زایمان زودرس از عواملی است که نگرانی‌های بسیاری را بابت حفظ سلامت نوزاد و مادر در افراد ایجاد می‌کند. در حال حاضر از هر ۱۰۰ نوزاد، ۸ نوزاد نارس به دنیا می‌آیند. این نوع زایمان مشکلاتی را در ارتباط با سلامت و جان نوزاد به همراه دارد؛ بنابراین آشنایی با علائم و نشانه‌های زایمان زودرس و اقدام به موقع می‌تواند در حفظ جان نوزادان اهمیتی حیاتی داشته باشد. در این مقاله از سی سیب ضمن بررسی علائم زایمان زودرس، به شرح عوارض و راه‌های مدیریت آن نیز خواهیم پرداخت. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
زایمان زودرس چیست؟
در وهله اول لازم است به این سوال پاسخ دهیم که به چه زایمانی، زودرس گفته می‌شود؟ زایمان زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که بعد از هفته ۲۰ و قبل از هفته ۳۷ بارداری، انقباضات منظم منجر به باز شدن دهانه رحم شود. زایمان زودهنگام ممکن است با پاره شدن کیسه آب مادر و خونریزی واژینال همراه باشد. به طور معمول ۴۰ تا ۴۲ هفته طول می‌کشد تا طول دوران بارداری کامل شود و رشد کودک در رحم مادر تکمیل گردد. پیش از این دوران کودک با نقص در برخی از اندام‌های بدن همچون دستگاه تنفسی مواجه می‌شود و بهتر است عواملی که منجر به زایمان زودرس می‌گردند تا حد ممکن کنترل شوند.
علل زایمان زودرس چیست؟
اگرچه در اغلب موارد علل زایمان زودرس ناشناخته است؛ اما به طور کلی عوامل مختلفی ممکن است در آن نقش داشته باشند.
عواملی همچون عفونت‌های دستگاه ادراری، عفونت‌های مقاربتی (مانند کلامیدیا و سوزاک) و برخی عفونت‌های واژن (مانند واژینوز باکتریایی) که بسیار رایج هستند، ممکن است باعث زایمان زودرس شوند. برخی از عفونت‌های غیر تناسلی مانند عفونت کلیه، ذات‌الریه، آپاندیسیت، بیماری لثه، مسمومیت غذایی و COVID-19 نیز خطر این نوع زایمان را افزایش می‌دهند.
همچنین داشتن سابقه خانوادگی زایمان زودرس (مانند مادر، مادربزرگ یا خواهری که نوزاد نارس داشته است)، باردار بودن دوقلو یا چند قلو، کوتاه بودن دهانه رحم، غیرطبیعی بودن شکل رحم، سابقه جراحی در رحم، سن زیر ۱۷ سال یا بالاتر از ۳۵ سال از عواملی هستند که موجب این مدل از زایمان می‌شوند.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد که عامل وراثت و ژنتیک نیز بر زایمان زود رس تأثیرگذار است و زنان سیاه‌پوست در مقایسه با زنان سفیدپوست، دو برابر بیشتر دچار زایمان زودهنگام می‌شوند.
اگر قبل از بارداری دچار کمبود یا اضافه وزن باشید یا در طول بارداری به اندازه کافی وزن اضافه نکنید نیز بیش از سایرین در معرض زایمان زودرس قرار خواهید گرفت.
سابقه خونریزی در بارداری به ویژه پس از سه ماهه اول، سیگار کشیدن، سوء مصرف الکل یا استفاده از مواد مخدر (به ویژه کوکائین)، فاصله کم بین دو بارداری و عدم دریافت مراقبتهای دوران بارداری به میزان کافی نیز در این زمینه مؤثر هستند و ریسک تولد زودتر از موعد نوزاد را افزایش می‌دهند.
همچنین باید اشاره کرد که نوزاد دارای نقایص مادرزادی خاص مانند نقص قلبی، نیز احتمال بارداری زودتر از موعد به دنیا بیاید.
برخی از بیماری‌های مزمن مانند فشار خون بالا، دیابت، بیماری‌های خود ایمنی و افسردگی، تجربه رویدادهای استرس‌زا در زندگی، مانند مرگ یکی از عزیزان نیز ممکن است منجر به زایمان زود رس گردند.
کمبودهای غذایی، وجود شرایط خاص پزشکی، مانند دیابت بارداری، فشار خون بالا، داشتن مایع آمنیوتیک بیش از حد، کم خونی متوسط تا شدید نیز شرایط را برای بارداری زودرس فراهم می‌کنند.
همچنین اگر شاغل هستید و شغل سختی دارید و ساعت‌های طولانی کار می‌کنید یا مجبور هستید برای مدت طولانی بایستید، ممکن است دچار زایمان زودرس شوید.
به نظر می‌رسد ارتباطی بین سطوح بالای استرس، به ویژه استرس مزمن و زایمان زود رس وجود دارد. این دیدگاه وجود دارد که استرس شدید می‌تواند منجر به ترشح هورمون‌هایی شود که می‌توانند باعث انقباضات رحمی و زایمان زودرس گردند. شاید به همین دلیل است که زنان قربانی آزار خانگی در معرض خطر بیشتری برای زایمان زود رس هستند.
بروز مشکل برای جفت نوزاد نیز می‌تواند باعث خونریزی واژینال و شروع زایمان زود هنگام شود.
وارد شدن ضربه به شکم مادر و بزرگ بودن رحم نیز احتمال این نوع زایمان را افزایش می‌دهند.
علائم زایمان زودرس
اغلب اوقات، انقباضات زایمان زودرس به سختی از دردهای طبیعی بارداری و حرکات کودک تشخیص داده می‌شود. این امر باعث می‌شود که زنان به راحتی علائم زایمان را نادیده بگیرند یا نگران این باشند که هر علامتی نشانه زایمان زود رس باشد؛ بنابراین دانستن علائم و نشانه‌های زایمان زود رس، تشخیص انقباضات و زمان تماس با پزشک در مورد انقباضات بسیار مهم است.
علائم و نشانه‌های زایمان زودرس عبارت‌اند از:
- احساس منظم یا مکرر انقباضات در شکم (بیش از شش انقباض در یک ساعت)
- دردهایی شبیه درد قاعدگی
- احساس فشار در لگن یا پایین شکم
- احساس گرفتگی خفیف شکم
- لکه بینی واژینال یا خونریزی خفیف
- پاره شدن کیسه آب مادر
- تغییر در نوع ترشحات واژن همچون آبکی یا خونی شدن یا تغییر رنگ این ترشحات.
- مشاهده ترشحات بیشتر از حد معمول واژن
- حرکت کودک کمتر از حد معمول
- احساس درد مبهم در ناحیه کمر یا احساس اینکه نوزاد به شدت به پایین فشار می‌آورد.
بنابراین در صورت مشاهده هر یک از این علائم ذکر شده حتما با پزشک تماس برقرار کنید. در نظر داشته باشید که حتی اگر این علائم خیلی زودتر از زمانی رخ داده باشند که برای زایمان شما تعیین کرده‌اند، باز هم باید با پزشک تماس برقرار کنید زیرا ممکن است در مرحله زایمان قرار داشته باشید.
عوارض زایمان زودرس چیست؟
زایمان زودرس ممکن است منجر به عوارض متعدد و بعضاً طولانی مدت در کودک شود. نوزادان زودرس نسبت به سایر نوزادان اغلب آسیب‌پذیرتر هستند. در برخی موارد زایمان زودرس زندگی کودک را در معرض خطر قرار می‌دهد.
هرچه فاصله بارداری تا تولد نوزاد کمتر باشد، احتمال بروز این عوارض نیز افزایش می‌یابد. نوزادانی که در هفته‌های ۲۳ تا ۲۷ متولد می‌شوند ممکن است زنده بمانند اما احتیاج به مراقبت ویژه در بیمارستانی با امکانات تخصصی برای نوزادان نارس داشته باشند.
نوزادان نارس ممکن است مشکلاتی نیز در رشد داشته باشند؛ چرا که در رحم به طور کامل رشد نکرده‌اند. نوزادان نارس معمولاً با مشکلات جدی قلبی، مغزی، ریوی یا کبدی مواجه می‌شوند. برخی از شایع‌ترین شرایط سلامتی که بر نوزادان نارس تأثیر می‌گذارد، عبارت‌اند از:
- وقفه موقت در تنفس در طول خواب
- عدم تکامل دستگاه تنفسی
- خونریزی داخل بطنی یا خونریزی در مغز
- التهاب روده
- عفونت خون یا جریان خون غیرطبیعی در قلب
- رتینوپاتی نارس یا رگ‌های خونی توسعه‌نیافته در چشم
هر یک از این موارد به شدت خطرناک هستند و کودک باید تحت مراقبت شدید قرار بگیرد.
در نظر داشته باشید که اگر کیسه آب شما پاره شده باشد، خطر عفونت برای شما و کودکتان افزایش می‌یابد.
همچنین نوزادان نارس ممکن است نه تنها بلافاصله پس از تولد بلکه بعداً دچار مشکلات سلامتی شوند. از جمله این مشکلات می‌توان به فلج مغزی، مشکلات شنوایی و بینایی، ناتوانی‌های یادگیری، رشد ضعیف اشاره کرد که معمولاً در افرادی که نارس متولد شده‌اند، بیشتر است.
برای جلوگیری از زایمان زودرس چه باید کرد؟
انجام آزمایش‌های غربالگری و رفع شرایط زمینه‌ای همچون ترک سیگار، الکل و مواد مخدر پیش از بارداری، مدیریت استرس، درمان عفونت‌های دستگاه تناسلی و ادرار و سایر بیماری‌ها همچون تب‌خال تناسلی، کنترل وزن قبل و حین بارداری از جمله مهم‌ترین مواردی هستند که در تکامل طول دوره بارداری و حفظ سلامت و رشد نوزاد نقش دارند.
اگر در بارداری‌های قبلی تجربه این نوع از زایمان را داشته‌اید یا حتی خودتان یک نوزاد نارس بوده‌اید، در نظر داشته باشید که ممکن است بارداری‌های شما ریسک زودرس بودن زایمان را در پی داشته باشند؛ بنابراین ممکن است لازم باشد در طول بارداری بیشتر به پزشک مراجعه کنید و بیش از سایر مادران باردار مراقب سلامتی خود و نوزادتان باشید.
از فشار آوردن به خود و کار زیاد پرهیز کنید و مراقبتهای دوران بارداری را به طور منظم دریافت کنید. سعی کنید در انجام امور روزمره خود همچون پخت و پز، تمیز کردن خانه و مانند آن از دیگران کمک گرفته و حتی ورزش‌های بارداری را تحت نظر پزشک متخصص انجام دهید.
ویزیت‌های قبل از تولد می‌تواند به شما کمک کند مراقبتهای بهداشتی را بهتر دریافت کنید و به حفظ سلامت خود و فرزندتان کمک کنید؛ بنابراین مرتب با پزشک یا ماما در ارتباط باشید و شرایط جسمی خود را مانیتور کنید. هر علامت یا نشانه‌ای را که برایتان نگران‌کننده است، برای پزشک متخصص ذکر کنید. اگر سابقه زایمان زودرس دارید یا علائم یا نشانه‌های آن را احساس کردید، حتما پزشک را مطلع سازید.
رژیم غذایی سالم داشته باشید و از مصرف خوراکی‌های ناسالم پرهیز کنید. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که به طور کلی سلامت بارداری با تغذیه خوب مرتبط است. علاوه بر این، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم غذایی سرشار از اسیدهای چرب غیراشباع احتمال این نوع زایمان را کاهش می‌دهد. اسیدهای چرب غیراشباع در مغزها، دانه‌ها، ماهی و روغن دانه‌ها یافت می‌شوند. مطالعات دیگر نشان داده است که ویتامین C (که در مرکبات، انواع توت‌ها، فلفل دلمه‌ای و مانند آن یافت می‌شود) و کلسیم (موجود در شیر و سایر محصولات لبنی یا آب میوه‌های غنی شده) نیز می‌توانند در پیشگیری از زایمان زودرس مفید باشند.
در نظر داشته باشید وعده‌های غذایی را حذف نکنید. زنان بارداری که حداقل پنج بار در روز غذا می‌خورند (مثلاً سه وعده غذایی و دو میان وعده یا پنج وعده غذایی کوچک‌تر) احتمال زایمان زودرس را کاهش می‌دهند.
ویتامین‌های دوران بارداری را مصرف کنید. مصرف یک مکمل به صورت روزانه در دوران بارداری سلامت کلی شما را بهبود می‌بخشد. در واقع، تحقیقات نشان می‌دهد که اسید فولیک ممکن است خطر جدا شدن جفت را که خود منجر به زایمان زود هنگام می‌گردد، کاهش دهد.
حتما آب کافی بنوشید. مخصوصا اگر ورزش می‌کنید. اگر هوا خیلی گرم است باید بیشتر آب بنوشید. کم آبی بدن می‌تواند منجر به انقباضات زودرس شود. در نظر داشته باشید که چای و قهوه و نوشیدنی‌های دیگر جای آب را نمی‌گیرند.
حتما فاصله دو بارداری را در نظر بگیرید. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که بارداری‌هایی با فاصله کمتر از شش ماه خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهند؛ بنابراین حداقل یک سال – و به طور مطلوب ۱۸ ماه – بین آخرین زایمان و بارداری مجدد فاصله بیندازید.
مراقبتهای پیشگیرانه از دندان یکی از اولین (و بهترین و ساده‌ترین) خطوط دفاعی شما در پیشگیری از زایمان زود رس است؛ زیرا از عفونت لثه جلوگیری می‌کنید. مسواک بزنید، نخ دندان بکشید و مرتب به دندان‌پزشک خود مراجعه کنید.
اگر ارگاسم یا مقاربت باعث انقباض می‌شود از مقاربت خودداری کنید.
در صورت مشاهده علائم یا زمینه‌های زایمان زود هنگام ممکن است به شما توصیه شود که چند روز در بیمارستان بمانید. همچنین ممکن است برای بهبود تنفس نوزادتان به شما پیشنهاد شود که استروئید تزریق کنید یا اگر در هفته ۲۴ تا ۲۹ بارداری هستید، احتمال دارد به شما سولفات منیزیم پیشنهاد شود. این کار می‌تواند به محافظت از رشد مغز کودک شما کمک کند. همچنین در هفته ۳۰ تا ۳۳ بارداری ممکن است به شما پیشنهاد شود برای محافظت از کودک در برابر مشکلات زایمان زودرس مانند فلج مغزی، سولفات منیزیم را برای بیش از ۵ تا ۷ روز یا چندین بار در طول دوره بارداری مصرف کنید.
در صورت وقوع زایمان زودرس چه باید کرد؟
اگر هر یک از علائمی را که در بالا ذکر شده است، تجربه کرده‌اید، فوراً با پزشک یا مامای خود تماس بگیرید. در این شرایط کمک گرفتن سریع، بهترین کاری است که می‌توانید انجام دهید.
به سمت پهلو دراز بکشید و یک بالش در پشت خود قرار دهید. گاهی اوقات دراز کشیدن به مدت یک ساعت ممکن است علائم و نشانه‌ها را کند یا متوقف کند.
هرگز به پشت دراز نکشید، زیرا صاف دراز کشیدن ممکن است باعث شود که انقباضات بیشتر شود.
همچنین در نظر داشته باشید به طور کامل به پهلو نچرخید، زیرا ممکن است نتوانید انقباضات را احساس کنید.
در صورت مشاهده علائم زایمان زودرس همچون انقباضات رحمی چند لیوان بزرگ آب بنوشید؛ زیرا گاهی اوقات کم آبی می‌تواند باعث انقباضات شود.
برای یک ساعت انقباضات را بررسی کنید. برای تشخیص اینکه چند وقت یکبار انقباضات رخ می‌دهد، دقایق بین دو انقباض را بررسی کنید و اگر به کمتر از ۶ دقیقه رسید، فورا به پزشک مراجعه کنید.
همچنین ادرار کردن ممکن است کمک کند تحریکات رحم شما کمتر شود.
آرامش خود را در هر شرایطی حفظ کنید؛ از آنجا که استرس خود یکی از عوامل بروز این نوع زایمان محسوب می‌شود، بهتر است که آرامش داشته باشید و از پروراندن افکار منفی در ذهن خود امتناع کنید.
سخن آخر
در این مطلب علائم زایمان زودرس، علل و عوارض آن و نیز راه‌های پیشگیری و مدیریت شرایط هنگام زایمان زود رس مورد اشاره قرار گرفت. در نظر داشته باشید که حتی در صورت زایمان زود رس راه‌های زیادی برای کمک به نگه داشتن نوزاد تا زمانی که کاملاً برای زایمان سالم و به موقع آماده شود، وجود دارد. همچنین مراقبتهای ویژه از نوزاد می‌تواند در رفع تمامی عوارض این نوع زایمان موثر باشد.
به یاد داشته باشید، اگر همه یا هر یک از این خطرات برای شما صدق کند، ممکن است هنوز احتمال یک بارداری کامل را داشته باشید. همچنین در نظر داشته باشید که اگر هیچ یک از علائم مورد بررسی را ندارید، هنوز ممکن است در معرض ریسک زایمان زودرس قرار داشته باشید؛ بنابراین با مراجعه مداوم به پزشک و توجه به همه علائم بالینی خود می‌توانید تا حد ممکن احتمال خطر را کاهش دهید. تجربه شما در این زمینه چیست؟ آیا خود یک نوزاد نارس بودید یا در اطرافتان تجربه تولد نوزاد نارس را داشته‌اید؟ لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.
