همه چیز درباره تغذیه نوزاد با شیرخشک

شیردهی، گام بعدی مهم مادران پس از زایمان است و آنها باید خود را با شرایط مختلف شیردهی و نحوه تغذیه نوزاد تطبیق دهند. با توجه به ارزش‌های سنتی، فرهنگی‌ و جایگاه مهم شیر مادر در تغذیه نوزاد، تغذیه با شیر مادر انجام می‌شود، مگر اینکه شرایط پزشکی خاص رخ دهد که شیردهی با شیر مادر محدود و غیرممکن شود. گاهی اوقات نیز با گذشت زمان و تغییرات سبک زندگی مادران (شغل،کار و …)، و یا تصمیم جدی مادران برای آغاز مجدد فعالیتهایِ قبل از بارداری، مادران به سمت شیرخشک به عنوان جایگزینی برای شیردهی می‌روند.

همچنین برخی از نوزادان، ممکن است شرایط پزشکی خاصی داشته باشند؛ که ثبت مقدار شیر آنها را ضروری می‌کند و شیر خشک کمک می‌کند تا اندازه گیری‌ها دقیق انجام شود. علاوه بر این، نوزادی که با شیر خشک تغذیه می‌شود، می‌تواند با سایر اعضای خانواده نیز پیوند برقرار کند، به خصوص اگر مادر از سلامتی خوبی برخوردار نباشد. اما آیا از مزایا و معایب شیرخشک برای کودک خود اطلاع دارید؟

برای دانستن بیشتر در مورد شیر خشک برای نوزادان با ادامه مقاله همراه باشید.شرایط تغذیه با شیرخشک

در اصل، شیر خشک یا شیرِ فرموله شده، جایگزین شیر مادر است. همه زنان قادر به تولید شیر مادر به اندازه کافی برای سیر کردن نوزادان خود نیستند. برخی ممکن است تحت عمل جراحی سینه قرار گیرند یا با شیردهی مشکل داشته باشند، برخی از مادران نیز به دلیل شرایط مالی و نیاز به کار، زمانی برای شیر دادن ندارند. همچنین، نوزادانی که تحت شرایط پزشکی خاص هستند، به تغذیه با شیر خشک نیاز پیدا می‌کنند.

تغذیه با شیر خشک،علل مرتبط با مادر

مادران با توجه به شرایط جسمی و زندگی خانوادگی، مدت زمان شیردهی با شیرِمادر را برنامه ریزی می‌کنند. برای مثال مادران شاغل نسبت به مادران خانه دار، مدت زمان کمتری را می‌توانند برای شیردهی نوزادشان صرف کنند و تقریبا از ۳ماهه اول تولد، تغذیه با شیرخشک نوزاد را آغاز می‌کنند. همچنین پیشامدهای جسمی مانند بیماری و شرایط خاص مادران، در انتخاب شیرخشک به عنوان تغذیه جایگزین موثر است.

ابتلای مادر به عفونتهای ویروسی

مادرانی که مبتلا به عفونتهای ویروسی مانند ایدز، سل، هپاتیت، آنفولانزا (H1N1)، سایتومگالوویروس و زخم‌های پستان هستند، از شیر خشک به عنوان جایگزین شیر مادر استفاده می‌کنند. همچنین عفونتهای قارچی (کاندیدایی) و آبسه پستان، تغذیه با شیر مادر را ممنوع می‌کند.

سرطان پستان و جراحی

ابتلا به سرطان پستان، زخم‌ها و جراحی‌های سینه، برداشتن بافت پستان و ترشحات خونی از نوک سینه، شیردهی با شیرِمادر را با مشکل مواجه می‌کند و از شیرخشک به عنوان جایگزین استفاده می‌شود.

مصرف داروهای خاص

داروهای کاهش دهنده چربی از گروه استاتین ها مانند رزوواستاتین و آتوروستاتین، ایزوترتینوئین(راکوتان) و سایر داروهایی که طبق دستور پزشک ممنوع هستند.

بارداری و کاهش تولید شیر

حاملگی در دوران شیردهی، موجب کاهش حجم شیر مادر می‌شود، زیرا رشد جنین و تولید شیر، هردو نیاز به انرژی و مواد مغذی زیادی دارد و در این میان اولویت با رشد سالم جنین است. بنابراین شیردهی تحت نظر پزشک متخصص به مرور قطع می‌شود. همچنین مادرانی که بدون رخداد بارداری، حجم شیر کمی تولید می‌کنند، برای تغذیه کودکشان از شیرخشک به عنوان تغذیه کمکی و یا جایگزین استفاده می‌کنند.

تغذیه با شیر خشک، علل مرتبط با شیرخوار

آسیب‌های جسمی که در بدو تولد برای نوزاد رخ داده است، تغییر عادت غذایی نوزاد، عدم تمایل به خوردن شیرمادر و حساسیت طولانی مدت به شیرمادر از جمله دلایل رایج و مهمی هستند که موجب می‌شود تغذیه کودک با شیرخشک آغاز شود.

مشکلات جسمی و نواقص مادرزادی

اختلالات ژنتیکی، جراحی و تروماها، نوزادان نارس، همچنین کودکانی که نسبت به نمودار رشد استاندارد، وزن گیری کمتری دارند، تغذیه با شیرخشک توسط مشاور تغذیه، آغاز می‌شود.

کودکان فنیل کتونوریا، حساسیت به لاکتوز، حساسیت به پروتئین شیر مادر و گالاکتوزومی، طبق دستور متخصص، تغذیه با شیرخشک به آنها توصیه می‌شود.

اعتصاب شیرمادر

برخی از کودکان، به علتهای مختلف از خوردن شیر مادر امتناع می‌کنند و این دوره ممکن است چند روز یا چندماه طول بکشد. در این دوران، مصرف شیرخشک، جایگزین مناسبی برای شیرمادر است. لازم به ذکر است، در مقاله‌ای اختصاصی و ویژه به بررسی دلایل اعتصاب شیرخوردن و امتناع از شیر مادر پرداخته شده است.

تغییر در برنامه غذایی

پس از ۶ ماهگی، و با بزرگتر شدن کودک، استفاده از شیرخشک و غذاهای کمکی در کنار شیر مادر، در برنامه غذایی کودک جای می‌گیرد.

شیر خشک، چگونه تولید می‌شود؟

شیرخشک، از تبخیر محتوای مایعِ شیر تهیه شده و پودر خشک باقی می‌ماند. شیر خشک تجاری ترکیبی پیچیده از پروتئین‌ها، آهن، قندها، چربی‌ها و ویتامین‌ها است و فرآیند تولید آن در شرایط بسیار استریل انجام می‌شود. شیرخشک‌های تجاری، دارای مواد مغذی خاصی هستند که یک کودک در حال رشد به آن نیاز دارد. 

انواع شیرخشک

شیرخشک‌ها، با ترکیبات و طعم‌های متنوع و برندهای تجاری مختلف در بازار وجود دارد. برخی از شیرخشک‌ها، ویژه کودکان با شرایط خاص مانند حساس به پروتئین گاوی و لاکتوز، تولید می‌شوند. جهت انتخاب مناسب‌ترین شیرخشک برای فرزندتان، می‌توانید با مشاورین تغذیه در این زمینه مشورت کنید.

• شیرخشک ساده و بدون افزودنی تهیه شده از شیر گاو

پروتئین‌های موجود در شیر گاو برای کودکان تا یک سالگی غیرقابل هضم است. در شیرخشک تهیه شده از شیرگاو، این پروتئین‌ها، دستخوش تغییراتی شده و هضم آن آسانتر می‌شود.

• شیرخشک‌های هایپوآلرژیک یا HA:

کودکانی که به پروتئین کازئنی در شیرگاو حساسیت دارند، از شیرخشک‌های هایپوآلرژیک استفاده می‌کنند. این شیرخشک‌ها، براساس میزان حساسیت کودک دسته بندی می‌شوند. در نوعی از این شیرخشک، پروتئین کازئین، به پروتئین‌های کوچکتر شکسته می‌شود که این محصول برای کودکانی که حساسیت اندک دارند مناسب است. کودکانی که حساسیت شدید به پروتئین گاوی دارند از شیرخشک هیدرولایز شده، که در آن پروتئین کازئین به واحدهای آمینواسید تبدیل شده است، استفاده می‌کنند.

• شیرخشک فاقد لاکتوز:

حساسیت به لاکتوز در برخی از کودکان موجب نفخ و دل درد می‌شود. در شیرخشک بدون لاکتوز، از سایر کربوهیدراتها مانند فروکتوز، ساکروز و مالتودکسترین بجای لاکتوز استفاده می‌شود.

• شیرخشک تهیه شده از سویا:

برخی از والدین تمایل دارند کودکشان از دوران شیرخوارگی، پروتئین‌های گیاهی استفاده کند. در این محصول، لاکتوز وجود ندارد.  این محصول در برخی موارد برای کودکان حساس به لاکتوز نیز توصیه می‌شود.

• شیرخشک حاوی پروبیوتیک:

پروبیوتیکها، باکتریهای مفید دستگاه گوارش هستند که جهت  هضم و جذب مواد غذایی در دستگاه گوارش نقش بسیار مهمی دارند. برخی از گونه‌های پروبیوتیکها، در بهبود عملکرد گوارش کودکان و نوزادان تاثیر مثبت ویژه‌ای دارند و به هضم پروتئین‌های موجود در شیر کمک می‌کنند.

• شیر خشک ویژه کودکان فنیل کتونوری

کودکانی که از بدو تولد فنیل کتونوری هستند، قادر به هضم اسیدآمینه فنیل آلانین نمی‌باشند. بنابراین شیرخشک اختصاصی این کودکان، فاقد اسید آمینه فنیل آلانین است.

مزایای شیر خشک

شیرخشک نوزاد، مملو از مواد معدنی است و بهترین جایگزین بعدی برای شیر مادر است. اگرچه تغذیه انحصاری با شیر مادر به خصوص در شش ماه اول زندگی بهترین روش است، اما شیر خشک زمانی که مادر قادر به شیر دادن نیست، جایگزین مفیدی است. اما به یاد داشته باشید، شیر خشک نوزاد هرگز نمی‌تواند مزایای شیر مادر را به طور کامل داشته باشد.

1. منبع عالی از مواد مغذی حیاتی

برخی از شیر خشک‌های شیرخوار سرشار از آهن، کلسیم و ویتامین‌ها هستند؛ در حالی که وجود این ریزمغذیها در شیرمادر به رژیم غذایی او بستگی دارد. وجود این ترکیبات، به مبارزه با کم خونی در نوزادان کمک می‌کند. به این ترتیب وابستگی مادر به رژیم غذایی کاهش می‌یابد.

2. تغذیه را آسان می‌کند

ممکن است برای برخی از مادران، شیر دادن به نوزادانشان، مخصوصاً در مسافرت، مشکل باشد. در چنین مواردی، شیر خشک به روشی آسان و راحت برای تغذیه نوزادان تبدیل می شود. همچنین مادران می‌توانند با خیال آسوده‌تری، شیر خود را ذخیره کنند. همچنین تغذیه با شیر خشک در شرایطی که مادران از کودک خود فاصله دارند و یا به علت بیماری نمی‌توانند شیردهی داشته باشند، جایگزین مناسبی است.

4. از شیر گرفتن را آسان می‌کند

نوزادانی که در ماه‌های اولیه به آنها شیرخشک همراه با شیر مادر داده می شود، می‌توانند به راحتی از شیر مادر جدا شوند. با این حال، فرآیند قطع شیر مادر باید تحت نظر یک متخصص تغذیه انجام شود.

5. قابل اندازه گیری است

در مواردی که نوزاد در شرایط خاص و یا بیماری است و میزان مصرف شیر او باید اندازه‌گیری شود، تغذیه با شیرخشک این امر را آسان می‌کند.

مضرات شیرخشک

شیرخشک با اینکه گزینه دوم برای شیردهی است، معایب زیادی نیز دارد که در ادامه مطلب ذکر شده است:

1. قیمت بالا

شیر مادر رایگان است، اما شیرخشک باید با قیمت بالاتر برای نوزاد خریداری شود. مارک های مختلف و دسته بندی‌های مختلفی دارند که انتخاب از میان آنها را دشوار می‌کند. هزینه‌های اضافی برای بطری و لوازم شیردهی پرداخت می‌شود. همچنین، باید مقادیر زیادی شیر خشک با کیفیت خوب خریداری و ذخیره شود تا با نیازهای روزافزون کودک در حال رشد، مطابقت داشته باشد. فرمولاسیون شیرخشک،  دارای تاریخ انقضا است، بنابراین ممکن است لازم باشد شیشه های قدیمی را دور بیندازید و در هنگام غذا دادن محتاط باشید.

2. مراحل آماده سازی بیشتری دارد

فرآیند تهیه شیر – گرم کردن آب، مخلوط کردن، انتقال به بطری و غیره زمان و تلاش می‌برد. برای تهیه طبق دستور به آب گرم نیاز دارید. هنگام غذا دادن به نوزاد، باید مطمئن شوید که شیر خشک در دمای مناسب باشد. استریل بودن بطری‌ها قبل از شیر دادن و برای نوبت بعدی حتما باید بررسی شود.

3. عاری از آنتی بادی‌های ضروری و هورمون‌های رشد

شیر مادر حاوی بسیاری از ترکیبات حیاتی است که شیر خشک ممکن است فاقد آنها باشد. با اینکه شیرخشک مزایای خود را دارد ولی کودک از برخی مواد مغذی ضروری بی بهره خواهد ماند.

4. هضم آن مشکل است

شیر مادر ویژه‌ی نوزاد است و هضم آن بسیار آسان است. با این حال، وقتی صحبت از شیر خشک می شود، هضم آن می‌تواند دردسرساز باشد. مصرف شیر خشک، کودک را دچار ناراحتی معده می‌کند یا شرایطی مانند یبوست و گاز برای نوزاد ایجاد می‌کند.

5. پیوند مادر و نوزاد را ضعیف می‌کند

شیردهی یک تجربه و فعالیت بسیار ویژه است، هم برای مادر و هم برای نوزاد. مکیدن سینه نوزاد با تماس چشمی گاه به گاه و لمس مادر، امری است که ارتباط عاطفی مادر و کودک را تقویت می‌کند.

سخن آخر

تغذیه نوزاد با شیر مادر، توسط سازمان بهداشت جهانی توصیه موکد شده است. ترکیبات سازنده شیرمادر، به ویژه آنتی‌بادی‌ها که به ایمنی بدن کودک کمک می‌کنند در هیچ شیرخشکی یافت نمی‌شود و این مزیت ویژه شیر مادر است. جایگزین کردن شیرخشک، باید تحت نظر مشاورین تغذیه صورت بگیرد و در شرایطی که مادر و کودک در سلامت کامل هستند و محدودیت شیردهی برای مادر وجود ندارد، اولویت اول تغذیه نوزاد، شیر مادر است. استفاده از شیرخشک در برنامه غذایی کودک باید به مرور و همزمان با کاهش وابستگی او به شیر مادر صورت بگیرد.