتری داشته باشد یا حتی یک یا دو روز در این بین اجابت مزاج نداشته باشد.
- هنگامی که او در حال شیرخوردن است حرکت فک و صدای بلع او شنیده می شود. حتی می توانید در سکوت اتاق صدای قورت دادن او را بشنوید.
- سینه های شما بعد از شیر خوردن نرم تر از قبل است.
- اندازه های وزن و قد کودک در ویزیتهای ماهانه طبیعی است.
پیگیری وزنگیری کودک
کودکانی که کمبود وزن دارند معمولاً پس از شروع درمان به طور منظم توسط پزشک معالج خود معاینه می‌شوند. تعداد دفعات ویزیت (هفتگی تا ماهانه) به وضعیت بالینی بستگی دارد. در طول این بازدیدها، وزن و تغییرات کودک اندازه گیری می شود. این ملاقات های مکرر معمولاً تا زمانی ادامه می یابد که وزن کودک تقریباً نرمال شود و به طور منظم افزایش یابد. اگر کودک بتواند مقدار کافی کالری دریافت کند، افزایش وزن معمولا در عرض سه تا شش ماه کامل می شود. بسیاری از والدین می پرسند که وزنگیری ضعیف چگونه بر قد و وزن کودک در بزرگسالی تأثیر می گذارد؟ رشد قد و وزن کودک در بزرگسالی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله ژنتیک، سنی که کودک در آن کم وزن بوده است، شدت و مدت سوء تغذیه، وجود مشکلات زمینه ای، میزان موفقیت وزن در وزنگیری و مدیریت وزن.
سخن آخر
وزنگیری اندک کودک پس از تولد و در دوران شیرخوارگی دلایل مختلفی دارد و همه مواردی که در رشد کودک تاثیرگذار هستند باید بررسی و شناسایی شوند. وزنگیری اندک نوزاد ممکن است به دوران بارداری مادر، اختلالات بالینی، آسیبهای مادرزادی، تغذیه ناکافی و عوامل خانوادگی بستگی داشته باشد. پس از پیدا کردن علت، درمان و بازبینی در برنامه غذایی کودک باید در اسرع وقت انجام شود.
جدول علل وزنگیری ضعیف نوزاد
| علل کاهش وزن | موارد |
| دریافت ناکافی و اختلال در حفظ انرژی | تغذیه ناکافی (شیر مادر، شیر خشک ویا غذا)مشکلات شیردهیخطا در تهیه شیر خشک نوزادرژیم غذایی محدود به عنوان مثال محدودیت گروه های غذایی یا درشت مغذی ها، وگان، بیزاری های غذاییمشکلات در بلع غذا مانند شکاف کاماستفراغ مداومکاهش اشتها به دلیل بیماری مزمن آغاز زودهنگام یا تاخیر در تغذیه با جامدات |
| عوامل روانی اجتماعی | بیماری روانی والدین، ناتوانی یا بیماری مزمناختلالات رفتاریمشکلات رفتاری در زمان صرف غذاتغذیه اجباری (از جمله غذا دادن به کودک در هنگام خواب)ناامنی غذاییخشونت خانوادگیسطح فرهنگی پایین و سواد ضعیف والدیناعتیاد والدین به مواد مخدر، الکل و … |
| جذب ناکافی | حساسیت به پروتئین شیر گاوبیماری سلیاک (در صورت داشتن رژیم غذایی حاوی گلوتن)نارسایی پانکراس به عنوان مثال فیبروز کیستیکاسهال مزمنبیماری مزمن کبد |
| مصرف بیش از حد کالری | عفونت مجاری ادراریبیماری مزمن / التهاببیماری مزمن تنفسی مانند فیبروز کیستیکبیماری قلبی مادرزادیدیابت شیرینپرکاری تیروئید |
| سایر علل پزشکی | سندرم های ژنتیکیخطاهای ذاتی متابولیسم |
