مراقبت از بندناف نوزاد تا زمان افتادن و ازبین‌رفتن ریشه (قسمت کنده مانند در انتهای ناف) برای جلوگیری از عفونت و وقوع خطرات احتمالی ضروری است. در زمان تولد، پزشک معالج بندی که توسط آن کودک و رحم مادر با هم در ارتباط هستند را قطع می‌کند. این بند یا همان بندناف هیچ نوع عصبی در بافت‌های خود ندارد، ازاین‌رو نه مادر و نه کودک دردی حس نخواهند کرد.
بعد از قطع طناب ناف (نام انگلیسی این قسمت umbilical cord است) قطعه‌ای کوچک از آن (در حدود نیم الی ۱ اینچ) متصل به کودک باقی می‌ماند که در بازه زمانی ۱ الی ۲ هفته خشک و از بین خواهد رفت.معمولا بعد از ۱ الی ۲ هفته، کنده باقی‌مانده از بندناف کودک خود به خود خشک شده و از بین می‌رود. پروسه خشک‌شدن این قسمت از شکم در برخی موارد ممکن است زود‌تر و یا حتی دیرتر (بیشتر از ۳ هفته) طول بکشد. ازاین‌رو نگرانی وجود نخواهد داشت تا زمانی که علائم عفونت و یا خطرات در بدن نوزاد ظاهر شود که در این صورت نیاز است تا به پزشک معالج مراجعه کنید.
در ادامه مقاله به باقی مانده بندناف در ناف نوزاد را به اختصار بندناف می گوییم.
بندناف چیست و چرا باید نوزاد بند ناف داشته باشد؟
در طول ۹ ماه رشد و بزرگ‌شدن جنین در رحم مادر، تمامی مواد غذایی موردنیاز کودک مانند اکسیژن از طریق لوله‌ای به اسم بندناف تامین می‌گردد. حتی برای دفع و خلاص شدن از شر مواد زائد بدن جنین ازطریق مادر، نیز بندناف کارایی دارد. در زمان زایمان و به‌دنیاآوردن کودک این طناب بریده میشود.نکاتی که دررابطه‌با مراقبت از بندناف نوزاد (کنده بندناف یا umbilical cord stump) باید بدانید به شرح زیر است.
نکات مهم دررابطه‌با مراقبت از بندناف نوزاد (umbilical cord stump)
ناف نوزاد که به انگلیسی umbilical یا دکمه شکمی (belly button) نیز نام دارد در زمان قطع شدن رنگی براق و مایل به زرد خواهد داشت. بعد از گذشت زمان و در پروسه خشک‌شدن و کنده شدن، رنگ آن به سیاه یا حتی ارغوانی و آبی نیز تغییر می‌کند , پوست این قسمت از بدن رفته‌رفته تیره و چروکیده میشود. بهتر است تا والدین در ۲ هفته ابتدایی تولد نوزاد با انجام کار‌های زیر از بند ناف نوزاد خود مراقبت کنند.
- سعی کنید تا حد ممکن از لمس این قسمت خودداری کنید. به‌هیچ‌عنوان اقدام به کشیدن، فشار دادن و تکان دادن آن نکنید.
- همواره کنده بندناف یا umbilical cord stump را خشک و تمیز نگهدارید.
- درگذشته با استفاده از الکل و یک‌تکه پارچه تمیز اطراف بندناف را تمیز می‌کردند که امروزه این کار پیشنهاد نمی‌شود و بهتر است از هیچ ماده ای برای تمیز کردن بند ناف استفاده نکنید.
- تا حد ممکن این قسمت اضافی را به حال خود رها کنید تا باگذشت زمان از بین برود. نیاز نیست تا با روش‌های ابتکاری روند خشک‌شدن بندناف را تسریع کنید.
- استفاده از پوشک مناسب برای جلوگیری از اصابت آن به ناف نوزاد به‌شدت مهم است. زیرا که خود پوشک ممکن است در زمان تماس با بندناف آلوده باشد و باعث عفونت شود و یا ادرار و مدفوع کودک به این قسمت برخورد کند.
- پیشنهاد ما استفاده از یک پوشک مناسب که تا زیر ناف تا شده یا استفاده از پوشک‌هایی که سوراخی روی خود برای عدم تماس با بند ناف دارند، است.
- اگر به هر دلیلی قسمتی از ادرار یا مدفوع کودک از پوشک عبور کرد و به ناف رسید، با استفاده از آب و صابون اقدام به تمیزکردن اطراف بند بندناف (umbilical cord stump) کنید.
- به‌غیراز زمان‌هایی که اقدام به شستن بندناف می‌کنید، در هیچ زمانی بندناف را به دست نگیرید.
- اجازه دهید تا یند ناف در هوای آزاد قرار گرفته و خشک شود. از قراردادن پوشک روی آن یا پوشش بندناف با چسب یا هر چیز دیگری جلوگیری کنید.
مراقبت از بندناف نوزاد نیازمند رعایت نکاتی است که در بالا به مهم‌ترین آنها اشاره شد.
نحوه تمیزکردن کنده در طول خشک‌شدن و مراقبت از بندناف نوزاد
پرستار یا پزشک در زمان متولد شدن کودک بندنافی که متصل‌کننده بدن کودک به رحم مادر برای دریافت مواد غذایی و اکسیژن در کنار دفع مواد زائد بود را قطع کرده و با استفاده از یک گیره راه بندناف را مسدود می‌کنند. بعد از خشک‌شدن بند ناف ممکن است این گیره ازروی آن جدا میشود. اما مدتی دیگر باید صبر کرد تا به‌صورت کامل بندناف (umbilical cord) خشک و خود به خود بیفتد.
در طول این پروسه که حدودا ۱ الی ۲ هفته (۷ الی ۱۴ روز) طول می‌کشد، مراقبت از بندناف نوزاد نیازمند رعایت نکاتی است که در تیتر بالا به آنها اشاره کرده‌ایم. اما سوال اینجاست که چگونه اطراف محل کنده بندناف را به‌صورت صحیح تمیز کرده و خشک نگهداریم. برای این کار مراحل زیر را دنبال کنید.
- ابتدا دستان خود را به‌خوبی شسته و تمیز کنید تا در صورت تماس با بند ناف مشکلی پیش نیاید. (البته این نکته را در نظر بگیرید که تا حد ممکن به بند ناف دست نزنید)
- همواره از آب تمیز برای تمیزکردن اطراف بندناف در صورت لزوم استفاده کنید. اما در صورت وجود مدفوع یا تهوع نوزاد در این قسمت بهتر است تا از شوینده مناسب با PH خنثی استفاده شود. برای پیداکردن شوینده مناسب می‌توان از پزشک کمک خواست یا به دنبال محصولی با برچسب pH-neutral گشت.
- بعد از اتمام شستشو مطمئن شوید که بندناف خشک شده است. خشک ماندن آن، یکی از مهم‌ترین نکات در هنگام مراقبت از بندناف نوزاد است. برای این کار شکم نوزاد را در هوای آزاد قرار دهید تا خود به خود خشک شود.
- از شلوار یا پوشک پلاستیکی برای پوشاندن بند ناف به‌منظور خشک‌شدن آن جدا خودداری کنید. همچنین هرگز سعی نکنید تا کنده ناف را خودتان جدا کنید. حتی اگر به نظر می‌رسد که آماده افتادن است. اجازه دهید تا بدون دخالت دست بند ناف خود کنده شود.
- بعد از افتادن بندناف (umbilical cord stump) محل را تا زمان بهبودی کامل باز تمیز و خشک نگهدارید. رعایت نکات ذکر شده در این مرحله نیز مهم است تا بهبودی کامل در ناف نوزاد حاصل شود.
اتفاقات طبیعی بعد از کنده شدن بندناف نوزاد
بعد از کنده شدن و افتادن بندناف نوزاد ممکن است چند قطره خون مشاهده کنید که کاملا طبیعی است. حتی گاهی شاهد ترشح یک مایع زردرنگ و چسبنده نیز خواهید بود که این مورد هم جای هیچ نگرانی ندارد زیرا این ماده عفونت یا چرک نیست. فقط لازم است تا محل را دوباره تمیز و خشک نگهدارید. در مواردی نیز ممکن است شاهد به‌وجودآمدن یک دلمه روی ناف باشیم که بعد از مدتی این حالت نیز برطرف خواهد شد.
این دلمه که رنگ قرمز مایل به صورتی دارد و ممکن است ترشحاتی نیز داشته باشد، گرانولوم ناف (umbilical granuloma) نامیده میشود. ممکن است تا گرانولوم ناف خود به خود ترمیم یابد، ازاین‌رو بهتر است تا محل را همچنان تمیز و خشک نگه داشت و اجازه داد تا پرستار یا پزشک معالج نیز این حالت از ناف کودک را بررسی کند.
یکی دیگر از اتفاقات طبیعی که به‌ندرت بعد از کنده شدن umbilical cord stump رخ می‌دهد، فتق ناف یا Umbilical hernia است. در این حالت قسمتی از ارگان‌های داخلی (اغلب حلقه‌ای از روده بزرگ) از میان شکاف موجود در عضله شکمی که در ناحیه ناف وجود دارد خارج میشود. این عمل به دلیل گریه کردن کودک، فشار در زمان مدفوع و هر حالتی که موجب واردشدن نیرو به شکم نوزاد شود، اتفاق می‌افتد. معمولا تا سن ۴ الی ۵ سالگی (در حقیقت تا زمان رشد دندان‌های کودک شما) فتق یا بیرون‌زدگی ناف نوزاد از بین می‌رود.
در این مدت بهتر است تا علاوه بر رعایت نکات مراقبت از بندناف نوزاد، اقدام به پوشاندن این قسمت با چسب، پوشک پلاستیکی و هر چیز دیگری ننمایید. زیرا موجب بروز عفونت و مشکلات جدی‌تری خواهد شد. بهترین کار مراجعه به پزشک و انجام دستورات وی و صبر کردن است.
در چه زمانی هنگام مراقبت از بندناف نوزاد باید به پزشک مراجعه شود؟
بعد از کنده شدن و افتادن باقی مانده بندناف نوزاد یا همان umbilical cord stump، امکان وقوع عوارض و اتفاقات طبیعی وجود دارد که خود به خود و بعد از گذشت زمان از بین می‌روند. در تیتر بالا به این موارد و بررسی کامل آنها پرداختیم ولی زمان‌هایی نیز هستند که نیاز به مراجعه سریع به پزشک برای انجام معاینات و درمان‌‌های مرتبط است. در ادامه به شرح چند مورد از اصلی‌ترین مواقع نیاز به مراجعه پزشک می‌پردازیم.
- بندناف نوزاد بعد از گذشت زمان قابل‌توجهی خشک و کنده نشد. این امر ممکن است که نشان‌دهنده وجود ضعف در سیستم ایمنی بدن نوزاد باشد. ازاین‌رو برای بررسی‌های بیشتر و بهتر نیاز است تا به پزشک مراجعه کنید.
- ناحیه اطراف باقی مانده بند ناف نوزاد متورم و قرمز شده است و همچنین بود بدی داشته و در هنگام لمس کودک درد دارد. در این هنگام باید گفت که به‌احتمال زیاد کودک شما دچار عفونت در ناف شده که نیاز به مراجعه سریع به پزشک دارید.
- بعد از افتادن کنده ناف ممکن است تا ترشحات زردرنگ چسبناک و چند قطره خون از محل خارج شود. این موارد طبیعی است و در مدت‌زمان چند روز بهبود پیدا می‌کند. اما اگر ترشحات به‌صورت مداوم تا مدت غیرمعمول وجود داشت، نیاز است تا به پزشک مراجعه کنید. زیرا امکان وجود عفونت یا مشکلات دیگر است.
- همان‌‌طور که اشاره شد بعد از افتادن بندناف (umbilical cord stump) در مواردی ممکن است تا یک توده دلمه مانند قرمزرنگ و مرطوب ایجاد شود. این حالت گرانولوم ناف یا umbilical granuloma نامیده میشود که معمولا طی چند روز برطرف خواهد شد. اما اگر بعد از گذشت مدت طولانی تورم و دلمه به وجود آمده از بین نرفت باید به پزشک مراجعه کنید. شاید با تزریق نیترات نقره اقدام به خشک‌کردن و ازبین‌بردن آن کنند.
- اگر باگذشت چند سال از تولد کودک فتق نافی (Umbilical hernia) وی ترمیم نیافت و یا شاهد وجود درد در این ناحیه همراه با مشکلات گوارشی بودید نیاز است تا فورا به پزشک مراجعه کنید. در این حالت امکان دارد تا روده یا قسمتی از ارگان‌های داخلی در میان عضله شکمی محبوس شده باشد. در بدترین حالت نیاز به یک عمل راحت برای هل دادن ارگان خارج شده و بستن شکاف با استفاده از نخ بخیه و نوار خاص است.
- همچنین در صورت مشاهده علائمی مانند تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد ( ۱۰۰.۴ درجه فارنهایت)، تغذیه نامناسب و ضعیف نوزاد، بی‌حالی، فلاپی و ضعف عضلانی باید سریعا به پزشک مراجعه کنید تا در صورت وجود عفونت از تکثیر آن در کل بدن جلوگیری شود.
جمع‌بندی
بندناف لوله‌ای است که متصل‌کننده رحم مادر به بدن نوزاد بوده تا عمل رساندن اکسیژن و مواد مغذی در کنار دفع مواد زائد بدن جنین، انجام گیرد. بعد از تولد نوزاد این بند توسط پرستار و یا پزشک قطع میشود (ذکر این موضوع هم خالی‌ازلطف نیست که نحوه قطع شدن بندناف تاثیری در شکل آن ندارد). بعد از قطع شدن بندناف، کنده‌ای از آن به رنگ زرد و براق باقی می‌ماند که در طول ۱ الی ۲ هفته خشک و از بین می‌رود.
در طول این زمان رنگ این کنده از زرد براق به رنگ تیره مانند سیاه یا حتی ارغوانی تغییر پیدا می‌کند. باید برای مراقبت از بندناف نوزاد نکاتی رعایت شود که در این مقاله سعی شد به بررسی مهم‌ترین آنها بپردازیم. در پروسه ترمیم ناف بعد از کنده شدن کنده، ممکن است تا عوارضی در محل ناف پدیدار شود. در موارد مشکوک پیشنهاد می‌کنیم تا سریعا به پزشک معالج برای جلوگیری از اتفاقات خطرناک‌تر مراجعه کنید.
