با زیاد شدن مشغله انسان‌ها، زنان تمایل کمتری برای فرزندآوری در سنین پایین دارند و سن مادر شدن روز به روز افزایش می‌یابد. در دنیای امروز برخی از زنان در سنین ۴۰ الی ۴۴ سالگی اولین فرزند خود را به دنیا می‌آورند. حال درست است که جامعه و الگوهای زایمان در حال تغییر است اما نمی‌توان این حقیقت را نادیده گرفت که واقعیت‌های بیولوژیکی باروری همچنان به همان حالت قبلی باقی‌مانده‌اند. اکثر زنان در اواخر دهه ۴۰ یا اوایل ۵۰ سالگی وارد یائسگی می‌شوند. در سال‌های قبل از یائسگی، باروری زنان کاهش می‌یابد و بچه‌دار شدن سخت و چه بسا غیرممکن می‌شود. در نتیجه، ممکن است زنان بخواهند از راه‌های دیگری بچه‌دار شوند. یکی از این راه‌ها فریز کردن تخمک است. در این مقاله از سی سیب در رابطه با این روش توضیح می‌دهیم. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
فریز تخمک چیست و چرا برخی از زنان این کار را انجام می‌دهند؟
فریز تخمک راهی برای حفظ باروری یک زن است تا وی بتواند در صورت تمایل در آینده بچه‌دار شود. برای انجام این کار باید مراحلی طی شود که در بخش بعدی مفصل آنان را توضیح می‌دهیم. در این روش تخمک زن را از بدن وی خارج می‌کنند و پس از انجام مراحل لازم آن را فریز می‌کنند تا بتوان بعداً از آن‌ها استفاده کرد. البته این نکته را هم باید در نظر بگیرید که فریز کردن تخمک تضمینی برای بچه‌دار شدن شما نیست.
افرادی که در حال حاضر آماده باردار شدن نیستند اما می‌خواهند بعداً بچه‌دار شوند، می‌توانند از این روش استفاده کنند. برخلاف روش انجماد تخمک بارور شده، این روش نیازی به اسپرم ندارد و زیرا نیازی نیست قبل از انجماد، تخمک‌ها را بارور کرد.
برخی از زنان هم ممکن است شرایطی داشته باشند که در حال حاضر بر باروری آنان تأثیر می‌گذارد؛ مثلاً ممکن است دچار کم خونی سلول داسی شکل یا بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس شده باشند. علاوه بر این، افرادی که به بیماری سرطان و بیماری‌های مشابه مبتلا هستند هم ممکن است نتوانند زمانی که تحت درمان هستند، بچه‌دار شوند. برخی از درمان‌های پزشکی مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی می‌توانند به باروری شما آسیب برسانند. انجماد تخمک قبل از درمان ممکن است به شما این امکان را بدهد که بعداً صاحب فرزند بیولوژیکی شوید.
ممکن است فرد شرایط شغلی و تحصیلی یا مالی خاصی داشته باشد و نتواند در آن زمان از کودکی مراقبت کند و مراحل بارداری و زایمان و مراقبت از فرزند را به خوبی طی کند.
از تخمک فریز شده می‌توان برای بارداری در رحم اجاره‌ای هم استفاده کرد. بهتر است تخمک‌ها را در سنین پایین‌تر فریز کنید زیرا کیفیت آن‌ها در سن پایین بهتر است.
مراحل انجام فریز تخمک
انجماد تخمک چند مرحله دارد که در ادامه آنان را بررسی می‌کنیم.
- تحریک تخمدان
معمولاً در هر ماه یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود. حال برای انجام این کار باید تخمدان‌ها را تحریک کنید تا چند تخمک آزاد کنند. به منظور به حداکثر رساندن تعداد تخمک‌های موجود، فرد تحت درمان هورمونی قرار می‌گیرد. به طور معمول نیاز است که در خانه بین یک تا سه بار در روز، هورمون به خود تزریق کند. برای این که این روش اجرایی شود از هورمون‌های مصنوعی استفاده می‌شود. داروهایی که موجب تحریک تخمدان می‌شوند و ممکن است پزشک آنان را به شما توصیه کند، شامل موارد زیر می‌شوند:
داروهای تحریک تخمدان: ممکن است داروهایی مانند فولیتروپین آلفا یا بتا (Follistim AQ، Gonal-f) یا منوتروپین (Menopur) به شما تزریق شود.
داروهایی برای جلوگیری از تخمک‌گذاری زودرس: پزشک ممکن است یک آگونیست تزریقی هورمون آزادکننده گنادوتروپین مانند لوپرولین استات (Lupron Depot) یا یک آنتاگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین مانند cetrorelix (Cetrotide) را برای شما تجویز کند. این داروها جلوی تخمک‌گذاری زودرس را می‌گیرند تا در زمان موعود تخمک‌ها آزاد شوند.
اکثر زنان باید حداقل یک ماه قبل از تزریق هورمون از قرص‌های ضدبارداری استفاده کنند. این کار چرخه طبیعی را سرکوب می‌کند و اثربخشی هورمون‌ها را افزایش می‌دهد.
در طول درمان، پزشک شما را تحت نظر خواهد داشت. برای اندازه‌گیری پاسخ بدن شما به داروهای تحریک‌کننده تخمدان، آزمایش خون انجام خواهید داد. سطح استروژن معمولاً با رشد فولیکول‌ها افزایش می‌یابد و سطح پروژسترون تا پس از تخمک‌گذاری پایین می‌ماند.
در ویزیت‌های دیگر باید سونوگرافی واژینال انجام دهید. روشی که برای ایجاد تصویری از داخل تخمدان‌ها از امواج صوتی استفاده می‌کند. از این روش برای نظارت بر رشد کیسه‌های پر از مایع که تخمک‌ها در آن بالغ می‌شوند (فولیکول)، استفاده می‌شود. هنگامی که فولیکول‌ها برای بازیابی تخمک آماده هستند (معمولاً بعد از ۱۰ تا ۱۴ روز)، تزریق گنادوتروپین کوریونی انسانی (Pregnyl، Ovidrel) یا داروهای مشابه می‌تواند به بالغ شدن تخمک‌ها کمک کند.
- بازیابی تخمک
بازیابی تخمک در مطب پزشک یا کلینیک انجام می‌شود. برای این کار به شما بی‌حس‌کننده یا داروی بیهوشی داده می‌شود. یک رویکرد رایج استفاده از آسپیراسیون سونوگرافی ترانس واژینال است که در طی آن یک پروب اولتراسوند برای شناسایی فولیکول‌ها در واژن شما قرار داده می‌شود. سپس یک سوزن از طریق واژن به داخل فولیکول هدایت می‌شود. از یک دستگاه مکنده متصل به سوزن برای خارج کردن تخمک از فولیکول استفاده می‌شود. نیازی نیست از همه تخمک‌ها استفاده شود و ممکن است در این فرایند چندین تخمک حذف شود.
مطالعات نشان می‌دهد که هر چه تعداد تخمک‌های بیشتری بازیابی شود (تا ۱۵ تخمک در هر چرخه) شانس تولد بهتر می‌شود. خود عمل فقط ۱۰-۱۵ دقیقه طول می‌کشد. پس از دو ساعت هم می‌توانید به خانه بروید. از آنجایی که تخمک‌ها به صورت واژینال استخراج می‌شوند، هیچ بریدگی یا زخمی نخواهید داشت.
مانند هر بیهوشی دیگری، ممکن است پس از آن احساس خستگی یا گیجی کنید. ممکن است پس از بازیابی تخمک دچار گرفتگی عضلات شوید. احساس پری یا فشار بکنید. این احساس ممکن است برای هفته‌ها ادامه داشته باشد زیرا تخمدان‌های شما بزرگ شده‌اند.
همان‌طور که اشاره شد، برخی از زنان ممکن است پس از بازیابی تخمک، دچار گرفتگی، نفخ و لکه بینی شوند. سایر عوارض جانبی ناخواسته عبارت‌اند از:
- افزایش وزن
- نفخ
- نوسانات خلقی
- سردرد
هورمون‌های اضافی بدن می‌توانند این اثرات را تحریک کنند.
در موارد نادر، تحریک تخمک می‌تواند منجر به وضعیتی به نام سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (HSS) شود. اثرات HSS می‌تواند شامل درد، حالت تهوع و افزایش وزن قابل‌توجه بیش از ۵ کیلوگرم در ۳ تا ۵ روز شود.HSS ممکن است به ندرت باعث ایجاد لخته خون در پاها و تنگی نفس شود.
- انجماد تخمک
پس از دریافت تخمک‌ها، متخصصین آنان را دریافت خواهند کرد. سپس تخمک‌های بالغ را شناسایی می‌کنند؛ و فقط این تخمک‌ها را منجمد می‌کنند. تخمک‌های شما با استفاده از روشی به نام انجماد شیشه‌ای یا انجماد فوری در آزمایشگاه منجمد می‌شوند. محتوای مایع تخمک‌ها را کاهش می‌دهند تا در هنگام یخ زدن به آن‌ها آسیب نرسد.
خطرات مرتبط با فریز تخمک
ممکن است شنیده باشید که از انجماد تخمک به عنوان «بیمه‌ای برای باروری شما» یاد می‌شود؛ اما گاهی اوقات تخمک‌های منجمد منجر به بارداری موفق نمی‌شوند و گاهی اوقات هم پزشکان قادر به جمع‌آوری تخمک مناسب برای انجماد نیستند؛ مانند هر روش دیگری، این روش هم عوارض خاص خودش را دارد. مهم است که قبل از شروع درمان در مورد این خطرات آموزش‌دیده باشید و با پزشک خود صحبت کرده باشید.
برخی از نقاط ضعف را در ادامه می‌آوریم:
- عدم امکان به دست آوردن تخمک
- عدم زنده ماندن تخمک‌های فریز شده در فرایند انجماد/ذوب
- بارور نشدن تخمک‌های ذوب شده در زمان لقاح آزمایشگاهی
- عدم رشد تخمک‌های بارور شده
- جنین‌های تشکیل شده ممکن است برای انتقال مناسب نباشند.
- جنین‌هایی که منتقل می‌شوند ممکن است منجر به بارداری نشوند.
- عدم موفقیت بارداری و زنده ماندن جنین
تاکید بر این نکته مهم است که لقاح طبیعی برای زنان بالقوه بارور بهترین روش برای بچه‌دار شدن است زیرا هر روش درمان کمک باروری (ART) می‌تواند یک عنصر خطر را به همراه داشته باشد و میزان موفقیت کلی ممکن است کمتر از بارداری طبیعی باشد. تمام ART ها شامل روش‌های پزشکی تهاجمی هستند و فقط باید در صورت لزوم و پس از در نظر گرفتن ضررها و فواید به کار گرفته شوند.
اکثر کلینیک‌ها با زنان زیر ۴۰ سال کار می‌کنند. برخی از کلینیک‌ها محدودیت‌هایی را برای زنان ۴۰ تا ۴۹ ساله اعمال می‌کنند. تعداد کمی به زنان بالای ۴۵ سال اجازه می‌دهند تخمک‌های خود را منجمد کنند.
چه عواملی بر فرایند فریز تخمک و ذوب کردن آن تأثیر می‌گذارند؟
داده‌های مربوط به بارداری‌های حاصل شده از انجماد تخمک متفاوت است. طبق داده‌های انجمن پزشکی باروری آمریکا (ASRM) تخمین زده می‌شود که ۲ تا ۱۲ درصد تخمک‌های منجمد به یک بارداری زنده (برای زنان زیر ۳۸ سال) منجر می‌شوند.
ممکن است برخی از زنان به انجام چند IVF یا لقاح آزمایشگاهی نیاز داشته باشند تا بتوانند به نتیجه دلخواه برسند. عوامل مختلفی بر نتیجه تأثیر می‌گذارند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- سن زن در زمان فریز کردن تخمک‌ها: کیفیت تخمک‌های زنان جوان‌تر بهتر است. هر چه سن شما در زمان انجماد تخمک بیشتر باشد، احتمال تولد زنده در آینده کمتر می‌شود.
- سن زن در زمان ذوب تخمک و IVF: احتمال بارداری موفقیت‌آمیز در زنان جوان بیشتر است.
- کیفیت اسپرم: اسپرم سالم نقش زیادی در ایجاد جنین سالم دارد.
- تعداد تخمک: هر چه تعداد تخمک‌های فریز شده بیشتر باشد، احتمال دستیابی به نتیجه موفقیت‌آمیز در زمان اجرای IVF بیشتر می‌شود.
می‌توان درصد موفقیت این روش را این گونه بیان کرد:
- در زمان بازیابی تخمک در یک زن ۳۵ ساله یا کمتر ۱۰ تا ۱۲ تخمک دریافت می‌شود که ۷ الی ۹ تای آن برای انجماد و ذخیره‌سازی مناسب است.
- تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد تخمک‌ها پس از ذوب شدن زنده می‌مانند.
- تقریباً ۵۰ تا ۸۰ درصد از تخمک‌های باقیمانده بارور می‌شوند.
- تقریباً ۸۰ تا ۹۰ درصد از تخمک‌های بارور شده به جنین تبدیل می‌شوند
- ۲۰ الی ۳۵ درصد احتمال وجود دارد که یک جنین وارد دوره بارداری شود؛ یعنی در رحم لانه گزینی کند.
می‌توان میزان موفقیت احتمالی این روش را با استفاده از روش ارزیابی اولیه ذخیره تخمدان و آزمایش خون برای تعیین هورمون آنتی مولری (AMH) و همچنین اسکن اولتراسوند تخمدان‌ها و رحم مشخص کرد. تست AMH می‌تواند بینشی در مورد مقدار تخمک‌های باقیمانده در بدن شما ارائه دهد، اگرچه اطلاعاتی در مورد کیفیت تخم‌ها ارائه نمی‌کند.
روش فریز تخمک یک گزینه معقول برای زنان جوان با سطوح AMH پایین است. انتظار می‌رود که این زنان به دلیل سن پایین‌تر تخمک باکیفیت‌تری داشته باشند و ممکن است به آن‌ها توصیه شود که تخمک‌ها را منجمد کنند زیرا ممکن است تخمک‌های آن‌ها زودتر از حد معمول تمام شود.
یک تخمک را تا چه مدت می‌توان منجمد نگه داشت؟
فریز کردن تخمک از پیری آن جلوگیری می‌کند. معمولاً شانس باروری یک تخمک فریز شده بیشتر از یک تخمک زن مسن است و کیفیت آن با وجود انجماد، بیشتر است. البته این در صورتی است که تخمک در سنین پایین‌تر منجمد شده باشد. هنوز مطالعه‌ای روی این قضیه انجام نشده است که یک تخمک منجمد تا چه مدت قابل استفاده است. برای همین نمی‌توان عدد دقیقی برای این سوال مطرح کرد. اصولا جنین‌های منجمد شده بیشتر از تخمک‌های فریز شده زنده می‌مانند. به همین دلیل در صورت امکان اگر جنین را فریز کنید، بهتر است.
قبل از انجماد تخمک به چه نکاتی باید توجه کرد؟
قبل از این که این کار را انجام دهید حتماً باید مسائلی را سبک سنگین کنید و با افراد ماهر و متخصص در این زمینه مشورت کنید. در ادامه این نکات را بررسی می‌کنیم.
هزینه فریز تخمک
این کار هزینه‌بر است. در واقع شما دارید برای زمان هزینه می‌کنید. از طرفی هم ممکن است بتوانید در همان سن بالا به صورت طبیعی باردار شوید و نیازی به این تخمک‌ها نداشته باشید. حال سوال این است که انجام این کار در چه زمانی ارزش هزینه کردن را دارد؟
اگر از برنامه زندگی خود مطمئن هستید و می‌دانید که هدفتان چیست، پس این کار را زودتر انجام دهید؛ اما در حالات و شرایط دیگر بهینه‌ترین زمان برای فریز کردن تخمک سن ۳۷ سالگی است. طبق مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۵ این سن بهترین زمان برای چنین افرادی است. البته باز هم همه چیز به شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و… شما برمی‌گردد.
عوارض جانبی داروهای باروری
تزریق هورمون به تخمدان‌های شما کمک می‌کند تا تعداد بهینه تخمک‌های بالغی را که برای موفقیت این فرآیند لازم است، تولید کنند؛ اما داروهای باروری عوارض جانبی نسبتاً ناخوشایندی دارند، از جمله:
- تهوع و استفراغ
- سردرد
- گرفتگی عضلات
- تغییرات خلقی، اضطراب و افسردگی
خود تزریق هورمون کاملاً عاری از خطر و عوارض جانبی نیست. البته همچنان امکان دارد که دچار تحریک بیش از حد تخمدان شوید. علاوه بر این، باید وقت زیادی را صرف انجام آزمایشات و عکس‌برداری‌ها بکنید.
عوارض جانبی کلی
این روش هم عوارض جانبی دارد که رخ دادن آن‌ها بسیار نادر است. این عوارض می‌تواند شامل خونریزی، عفونت و حتی آسیب به مثانه یا روده باشد. با این حال احتمال بروز آن‌ها بسیار کم است.
هیچ تضمینی برای بارداری موفق وجود ندارد
درست است که این کار راهی برای بچه‌دار شدن در آینده است اما همان طور که پیش‌تر اشاره شد، تضمینی نیست و احتمال خطا دارد. پیش‌تر اشاره کردیم که چه مواردی روی موفقیت این روش تأثیر می‌گذارند. درک کردن مزایا و محدودیت‌های این فرآیند و آمادگی برای مقابله با عوارض احساسی آن بسیار مهم است.
آیا فریز تخمک بر سلامت کودکان تأثیر می‌گذارد؟
سال‌ها است که از این روش برای فرزندآوری استفاده می‌شود. هزاران هزار نوزاد در سراسر جهان با این روش به دنیا آمده‌اند. تا به امروز هیچ گزارشی مبنی بر پیامدهای نامطلوب آن ثبت نشده است. با این حال، این روش نسبتا جدید است و باید نظارت دقیقی روی آن و نتایج آن وجود داشته باشد.
سخن پایانی
در این مقاله از سی سیب به بررسی فریز تخمک پرداختیم و نحوه انجام آن را به همراه مضرات و مزایا توضیح دادیم. علم مدام در حال پیشرفت است و ممکن است به مرور نقاط ضعف این روش هم بر طرف شود. با این حال، قبل از انجام آن تمامی تحقیقات لازم را انجام دهید و با متخصصین خوب این حرفه مشورت کنید. آیا شما هم دغدغه فرزند آوری را دارید اما وقتی برای انجام این کار ندارید؟ لطفاً نظرات، پیشنهادات و تجربیات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.
