بررسی جامع مزایا و عوارض زایمان سزارین

افزایش بی رویه سزارین یکی از مشکلات عمده نظام سلامت در جهان و ایران است، به طوری که سزارین شایع ترین عمل جراحی در بیمارستان های کل کشور در بخش های زنان و زایمان است. عوارض مختلفی نیز همراه با سزارین مشاهده شده است که مادر و نوزاد را تحت تاثیر قرار می دهد. ما در این مقاله از سایت سی سیب مزایا و عوارض زایمان سزارین برای مادر و جنین را به شکلی جداگانه و مفصل مورد بررسی قرار داده ایم و نتایج بدست آمده از مطالعات مختلف را برای شما عزیزان ارائه کرده ایم. شما را به خواندن این مقاله مفید و جامع دعوت می کنیم. همراه ما باشید.

بررسی جامع مزایا و عوارض سزارین

هدف از زایمان سزارین مدرن کاهش عوارض زایمان طبیعی پرخطر مانند مرگ و میر مادر و نوزاد بود. اما متأسفانه امروزه سزارین تنها در مواقع ضروری و برای نجات مادر و نوزاد مورد استفاده قرار نمی گیرد بلکه به تدریج توسط برخی جوامع به عنوان موضوعی اشرافی تلقی می شود.  

سزارین در مقایسه با زایمان طبیعی طبیعی (NVD)، عوارض زیادی را هم برای مادر و هم برای نوزاد به همراه خواهد داشت. علاوه بر این، نتایج مطالعات نشان داده است که خطر مرگ مادر ناشی از زایمان سزارین ۳ برابر بیشتر از زایمان طبیعی است. بسیاری از مردم فکر می کنند احتمال سلامت نوزادان در صورت سزارین بیشتر است، در حالی که مطالعات نشان داده است که خطر مرگ در نوزادان با سزارین ۴ برابر نوزادان متولد شده توسط زایمان طبیعی است. جدی ترین عوارض برای نوزادانی که با سزارین متولد می شوند، مشکلات تنفسی جنین مانند تاکی پنه گذرا  و سندرم دیسترس تنفسی ، بریدگی تیغه های جراحی و افزایش میزان بستری نوزادان در بخش مراقبت های ویژه نوزادان  است.

مزایای سزارین

سزارین به عنوان یک عمل نجات دهنده در شرایط سخت معرفی شد و بستر تولد سالم را برای نوزادان و مادرانی که در شرایط زایمان طبیعی نیستند فراهم می کند. سزارین در شرایط بالینی پیچیده مادر و نوزاد ایمن تر از زایمان طبیعی است و میزان مرگ و میر و بیماری را در مادر و نوزاد کاهش می دهد. در ادامه مزایای زایمان سزارین را ارائه می کنیم:

فواید برای مادران:

• زمان زایمان را می توان با توجه به راحتی مادر (حتی برای بستگان) برنامه ریزی کرد.
• بی اختیاری ادراری و افتادگی اندام لگنی مادر را کاهش می دهد
• کاهش آسیب به واژن
• کاهش تاثیرات منفی بر زیبایی ناحیه بیکینی
• درد زایمان واقعی به دلیل داروی بیهوشی کمتر است
• خطر کمتر خونریزی شدید زودرس پس از زایمان

فواید برای نوزادان:

• زایمان سزارین برای نوزادانی که در شرایط سخت هستند( مانند ضربان قلب نامنظم، کاهش حرکات جنین و ..) نجات بخش است
• کاهش مرگ و میر در نوزادان هنگام تولد  

عوارض سزارین

جراحی سزارین می تواند پیامدهای نامطلوب بلند مدتی بر مادر و نوزاد داشته باشد. ما در ادامه عوارض سزارین بر مادر و نوزاد را به صورت جداگانه شرح می دهیم.

عوارض سزارین بر مادر

• خونریزی

خونریزی شایع ترین عارضه سزارین در حین یا بعد از عمل جراحی است. تخمین زده می شود که حدود ۷۵ درصد از خونریزی های زایمان در سزارین اتفاق می افتد. تغییرات فیزیولوژیکی که در دوران بارداری در سیستم گردش خون رخ می دهد به عنوان یک عامل مهم عمل می کند، معمولاً میزان خونریزی تا حداکثر ۵۰۰ میلی لیتر برای زایمان واژینال و ۱۰۰۰ میلی لیتر برای سزارین پذیرفته شده است و در صورت مقادیر بیشتر به آن خونریزی زنان و زایمان می گویند. اکثر زنان باردار سالم می توانند این میزان از دست دادن خون را بدون هیچ مشکلی تحمل کنند. با این حال، گاهی اوقات، از دست دادن خون می تواند بیشتر از این باشد و عوارضی ایجاد کند.

خونریزی شدید علت اصلی مرگ مادر و جزو عوارض شدید مادری شناخته شده است. در مقایسه با زایمان طبیعی، زنانی که سزارین انجام می‌دهند، به خصوص سزارین مکرر بیشترین خطر ابتلا به خونریزی شدید و عوارض ناشی از خونریزی را دارند.  ارزیابی خطر خونریزی مادر باید در طول دوره های قبل از زایمان، حین زایمان و پس از زایمان انجام شود.  

بیشترین خطر خونریزی مرتبط با زایمان سزارین، مربوط به جفت غیر طبیعی است. جفت سرراهی عامل خطر اصلی است که خطر از دست دادن خون به میزان بیشتر از  1000 میلی لیتر را افزایش می دهد. بیهوشی عمومی و چند قلو بودن جنین نیز خطر خونریزی را افزایش می دهد.  

خونریزی پس از زایمان، آتونی، پارگی، جفت آکرتا و هیسترکتومی از اشکال خطرناک خونریزی است که امکان دارد پس از زایمان سزارین رخ دهد.

خونریزی پس از زایمان

از دست دادن خون زیاد در زایمان سزارین طبیعی است. خونریزی شدید می تواند زمانی اتفاق بیفتد که یک عضو بریده شود، رگ های خونی به طور کامل بخیه نشوند، یا در حین زایمان شرایط اضطراری وجود داشته باشد. همچنین خونریزی می تواند در اثر پارگی واژن یا بافت مجاور، اپیزیوتومی بزرگ یا پارگی رحم ایجاد شوند. برخی از زنان در انعقاد خون مشکل دارند، که باعث می شود پس از هر نوع بریدگی، پارگی یا کبودی، خونریزی متوقف شود.

برخی از خونریزی ها اورژانسی هستند و باید بلافاصله توسط پزشک درمان شوند. در برخی موارد، برای جایگزینی خون از دست رفته، در حین یا بعد از زایمان سزارین به زنان تزریق خون داده می شود. دارو، مایعات IV، مکمل‌های آهن، و غذاهای مغذی یا ویتامین‌ها توصیه می‌شود تا به شما در بازیابی قدرت و خون رسانی پس از خونریزی کمک کنند.

آتونی

پس از زایمان نوزاد و جفت، رحم باید منقبض شود تا رگ‌های خونی که جفت را در دوران بارداری تامین می‌کردند، ببندد. آتونی رحم زمانی است که رحم آرام و بدون انقباض و ضربان باقی می ماند. آتونی ممکن است پس از زایمان طولانی یا تولد یک نوزاد بزرگ یا دوقلو اتفاق بیفتد. هنگامی که رحم دارای آتونی است، خونریزی بسیار سریع است. خوشبختانه، تعدادی از داروهای بسیار موثر برای درمان آتونی رحم ساخته شده است. بیشتر این داروها انواعی از مواد طبیعی در بدن به نام پروستاگلاندین هستند. با استفاده از پروستاگلاندین ها، عوارض طولانی مدت آتونی رحم بسیار نادر است. اگر داروها مؤثر نباشند و خونریزی قابل توجه باشد، برداشتن رحم با جراحی ممکن است ضروری باشد.

پارگی

گاهی اوقات برش زایمان سزارین به اندازه ای نیست که کودک بتواند از آن عبور کند، به خصوص زمانی که کودک بسیار بزرگ است. از آنجایی که نوزاد از طریق برش به دنیا می آید ممکن است فشار ناشی از خروج نوزاد موجب توسعه برش و بزرگتر شدن آن شود. نواحی سمت راست و چپ رحم دارای شریان ها و وریدهای بزرگی هستند که ممکن است به طور تصادفی پاره شوند. اگر پزشک به سرعت متوجه پارگی شود، قبل از دست دادن خون زیاد، می توان آن را با خیال راحت ترمیم کرد.

جفت آکرتا

هنگامی که جنین در رحم رشد میکند سلول هایی که جفت را تشکیل می دهند شروع به جمع شدن روی دیواره های رحم می کنند. این سلول ها تروفوبلاست نامیده می شوند. تروفوبلاست ها عموماً از طریق دیواره های رحم و داخل رگ های خونی مادر رشد می کنند. این سلول ها نقش مهمی در انتقال اکسیژن و مواد مغذی از مادر به جنین دارند. آنها همچنین مواد زائد را از جنین به مادر منتقل می کنند. با رشد جنین و جفت، تروفوبلاست ها به دنبال رگ های خونی برای حمایت از جنین در حال رشد هستند. یک لایه فیبری (به نام غشای Nitabuch) میزان عمق پرزها را محدود می کند تا به دیواره رحم برسند.

هنگامی که رحم آسیب دیده است (به عنوان مثال، از زایمان سزارین قبلی)، لایه فیبری ممکن است مانع از رشد تروفوبلاست ها در اعماق رحم مادر نشود. آنها حتی ممکن است به اندام های دیگر مانند مثانه گسترش یابند. این حالت جفت آکرتا نامیده می شود. جفت آکرتا به ویژه در زنانی که در گذشته زایمان سزارین داشته اند و جنین آنها در دوران بارداری بعدی، در ناحیه اسکار زایمان سزارین لانه گزینی می کند، شایع است.

هیسترکتومی

هیسترکتومی سزارین برداشتن رحم بلافاصله پس از زایمان سزارین است. به علت برخی از عوارض زایمان سزارین (مانند خونریزی شدید) ممکن است پزشک برای نجات جان مادر مجبور به برداشتن رحم شود. هیسترکتومی سزارین بسیار نادر است. اکثر متخصصین زنان و زایمان احتمالاً فقط چند بار در طول حرفه خود نیاز به انجام هیسترکتومی اورژانسی دارند. زنانی که هیسترکتومی کرده اند نمی توانند بچه بیشتری داشته باشند، اما معمولاً هیچ عارضه جانبی اضافی از این عمل وجود ندارد.

• آسیب های اورولوژی

سزارین نوعی از عمل جراحی است و طی آن لایه های مختلف احشا از جمله مثانه دچار برش می شود و امکان آسیب و ایجاد ضایعه در این ناحیه وجود دارد. شایع ترین ضایعه در اندام های ادراری مربوط به ناحیه مثانه است، در جریان جراحی مثانه ممکن است با ایجاد انسداد توسط بستن یا زاویه دار شدن و برش آسیب ببیند.

• عفونت

پس از پاره شدن غشاها، رحم در معرض عفونت قرار می گیرد، باکتری هایی که به طور معمول در واژن زندگی می کنند (که عموماً بی ضرر هستند) می توانند به راحتی به رحم سرایت کنند. اگر باکتری در رحم باشد، برش زایمان سزارین می تواند منجر به آندومتریت (عفونت رحم) شود. عفونت محل جراحی در ۱۱ درصد از زنان پس از زایمان سزارین رخ می دهد و به صورت اندومتریت، عفونت زخم یا عفونت مجاری ادراری ظاهر می شود. ابتلا به عفونت سزارین معمولا دست کم گرفته می شود  زیرا علائم ممکن است پس از ترخیص ظاهر شوند و به صورت سرپایی مدیریت شوند. عفونت در حین سزارین یکی از شایع ترین عوارض و دلیل اصلی بستری مجدد در بیمارستان است که در نتیجه هزینه ها را افزایش می دهد.

اندومتریت

آندومتریت می‌تواند پیامد مستقیم زایمان سزارین باشد (برای زنانی که زایمان سزارین کرده‌اند ۵ تا ۲۰ برابر افزایش می یابد). خوشبختانه، تقریباً تمام موارد اندومتریت را می توان با آنتی بیوتیک درمان کرد و به نظر نمی رسد این نوع عفونت مانع از بارداری ایمن در آینده شود. در موارد بسیار نادر، عفونت ممکن است منجر به مرگ شود.

عفونت زخم بعد از سزارین

برخی از زنان در محل برش لایه های بیرونی پوست دچار عفونت می شوند. این عفونت اغلب عفونت زخم پس از سزارین نامیده می شود. عفونت زخم با تب و درد شکم همراه است. عفونت پوست یا هر لایه بافتی که بریده شده است به طور معمول با آنتی بیوتیک قابل درمان است. این عفونت ها همچنین می توانند باعث ایجاد آبسه های چرکی شوند. اگر آبسه وجود داشته باشد، ممکن است پزشک مجبور شود زخم را دوباره باز کند تا محل عفونی را تخلیه و تمیز کند. عفونت روند بهبودی زخم را بسیار کند می کند.

گاهی اوقات، عفونت می تواند به سایر اندام ها سرایت کند یا نوع باکتری که زخم را عفونی می کند می تواند بسیار تهاجمی باشد. این عفونت ها نادر هستند اما می توانند خطرناک باشند. با درمان مناسب مانند آنتی بیوتیک و بستری شدن در بیمارستان، حتی جدی ترین عفونت ها نیز قابل درمان هستند.

تب نفاس یا بعد از زایمان و سپسیس

عفونت ناشی از جراحی سزارین اغلب در رحم یا واژن شروع می شود. اگر در سراسر بدن پخش شود به آن سپسیس می گویند. بیشتر اوقات، عفونت زود تشخیص داده می شود. معمولا با آنتی بیوتیک قابل درمان است. اگر عفونت درمان نشود و سپسیس رخ دهد، درمان آن دشوارتر است. در موارد نادر، سپسیس می تواند کشنده باشد. تب در ۱۰ روز اول پس از زایمان سزارین علامت هشدار دهنده تب نفاس است. عفونت هایی مانند عفونت ادراری یا ورم پستان (عفونت در سینه ها) می تواند نشانه این عارضه باشد. شرایط عفونی باید به سرعت درمان شوند تا از گسترش عفونت جلوگیری شود.

عوامل خطر زیادی برای وقوع عفونت سزارین وجود دارد، از جمله مواردی که در دوران قبل از زایمان، حین زایمان یا بعد از عمل رخ می دهد. عوامل تشدید کننده عفونت عبارتند از :

مصرف دخانیات، مراقبت های ناکافی دوران بارداری؛ چاقی احشایی و شکمی؛ استفاده از کورتیکواستروئید؛ زایمان طولانی مدت، معاینات بیش از اندازه واژینال قبل از سزارین، طول برش بزرگ؛ هماتوم زیر جلدی؛ مدت زمان جراحی بیش از ۴۷ دقیقه و از دست دادن خون زیاد.

• ترومبوآمبولی وریدی

مادران سزارین شده در مقایسه با زنانی که به صورت واژینال زایمان می‌کنند، فعال‌سازی انعقادی بیشتری دارند. ترومبوآمبولی وریدی اصطلاحی است که شامل ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریوی می شود. نسبت تغییرات فیزیولوژیکی مختلف از جمله حالت انعقادی بیش از حد باعث افزایش خطر ترومبوآمبولی وریدی در دوران بارداری می شود.

• لخته شدن خون

احتمالاً ترسناک ترین عارضه زایمان سزارین، تشکیل لخته خون در پاها یا ناحیه لگن مادر است. این لخته های خون می توانند شکسته شوند و به ریه ها بروند. اگر این اتفاق بیفتد، آمبولی ریه نامیده می شود. این عارضه علت اصلی مرگ و میر زنان باردار در اکثر کشورهای توسعه یافته است. خوشبختانه، لخته‌ها معمولاً باعث تورم و درد در پاها می‌شوند و بیشتر خانم‌ها قبل از اینکه لخته‌ها به ریه برسند، این موضوع را به پزشک خود اطلاع می‌دهند. اگر لخته خون به موقع پیدا شود، می توان با استفاده از یک رقیق کننده خون (مانند کومادین یا وارفارین) آن را درمان کرد.

گاهی تا زمانی که لخته ها شکسته شده و به ریه ها نرسند، هیچ علامت هشدار دهنده ای وجود ندارد. اکثر زنان با درمان بهبود می یابند، اما گاهی اوقات لخته می تواند آنقدر بزرگ باشد که موجب مرگ مادر می شود. متأسفانه، به نظر نمی رسد راه قابل اعتمادی برای جلوگیری یا تشخیص این وضعیت وجود داشته باشد.

لخته شدن خون در شرایط زیر شایع تر است:

• اضافه وزن مادر
• عمل طولانی یا پیچیده شود
• استراحت طولانی مدت مادر پس از زایمان

• مرگ مادر

اگرچه این رخداد بسیار نادر است اما برخی از زنان به دلیل عوارض ناشی از زایمان سزارین جان خود را از دست می دهند. مرگ تقریباً همیشه ناشی از یک یا چند مورد از عوارض ذکر شده در بالا است، مانند عفونت کنترل نشده، لخته شدن خون در ریه، یا از دست دادن خون زیاد. اگرچه بسیاری از عوارض فوق ممکن است بعد از زایمان طبیعی نیز اتفاق بیفتد، اما میزان مرگ و میر مادران پس از زایمان سزارین سه تا چهار برابر بیشتر است.

عوارض سزارین برای نوزاد

عوارض سزارین تنها به مادران محدود نمی شود و ممکن است بر جنین نیز تاثیرات منفی داشته باشد. برخی از این عوارض را در ادامه نام می بریم:

• بریدگی یا آسیب ناشی از ابزار جراحی

همانطور که پوست، رگ‌های خونی و اندام‌های مادر در اثر جراحی آسیب می‌بینند، نوزاد نیز ممکن است به طور تصادفی در حین زایمان سزارین دچار آسیب شود. هر بریدگی معمولاً بسیار کوچک است و به سرعت بهبود می یابد.

• مشکلات تنفسی

بیشتر اوقات، نوزادان هنگام تولد از طریق سزارین دچار مشکلات تنفسی می شوند و بلافاصله پس از تولد برای تنفس یا رشد به مراقبت بیشتری نیاز دارند.

• امتیاز آپگار پایین

نوزادانی که از طریق سزارین به دنیا می آیند ۵۰ درصد بیشتر از نوزادانی که از طریق واژینال متولد می شوند احتمال آپگار پایینی دارند. بسیاری از نوزادان به دلیل مشکلات دیگری (مانند ضربان قلب آهسته، ناراحتی جنین یا زایمان طولانی) از طریق زایمان سزارین متولد می شوند. مشکلاتی که منجر به زایمان سزارین می شود و بیهوشی ناشی از خود جراحی می تواند باعث ایجاد برخی مشکلات موقتی شود که به صورت نمره آپگار پایین ظاهر می شود.

• تولد زودرس به علت اشتباه در محاسبه سن حاملگی

برخی از نوزادانی که از طریق سزارین به دنیا می آیند، به دلیل نارس بودن دچار مشکل می شوند. این اتفاق اغلب زمانی اتفاق می افتد که یک زن به دلیل مشکلی در بارداری زود زایمان می کند. همچنین در برخی موارد سن حاملگی اشتباه محاسبه می شود. نوزادانی که خیلی زود به دنیا می آیند می توانند مشکلاتی در رشد و تکامل داشته باشند.

عوامل تشدیده کننده عوارض سزارین

بسیاری از عوارض زایمان سزارین غیرقابل پیش بینی و بسیار نادر هستند، اما مواردی وجود دارد که احتمال بروز عوارض را افزایش می دهد. این عوامل خطر عبارتند از:

• چاقی
• سایز بزرگ نوزاد
• زایمان طولانی یا جراحی
• داشتن بیش از یک نوزاد
• آلرژی به داروهای بیهوشی، داروها یا لاتکس
• عدم تحرک مادر
• تعداد کم سلول های خون مادر
• استفاده از اپیدورال
• زایمان زودرس
• دیابت

سخن آخر

با توجه به اثرات نامطلوب سزارین جهت کاهش میزان سزارین و سوق دادن مادران به سمت زایمان طبیعی، ارائه راهکارهای عملی به برنامه ریزان و مسئولان نظام سلامت حائز اهمیت است. تجربه سزارین قبلی، توصیه پزشک، ترس از درد زایمان و حفظ سلامت جنین از دلایل اصلی زایمان سزارین است. اقداماتی مانند آموزش صحیح تکنیک های کنترل درد و کاهش درد، بهبود خدمات زایمان، فرهنگ سازی برای زایمان طبیعی، آگاه کردن زنان از عوارض زایمان سزارین و ایجاد مکانیزمی برای توقف اعمال نظر شخصی پزشکان می تواند در کاهش میزان سزارین و کاهش عوارض آن مفید باشد.