وقتی که صحبت از روش‌های مختلف زایمان به میان می‌آید، کمتر به عوارض زایمان طبیعی اشاره شده و اغلب تصور میشود که این روش بهترین انتخاب است؛ به هر حال زنان هزاران سال به این شیوه فرزندان خود را به دنیا آورده‌اند و زایمان طبیعی اولین انتخاب زنان برای به دنیا آوردن نوزادشان محسوب میشود؛ اما علی‌رغم مزایایی که درباره زایمان طبیعی مطرح میشود، باید گفت که این روش با خطرات و عوارضی هم همراه است که البته تا حد زیادی قابل مدیریت و جبران هستند. در این مطلب از سی سیب به عوارض زایمان طبیعی، راهکارهای کاهش این عوارض و نکته‌هایی که قبل از زایمان طبیعی باید به عنوان ریسک‌های احتمالی در نظر گرفته شود، می‌پردازیم. ما را با ادامه این مطلب همراه کنید.
عوارض زایمان طبیعی برای مادر
سبک سنگین کردن مزایا و عوارض روش‌های مختلف زایمان کمک می‌کند که برای تولد فرزند خود بهترین انتخاب را داشته باشید. در قدم اول مهم است که به یاد داشته باشید، در حالی که زایمان طبیعی ممکن است منجر به بروز خطراتی برای مادر و کودک شود، در بسیاری از مواقع در مقایسه با سزارین، این شیوه بسیار کم خطرتر است. با این حال همان طور که گفته شد، این روش هم نقاط ضعفی دارد. در ادامه به معرفی و احتمال وقوع این عوارض می‌پردازیم.
طولانی بودن پروسه زایمان طبیعی و خستگی مادر
در نظر داشته باشید که انجام زایمان طبیعی یک فرآیند طولانی است که می‌تواند از نظر جسمی برای مادر بسیار طاقت‌فرسا باشد. زایمان طبیعی شامل فعالیت بدنی شدید و درجات مختلف درد است که طولانی شدن آن می‌تواند تحمل آن را برای مادر بسیار سخت کند. به طور متوسط، مادرانی که اولین فرزند خود را به شیوه طبیعی دنیا می‌آورند، بین چهار تا هشت ساعت زایمان فعال را پشت سر می‌گذارند. همین پروسه طولانی ممکن است منجر به خستگی بیش از حد مادر و ناتوانی او در زور زدن برای به دنیا آمدن نوزاد شود.
پارگی واژن
در حین زایمان طبیعی، این خطر وجود دارد که پوست و بافت‌های اطراف واژن کشیده و پاره شوند. در حالی که جنین در کانال زایمان حرکت می‌کند، بیشترین فشار به این ناحیه وارد شده و کشش و پارگی ممکن است به اندازه‌ای شدید باشد که نیاز به بخیه داشته باشد؛ بنابراین می‌توان گفت تغییرات در ظاهر اندام تناسلی یکی از رایج‌ترین عوارض زایمان طبیعی است.
آسیب و ضعف عضلات لگن
فشار زایمان می‌تواند باعث ضعف یا آسیب به عضلات لگن شود؛ و این در حالی است که بازسازی عضلات آسیب‌دیده لگن نیز پروسه‌ای زمان‌بر است. درد آسیب عضلات کف لگن می‌تواند موقت یا حتی مزمن و غیرقابل تحمل باشد.
افتادگی اندام لگن
همان گونه که اشاره شد زایمان طبیعی ممکن است باعث ایجاد آسیب یا ضعف در عضلات ناحیه لگن شود. گاهی اوقات در نتیجه آسیب عضلات کف لگن، یک زن ممکن است دچار افتادگی اندام لگن شود. هرچند که زایمان طبیعی تنها عامل این اتفاق نیست و مواردی مانند وزن بارداری، سیگار کشیدن و چاقی نیز آن را تشدید می‌کنند. با این حال افتادگی عضلات لگن یکی از عوارض زایمان طبیعی ناشی از فشار آوردن برای به دنیا آمدن نوزاد است.
از آن جا که عضلات لگن عملکرد ادرار و روده را کنترل می‌کنند، آسیب به این نقاط می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات دفع برای مادر باشد. به همین دلیل است زنانی که زایمان طبیعی دارند بیشتر در معرض بی‌اختیاری ادرار (و نشت ادرار هنگام سرفه، عطسه یا خنده) و هموروئید هستند. این در حالی است که اغلب زنان به دلیل خجالت و گاهی به دلیل عدم تجربه درد، مشکل دفع خود را حتی از پزشک هم پنهان می‌کنند.
پارگی پرینه
درد طولانی یا پارگی پرینه (یعنی ناحیه بین واژن و مقعد) یکی از عوارض شایع زایمان طبیعی محسوب میشود. پارگی پرینه یکی از شایع‌ترین ترس‌های مادران برای انتخاب زایمان طبیعی محسوب میشود و ممکن است آن‌ها را نسبت به انتخاب این شیوه برای به دنیا آوردن فرزندشان دلسرد سازد.
بالا رفتن احتمال سزارین اورژانسی
در برخی مواقع علی‌رغم اینکه مادر روش زایمان طبیعی را انتخاب می‌کند، به دلیل برخی مشکلات ممکن است حین زایمان، به تشخیص پزشک از روش‌های دیگر زایمان همچون سزارین استفاده شود. این در حالی است که سزارین اورژانسی به اندازه سزارین برنامه‌ریزی‌شده ایمن نیست. در مواقع اضطراری، عدم دریافت کمک پزشکی به موقع می‌تواند زندگی مادر و کودک را در معرض خطر جدی قرار دهد.
خونریزی شدید
خونریزی شدید نیز یکی از عوارض جدی زایمان طبیعی است. بخش قابل توجهی از زنان عوارض مهم زایمان طبیعی را تجربه می‌کنند که یکی از خطرناک‌ترین آن‌ها (که البته به ندرت اتفاق می‌افتد) خونریزی شدید است. اگر خونریزی قابل کنترل نباشد، یکی از راه‌هایی که توسط پزشک برای حفظ جان مادر در نظر گرفته میشود، هیسترکتومی یا خارج کردن رحم است. در صورت وقوع خونریزی شدید، اقدام سریع و مناسب کادر پزشکی حاضر بر بالین مادر حیاتی است.
پارگی رحم
یکی دیگر از عوارض زایمان طبیعی که به ندرت اتفاق می‌افتد پارگی رحم است که ممکن است بر اثر فشار بیش از حد بر رحم اتفاق افتد. پارگی رحم باعث افزایش خونریزی مادر شده و نیازمند سزارین اورژانسی برای حفظ سلامت مادر و جنین است. در سرتاسر جهان، چنین خونریزی‌هایی یکی از علل اصلی مرگ مادران است؛ اما همان گونه که اشاره شد با سزارین اورژانسی احتمال وقوع چنین اتفاقی بسیار اندک است.
تشدید افسردگی و اضطراب مادر در بارداری‌های آینده
همان گونه که اشاره شد زایمان طبیعی یک فرآیند طولانی مدت و همراه با درد و فشار شدید است. اگر شما تجربه بارداری‌های قبلی را نداشته باشید تصوری از میزان درد و فشاری که تجربه خواهید کرد، نخواهید داشت و ممکن است به همین علت اضطراب و ترس بسیاری را تجربه کنید. از طرفی تجربه منفی مادر از زایمان طبیعی ممکن است منجر به افسردگی پس از زایمان و اضطراب شدید در بارداری‌های آینده او شود. در نظر داشته باشید که به دنیا آمدن فرزند خود یک فرآیند پر استرس و پرفشار است که زایمان طولانی و دردناک می‌تواند منجر به تشدید آن شود.
ضربان قلب نامنظم
برای مادرانی که به طور بالقوه احتمال ریسک بالایی دارند، همچون مادرانی که از فشار خون و ضربان قلب نامنظم رنج می‌برند، اغلب روش‌های جایگزین زایمان طبیعی توصیه میشود. چرا که زایمان طبیعی ممکن است منجر به تشدید هر یک از این مشکلات گردد.
عفونت و زخم
همان گونه که اشاره شد زایمان طبیعی ممکن است با پارگی و زخم در ناحیه تناسلی زنان همراه باشد. در چنین شرایطی احتمال عفونت نیز افزایش یافته و نسبت به آن هشدار داده میشود. مادران پس از زایمان طبیعی باید توجه ویژه‌ای به درمان زخم‌های خود داشته باشند و توصیه‌های پزشک را در این زمینه جدی بگیرند.
درد هنگام رابطه جنسی پس از زایمان
پس از زایمان طبیعی، تجربه درد شدید هنگام مقاربت نیز از جمله عوارض بسیار شایع است. معمولا به دلیل ضعف عضلات لگن در پی زایمان طبیعی و آسیب دیدن بافت‌های اطراف واژن ممکن است فرد درد بسیاری را به ویژه در اولین رابطه جنسی خود تجربه کند. البته لازم به ذکر است که درد مزمن حین رابطه جنسی قابل درمان است. البته درد هنگام رابطه جنسی مختص به زایمان طبیعی نبوده و در واقع مطالعات نشان می‌دهد افرادی که سزارین انجام داده‌اند، دو برابر بیشتر از افرادی که زایمان طبیعی داشته‌اند رابطه جنسی دردناک بعد از زایمان را تجربه می‌کنند.
سایر عوارض زایمان طبیعی
در برخی موارد نیز در حین و پس از زایمان طبیعی ممکن است مادر با مشکلاتی همچون موارد زیر اتفاق مواجه شود:
- تب، سرگیجه یا غش
- سردرد شدید و طولانی مدت
- ادرار دردناک
- درد و تورم در پاها
- درد شکمی تشدید شونده یا بروز درد شکمی جدید
در صورت وقوع هریک از این موارد چه حین زایمان طبیعی و چه پس از آن باید فورا به پزشک معالج اطلاع داده شود.
عوارض زایمان طبیعی برای نوزاد
در نظر داشته باشید که بدن ما و نوزادان ما برای زایمان طبیعی طراحی شده‌اند. حتی با وجود خطرات مرتبط، زایمان طبیعی اغلب امن‌ترین گزینه برای مادر و نوزاد است. سازمان جهانی بهداشت میزان سزارین را ۱۰ تا ۱۵ درصد توصیه می‌کند که به این معناست که تصور میشود زایمان طبیعی در ۸۵ تا ۹۰ درصد زایمان‌ها ایمن‌تر از سایر روش‌های زایمان است؛ بنابراین عوارضی که در ادامه در خصوص زایمان طبیعی برای نوزاد برشمرده میشود، قطعی نبوده و احتمال بروز آن بسیار اندک است.
مشکلات بند ناف
یکی از نگرانی‌های مداوم مادران در خصوص زایمان طبیعی، مشکلات مربوط به بند ناف است. هنگام زایمان طبیعی ممکن است بند ناف دور دست یا پای نوزاد و یا در بدترین حالت دور گردن او گیر کند. در چنین شرایطی مادر به صورت اورژانسی سزارین میشود. افتادگی بند ناف نیز یک عارضه بسیار نادر است و زمانی اتفاق می‌افتد که بند ناف قبل از نوزاد از رحم خارج میشود. در این حالت بند ناف می‌تواند فشرده شود و باعث ناراحتی جنین شود. در چنین شرایطی نیز اغلب به سزارین اورژانسی نیاز است، مگر اینکه زایمان قریب‌الوقوع باشد.
ضربان قلب غیر طبیعی نوزاد
در بسیاری از اوقات، ضربان قلب غیر طبیعی نوزاد در حین زایمان به معنای وجود مشکل نیست. در چنین شرایطی معمولا از مادر خواسته میشود که موقعیت خود را تغییر دهد تا به بهبود جریان خون نوزاد کمک کند؛ اما به هرحال طولانی شدن فرآیند زایمان و وقوع اتفاقات پیش‌بینی نشده ممکن است به نامنظم شدن ضربان قلب نوزاد منجر شود. در موارد خاصی که علائم مادر و نوزاد، مشکل بزرگ‌تری را نشان می‌دهد، ممکن است سزارین اورژانسی انجام شود.
کمبود اکسیژن و خفگی
زمانی که زایمان طولانی شده یا وضعیت نوزاد در لگن به گونه‌ای باشد که به او فشار زیادی وارد شود، ممکن است جنین در رحم اکسیژن کافی دریافت نکند. کمبود اکسیژن در هنگام تولد می‌تواند عوارض جسمی و شناختی کوتاه مدت و بلندمدتی را برای نوزاد به همراه داشته باشد و یا در وخیم‌ترین حالت منجر به خفگی نوزاد شود؛ اما همان گونه که گفته شد در معاینات بارداری اغلب شرایط خطرآفرین مورد بررسی قرار گرفته و این عارضه نیز به ندرت اتفاق می‌افتد.
دیستوشی شانه
زمانی که سر نوزاد از واژن خارج شده اما یکی از شانه‌ها گیر می‌کند، دیستوشی شانه اتفاق می‌افتد. دیستوشی شانه با توجه به وزن جنین متفاوت است، اما برای یک نوزاد با وزن متوسط (۲۵۰۰ گرم تا ۴۰۰۰ گرم) احتمال این عارضه بسیار کم است. با این حال در نوزادانی که وزن بیشتر از ۴۰۰۰ گرم دارند، احتمال دیستوشی شانه نیز وجود دارد. مطالعات نشان می‌دهد دیستوشی شانه در نوزادانی که مادر آن‌ها به دیابت بارداری مبتلا هستند، افزایش می‌یابد.
زایمان دیررس
زمانی که بارداری بیش از ۴۲ هفته طول می‌کشد، یا مادر در بارداری قبلی سزارین شده است، یا زمانی که سن مادر بالا باشد، ممکن است صبر کردن برای رسیدن به موعد زایمان طبیعی منجر به زایمان دیررس نوزاد شود. زایمان دیررس خود نیز عوارض خاصی را همچون مشکلات تنفسی برای نوزاد در پی دارد.
راه‌های کاهش عوارض زایمان طبیعی
برای کاهش عوارض زایمان طبیعی در قدم اول باید در نظر بگیرید که آیا شما بارداری کم‌خطر و امنی را پشت سر گذاشته و از مشکل خاصی همچون فشار خون و دیابت رنج می‌برید؟ پیش از انتخاب این روش مطمئن شوید که گزینه مناسبی برای این شیوه زایمان هستید.
به طور کلی اگر بیشتر از ۳۵ سال سن دارید یا در دوران بارداری الکل یا مواد مخدر مصرف کرده‌اید، یا قبلاً در ناحیه رحم تجربه عمل جراحی مانند سزارین داشته‌اید، ممکن است بیش از سایرین درگیر عوارض زایمان طبیعی شوید. همچنین سابقه شرایط پزشکی مانند دیابت، مشکلات انعقاد خون، چندقلوزایی و وجود مشکلات خاص در دوران بارداری همچون عدم رشد متناسب جنین یا مشکلات جفت نیز شرایط شما را نسبت به سایرین پرخطر می‌سازد.
اما خبر خوب این است که عوارض زایمان طبیعی غیر قابل کنترل و قطعی نبوده و راهکارهایی از سوی پزشکان برای کنترل این عوارض توصیه میشود که در ادامه به آن می‌پردازیم.
- با کنترل دیابت بارداری، می‌توانید خطر دیستوشی شانه را کاهش دهید. همچنین کنترل دیابت بارداری خطرات دیگر همچون خونریزی شدید و فشار خون را نیز تا حد زیادی تعدیل می‌کنند. پس بهترین راهکار این است که در قدم اول نسبت به این امر توجه جدی داشته باشید.
- برای کاهش خطر پارگی واژن و پرینه بهتر است در وضعیت عمودی زایمان کنید. این کار باعث کاهش فشار بر روی کف لگن و پرینه میشود. همچنین کمپرس گرم روی ناحیه پرینه می‌تواند به افزایش جریان خون و خاصیت ارتجاعی پوست کمک کند.
- از فشار آوردن و زور زدن بی‌دلیل خودداری کنید. معمولا توسط ماما به شما گفته میشود چه زمانی باید فشار دهید. به بدن خود گوش دهید و با زور زدن بی‌دلیل به عضلات لگن فشار وارد نکنید.
- تمرینات تقویت کف لگن در دوران بارداری مانند کگل و اسکات نیز به تقویت عضلات لگن و در نتیجه جلوگیری از افتادگی اندام‌های لگنی بسیار کمک می‌کند. همچنین پس از بارداری استفاده از ورزش مناسب همچون کگل منجر به تقویت عضلات لگن و بهبود سریع‌تر این ناحیه میشود.
- اگر پس از زایمان به طور مداوم درد دارید، سریع‌تر با پزشک خود تماس بگیرید. اگر درد بیش از چند هفته تا چند ماه معمولی ادامه یابد، باید به صورت جدی مورد بررسی قرار گیرد. در این زمان کمک گرفتن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
- در نظر داشته باشید که میزان درد زایمان نیز برای همه متفاوت است. هیچ‌گاه خود را با دیگران مقایسه نکنید و اگر بارداری اول خود را تجربه می‌کنید، در نظر داشته باشید که قرار نیست تجربیاتی مشابه دیگران داشته باشید.
- روش‌های متداول مختلفی برای تسکین درد زایمان وجود دارد که می‌توانید در حین زایمان از آن‌ها استفاده کنید. روش‌هایی همچون تکنیک‌های تنفس، ماساژ دادن، دوش یا حمام گرم (بسته به آنچه مرکز زایمان یا بیمارستان به شما ارائه می‌دهد) در این زمینه بسیار مفید هستند.
- سعی کنید موارد استرس‌زای حاشیه‌ای همچون فاصله زیاد مرکز زایمان تا خانه، آماده نبودن وسایل نوزاد، عدم همراهی خانواده و اطرافیان درجه یک را در روزهای پیش از زایمان مدیریت کنید تا تمرکز شما تنها بر تولد نوزاد دلبندتان باشد.
- می‌توانید از تکنیک‌های حواس‌پرتی، مانند گوش دادن به موسیقی، فکر کردن به تصورات آرام‌بخش همچون لحظه‌ای که نوزاد خود را در آغوش می‌گیرید، استفاده کنید. این کار به کاهش اضطراب شما بسیار کمک می‌کند و می‌توانید تجربه بهتری از زایمان طبیعی داشته باشید.
- از پد حرارتی در ناحیه واژن استفاده کنید تا منجر به ریلکس شدن و انعطاف‌پذیری بیشتر بافت اطراف واژن شود.
- در روزهای آخر بارداری مطمئن شوید که برنامه زایمان شما مشخص است و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، پزشک، ماما، یا سایر افراد حامی می‌دانند که می‌خواهید زایمان شما چگونه پیش برود.
- همچنین می‌توانید به تنهایی یا با همراهی شریک زندگی خود به کلاس‌های آموزش زایمان بروید تا تکنیک‌های مدیریت درد و آرامش را فرابگیرید.
- کسب آگاهی در زمینه عوارض و مزایای زایمان طبیعی می‌تواند تا حد زیادی در اتخاذ تصمیم مناسب و اقدامات صحیح برای کاهش ریسک‌ها بسیار موثر باشد.
کلام آخر
در اکثر مواقع، به خصوص زمانی که نیاز به هیچ مداخله غیرضروری وجود ندارد، زایمان طبیعی یک روش کاملاً ایمن، کم خطر و ارجح برای زایمان است. نوزادان طی فرآیند تکامل به گونه‌ای طوری طراحی شده‌اند که از طریق زایمان طبیعی به دنیا بیایند و بدون عارضه متولد می‌شوند. به یاد داشته باشید که همه آنچه که در خصوص عوارض زایمان طبیعی نام برده شد یک ریسک احتمالی است. کاهش نرخ مرگ و میر نوزادان و مادران باردار نشان می‌دهد که طی سده اخیر بیشتر زایمان‌ها با موفقیت پیش می‌روند و عوارض زایمان طبیعی تا حد بسیار زیادی قابل کنترل و مدیریت است. هیچ اطمینانی نیست که شما حتما دچار عوارض زایمان طبیعی شوید؛ اما آگاهی از هریک از این عوارض شما را به سمت مدیریت بهتر شرایط هدایت کرده و منجر به انتخاب‌های صحیح میشود. لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.
