عوارض استفاده از دستگاه زردی نوزاد چیست و چگونه میتوان آنها را کاهش داد؟

بیلی روبین می تواند به مغز و نخاع آسیب برساند که این آسیب ها به نوبه خود تهدید کننده ی زندگی هستند. آسیب مغزی ناشی از سطوح بالای بیلی روبین، انسفالوپاتی بیلی روبین نیز گفته می شود. اگر سطح بیلی روبین بسیار بالایی در خون نوزاد شما وجود داشته باشد، ممکن است در معرض خطر ابتلا به کرنیکتروس قرار بگیرد.اینجاست که لزوم استفاده از دستگاه زردی نوزاد نمایان می گردد.

در این زمان فتوتراپی با دستگاه زردی نوزاد برای جلوگیری از این عارضه جدی توصیه می شود. به طور کلی، فتوتراپی بسیار ایمن است و هیچ اثر طولانی مدت جدی در نوزادان ندارد.

با این حال، عوارض جانبی برایش ذکر میشود که هم میتواند بلند مدت باشد و هم کوتاه مدت. پس در ادامه میخواهیم به بررسی اینگونه عوارض بپردازیم.

اثرات و عوارض جانبی کوتاه مدت کدامند؟

فتوتراپی یک روش درمانی مطمئن و بدون درد و با کمترین عارضه برای درمان جاندیس یا زردی نوزاد میباشد.اما فتوتراپی هم مانند هر روش درمانی دیگری میتواند دارای عوارضی باشد که این عوارض خطرناک و نگران کننده نیستند اما برای آگاهی شما عزیزان این عوارض و راه های پیشگیری از بروز آنها را ذکر می کنیم.پس در ادامه مقاله همراه ما باشید.

 1. در تعامل و ارتباط مادر و نوزاد تداخل ایجاد می کند :

برای انجام فتوتراپی در بیمارستان باید کودک را از مادر جدا کرده و در بخش NICU در زیر دستگاه فتوتراپی قرار دهیم این امر در روزهای اول تولد در پیوند مادر و کودک اختلال ایجاد می کند. این موضوع می تواند روی عاطفه و واکنش های نوزاد تاثیر بگذارد.

با این حال، در صورتیکه زردی نوزاد در حدی باشد که با تشخیص پزشک امکان انجام فتوتراپی در خانه باشد و یا در زمان هایی که نوزاد از دستگاه زردی خارج می شود در آغوش مادر و در تماس با پوست او از شیر مادر تغذیه کند نوزاد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ عاطفی تامین میگردد.

۲. عدم تعادل محیط حرارتی و کم آبی :

نوزاد برای دریافت نور کافی در زیر دستگاه فتوتراپی کاملا لخت و تنها پوشک میپوشد و اگر دمای اتاق حفظ نشود ممکن است دچار کاهش دما بدن بشود، زیرا واحدهای فتوتراپی برای ایجاد یک محیط گرمایی راحت برای نوزاد طراحی نشده اند.لذا حتما باید دمای محیط تنظیم باشد بهترین دمای اتاق در زمستان ۲۷-۲۸ درجه سانتی گراد و در تابستان ۲۵-۲۶ درجه سانتی گراد می باشد.

همچنین، نور درمانی با تابش زیاد می تواند به نوبه ی خود باعث افزایش دمای بدن نوزاد بشود. چراکه جریان خون در مویرگ های پوست و ماهیچه ها افزایش می یابد. پس قرار دادن نوزاد در انکیباتور هنگام دریافت فتوتراپی، ممکن است منجر به گرم شدن بیش از حد او شود.

درنهایت، فتوتراپی دمای محیطی و حرارتی نوزاد را تغییر می دهد و ممکن است منجر به از دست دادن آب و کاهش آب بدن شود.پس مهم است که میزان ادرار نوزاد به دقت ثبت شود تا میزان آب از دست رفته به طور کامل کنترل گردد.

همچنین تغذیه با شیر مادر میتواند این کمبود مایعات و دهیدراته شدن نوزاد را جبران کند. میزان مایعات روزانه ممکن است برای جلوگیری از دهیدراتاسیون ۱۰-۱۵ میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم در روز افزایش یابد.

۳. مدفوع شل :

برخی از نوزادانی که نور درمانی دریافت میکنند، ممکن است مدفوع شل داشته باشند. تحریک روده توسط بیلی روبین منجر به از دست دادن آب بیشتر و ایجاد مدفوع شل می شود. برای جلوگیری از این عارضه احتمالی باید تغذیه با شیر مادر ادامه یابد و به طور کلی تا جای امکان تعداد دفعات شیر دهی افزایش یابد.

۴. تغییر ریتم شبانه‌روزی نوزاد و هیپوکلسمی (کاهش کلسیم) :

ملاتونین هورمون خواب یا تاریکی است که در هنگام شب و تاریکی از غده پینه آل در مغز ترشح میشود.روشنایی مغز در هنگام فتوتراپی باعث کاهش سطح ملاتونین می شودبنابراین فتوتراپی چرخه ترشح ملاتونین را تغییر می دهد. همین موضوع منجر به تغییر ریتم شبانه‌روزی در نوزاد میگردد.

در صورت امکان، توصیه میشود که فتوتراپی به موازات چرخه شبانه‌روزی انجام گردد تا از بروز این اختلال در بدن جلوگیری به عمل آید.

کاهش سطح ملاتونین در خون می تواند باعث هیپوکلسمی شود.از طرفی افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار در طول فتوتراپی نیز ممکن است هیپوکلسمی ایجاد کند.

تقریباً در تمام نوزادان هیپوکلسمیک سطح سرمی کلسیم ۲۴ ساعت پس از پایان نور درمانی به حالت نرمال بازمیگردد. بنابراین، در طول فتوتراپی نیازی به دریافت کلسیم پیشگیرانه نیست.

۵. سندرم نوزاد برنزه :

این عارضه جانبی بی خطر در نوزادان مبتلا به کلستاز صفراوی (انسداد مجاری صفراوی در داخل کبد که باعث تجمع بیلی روبین می شود) تحت نور درمانی مشاهده می شود.

بطوریکه که پوست، ادرار و سرم دچار تغییر رنگ قهوه ای مایل به خاکستری تیره می شوند. این تغییررنگ چند روز پس از قطع نور درمانی (حدودا ۳ هفته بعد از قطع فتوتراپی) برطرف می شود.

۶. ایجاد لکه های خون ریزی زیر پوستی ( پورپورا) :

این ضایعات ممکن است در عرض ۲۴ ساعت پس از شروع درمان، در مناطقی که نور تابیده میشود، ایجاد گردد که معمولاً یک هفته پس از قطع فتوتراپی خود به خود برطرف می شوند.

گاهی نیز ممکن است راش های پوستی (قرمزی و خارش در پوست) در اثر واکنش های حساسیتی مشاهده گردد.

۷. کمبود ریبوفلاوین (ویتامین ب ۲) :

ریبوفلاوین به نور بسیار حساس است.مقدار زیادی از ریبوفلاوینی که در تمام سلولهای بدن یافت می شود، توسط فتوتراپی تجزیه میگردد. بسیاری از نوزادان، به ویژه اگر زودرس باشند، هنگام تولد هم ذخیره ریبوفلاوین و هم جذب ریبوفلاوین روده ای کمی دارند.

در نتیجه، ذخایر ذاتی کم و مصرف کم ریبوفلاوین به علاوه فتوتراپی برای زردی نوزادان باعث کمبود شدید ریبوفلاوین در یک دوره حساس برای نوزاد می شود. گزارش شده است که از هر ۲۱ نوزاد که در معرض نور درمانی قرار گرفته اند، ۱۶ نفر دچار کمبود ریبوفلاوین شده اند.

اما با این حال نوزادان ترم به ندرت نیاز به مکمل دارویی (ویتامین ب۲ ) در طول فتوتراپی دارند.

۸. آسیب DNA :

استفاده از دستگاه زردی نوزاد می تواند از طریق آسیب به غشای سلولی باعث آسیب گذرا به DNA شود. یعنی ممکن است در طول زمان شاهد تغییر ژن در سلولهایی باشیم که ممکن است جهش زا یا سرطان زا باشند. اگرچه آسیب DNA در سلولهای انسانی از طریق قرار گرفتن در معرض نور فتوتراپی ایجاد می گردد، اما این تغییرات منجر به عواقب زیانبار فوری یا گسترده ای نمی شود. در حقیقت

، هیچ عوارض جانبی طولانی مدت جدی در هزاران نوزادی که برای درمان هیپر بیلی روبینمی تحت درمان با نور قرار گرفته اند گزارش نشده است. علاوه بر این، ناهنجاری های ژنی در اثر فتوتراپی فقط در دوره فتوتراپی محدود شده است. پس از آن، آسیب DNA از بین می رود. این نشان می دهد که سلول های انسانی تا حدی توانایی ترمیم آسیب DNA ناشی از فوتوتراپی را دارند.

۹. اثرات هماتولوژیک :

• گاهی به علت فتوتراپی، غشای گلبول قرمز شکننده می شود و همولیز رخ می دهد.
• ترومبوسیتوپنی (کم بودن تعداد پلاکت خون) بدون علامت خفیف تا متوسط ​​ممکن است در نوزادان ترم بعد از ۴۸ ساعت پس از شروع فتوتراپی مشاهده شود.اگر جبران پلاکت ها از مغز استخوان کافی باشد، هیچ تغییری در تعداد پلاکت ها قبل و بعد از فتوتراپی مشاهده نمی شود. اگرچه تعداد پلاکتها در ۴۸-۷۲ ساعت اولیه پس از دریافت فتوتراپی کاهش می یابد، اما در بیشتر موارد، تعداد پلاکتها پس از توقف فتوتراپی بتدریج افزایش می یابد.

اثرات و عواض جانبی بلند مدت ناشی از فتوتراپی کدامند؟

اثرات و عوارض جانبی بلند مدت فتوتراپی بسیار نادر و در موارد بسیار اندک ممکن است رخ هد،اما یااتجام نکاتی که در ادامه ذکر میکنیم میتوانید از بروز این عوارض نیز به طور کامل جلوگیری کنید.

۱. تظاهرات چشمی :

از جمله تظاهرات ناشی از فتوتراپی، ایجاد ملانوم Uveal است که می توان در هر سنی تشخیص داد، اما تشخیص آن در دوران میانسالی شایع تر است. این عارضه با قرار گرفتن نوزاد در معرض اشعه ماوراء بنفش ایجاد می گردد. درنتیجه توصیه می شود که هنگام نور درمانی با چشم بند یا عینک مخصوص از چشم محافظت شود.

۲. آسیب به شبکیه چشم:

پوشش پلاستیکی لامپ و دیوار انکیباتور نور ماوراء بنفش را فیلتر می کند. اما قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور مرئی باعث ضایعات فتوشیمیایی در شبکیه می شود. در محیط NICU، نوزادانی که در معرض سطوح بالاتری از نور محیط قرار دارند، بیشتر در معرض خطر رتینوپاتی یا آسیب شبکیه قرار دارند. بنابراین، پوشاندن چشم نوزادان حین استفاده از دستگاه زردی نوزاد با چشم بند یک امر ضروری است و چشم های نوزاد باید با پد یا محافظ سر از نور محافظت شود.

۳. توده های ملانوسیتیک، ملانوم و سرطان پوست :

تصور می شود که قرار گرفتن نوزادان در معرض نور درمانی ممکن است باعث آسیب به DNA شود که ممکن است در آینده به سرطان پوست منجر گردد. این امر تا حدودی به دلیل مقدار کمی از اشعه ماوراء بنفش موجود در طیف نور آبی است. برای اثبات ارتباط بین فتوتراپی و سرطان پوست، مطالعات بیشتری مورد نیاز است. و هنوز این مسعله به طور قطعی به اثبات نرسیده است.

سخن پایانی

درسته که فتوتراپی رایج ترین و موثرترین روش درمانی برای هایپربیلیروبینمی است، اما با عوارض جانبی، کوتاه مدت و بلند مدت نیز همراه است. از آنجایی که استفاده از فتوتراپی برای درمان زردی در سال های اخیر افزایش یافته، ولی تمام اثرات طولانی مدت فتوتراپی هنوز به طور کامل ارزیابی نشده است و نیاز به مطالعات بیشتری دارد.

بنابراین عاقلانه است که در استفاده از دستگاه زردی نوزاد تمام جوانب را رعایت نماییم تا زمانیکه شواهدی بیشتر از عوارض ناشی از آن را دریافت کنیم. نگران عوارض جانبی احتمالی ناشی از فتوتراپی نباشیم، چراکه این عوارض خطرناک نبوده و برگشت‌پذیر و کوتاه مدت میباشند.