اپیزیوتومی چیست؟

گاهی اوقات در حین زایمان طبیعی، ممکن است بر خلاف تلاش‌های مادر، جنین در دهانهٔ  واژن مانده و از آن عبور نکند. در چنین شرایطی پزشک در ناحیهٔ پرینه (ناحیهٔ بین واژن و مقعد مادر) یک برش ایجاد می‌کند. این عمل که به آن اپیزیوتومی گفته می‌شود باعث بازتر شدن دهانهٔ واژن خواهد شد تا نوزاد بتواند راحت‌تر از کانال زایمان خارج شود. در برخی موارد هنگامی که نوزاد از دهانهٔ واژن خارج می‌شود، پرینهٔ مادر پاره می‌شود.

 از این رو در برخی از زایمان‌ها اپیزیوتومی باعث جلوگیری از پارگی شدید پرینه و سریع‌تر شدن روند زایمان می‌شود. در صورتی که پزشک شما احساس کند در حین زایمان به اپیزیوتومی نیاز دارید، دربارهٔ این موضوع با شما صحبت خواهد کرد. در ادامۀ این مطلب از مجموعه سی سیب به بررسی اپیزیوتومی می‌پردازیم.

چه زمانی به اپیزیوتومی نیاز است؟

اگر هنگام زایمان، جنین دچار حالتی به نام «پریشانی جنین» شود که در آن ضربان قلب جنین تندتر یا آهسته‌تر از حد معمولی باشد، انجام اپیزیوتومی برای مادر ضروری می‌شود. هنگامی که جنین دچار چنین حالتی می‌شود، یعنی اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند و باید فوراً به دنیا بیاید. اگر در چنین شرایطی جنین هرچه سریع‌تر از دهانهٔ واژن خارج نشود، یا دچار صدمات هنگام تولد می‌شود یا در اثر کمبود اکسیژن مرده به دنیا می‌آید.

بنابراین اپیزیوتومی در این شرایط می‌تواند جان جنین را نجات دهد. یکی دیگر از دلایلی که امکان دارد حین زایمان طبیعی اپیزیوتومی انجام شود این است که اگر جثهٔ جنین نسبت به دهانهٔ رحم بزرگتر از حد طبیعی باشد، باید دهانهٔ واژن کمی بازتر شود تا پزشک بتواند به وسیلهٔ ابزارهایی مانند فورسپس و وکیوم (ابزاری که کمک می‌کنند جنین زودتر از رحم مادر خارج شود) زایمان را راحت‌تر کرده و جنین را از رحم مادر خارج کند.

 سایر شرایطی که ممکن است حین زایمان طبیعی نیاز به اپیزیوتومی داشته باشید شامل موارد زیر است:

• هنگامی که جنین بریچ باشد، یعنی حالتی که نوزاد ابتدا با پاهای خود از رحم مادر خارج می‌شود
• زمانی که مادر چندین ساعت متوالی برای به دنیا آمدن جنین تلاش می‌کند و توانایی زور زدن بیشتر را ندارد
• هنگامی که مادر دچار یک بیماری قلبی است و برای کاهش خطرات این بیماری حین زایمان، لازم باشد جنین به سرعت از رحم مادر خارج شود.

اپیزیوتومی چگونه انجام می‌شود؟

اپیزیوتومی بسیار ساده است. برای شروع ابتدا از طریق یک بی حسی موضعی، ناحیهٔ اطراف واژن بی حس می‌شود تا حین برش دردی را احساس نکنید. در صورتی که برای زایمان، بی حسی اپیدورال دریافت کرده باشید، پزشک قبل از انجام اپیزیوتومی دوز اپیدورال را افزایش می‌دهد. سپس یک برش مورب کوچک بر روی پرینه ایجاد می‌شود که به سمت پایین پرینه امتداد می‌یابد. برش اپیزیوتومی پس از اتمام زایمان با بخیه به هم دوخته می‌شود.

انواع برش اپیزیوتومی

برش اپیزیوتومی را معمولاً می‌توان به دو روش انجام داد که ماما یا پزشک حین زایمان بهترین تکنیک اپیزیوتومی را برای شما انجام می‌دهد تا بهبودی پس از آن نیز سریع‌تر و راحت‌تر باشد. برش‌های اپیزیوتومی عبارتند از؛

برش خط میانی (Midline)

در این روش یک برش به صورت عمودی از مرکز پرینه به طرف مقعد ایجاد می‌شود. اگرچه ترمیم این برش آسان‌تر است؛ اما خطر پارگی بیش از حد برش و گسترش آن به طرف مقعد هنگام خارج شدن سر و شانه‌های جنین بیشتر است. به این نوع پارگی اصطلاحاً پارگی درجه ۴ گفته می‌شود که ترمیم آن به وسیلهٔ جراحی صورت می‌گیرد.

همچنین بهبود این پارگی ناخواسته برای بیمار تا حد زیادی دشوار خواهد بود حتی امکان دارد بیمار برای مدتی کنترل مدفوع خود را از دست بدهد. بنابراین به علت جلوگیری از چنین خطراتی، بسیاری از ماماها از این روش استفاده نمی‌کنند. از جمله مزایای برش خط میانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ترمیم آن پس از زایمان برای ماما بسیار راحت‌تر از روش دیگر است.
• پس از اتمام زایمان در مدت زمان کمتری بهبود یافته و ترمیم می‌شود.
• این روش خونریزی کمتری داشته و پس از برطرف شدن اثر بی حسی، مادر درد کمتری را احساس می‌کند.
• در یک ماه اول پس از زایمان، هنگام برقراری رابطهٔ جنسی درد کمتری احساس می‌شود.

 برش میانی زاویه ‌ای یا مدیولترال (Mediolateral)

اگرچه استفاده از برش خط میانی در بیشتر نقاط دنیا رایج‌تر است؛ اما کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا و کانادا، اپیزیوتومی به روش مدیولترال را به روش خط میانی ترجیح می‌دهند. در اپیزیوتومی به روش زاویه‌ای یک خط عمود با زاویهٔ ۴۵ درجه از مرکز پرینه ایجاد می‌شود. اگر بخواهیم عقربه‌های یک ساعت را در نظر بگیریم، این برش ساعت هفت را نشان می‌دهد.

یکی از بزرگترین مزایای برش میانی زاویه‌ای یا مدیولترال این است که خطر گسترش به ناحیهٔ مقعد در آن تا حد زیادی کاهش می‌یابد و باعث پاره شدن عضلات مقعد نمی‌شود. اما عوارض و معایب این روش نسبت به روش قبل بیشتر است. به عنوان مثال؛

• پس از اینکه اثر بی حسی برطرف شود، بیمار درد بیشتری را در ناحیهٔ برش احساس می‌کند.
• ترمیم این برش پس از اتمام زایمان برای ماما سخت‌تر است.
• طی یک ماه اول پس از زایمان، هنگام برقراری رابطهٔ جنسی بیمار درد بیشتری نسبت به برش قبلی خواهد داشت.

زمان بهبودی و نحوه کاهش درد اپیزیوتومی

احساس درد در محل برش اپیزیوتومی کاملاً طبیعی است. هنگامی که پس از زایمان در حال بهبودی هستید نباید انتظار داشته باشید درد و ناراحتی ناشی از اپیزیوتومی نیز سریع بهبود یابد، بلکه باید کمی صبور باشید تا درد این برش به تدریج برطرف شود. بخیه‌هایی که برای برش اپیزیوتومی استفاده می‌شود معمولاً از نوع جذبی هستند. بنابراین برای کشیدن بخیه‌ها نیازی به مراجعه به پزشک نخواهید داشت.

• برای کاهش درد برش اپیزیوتومی پزشک برای شما داروهای مسکن تجویز می‌کند.
• برای کاهش درد محل برش حین مدفوع، پمادهای تسکین دهندهٔ درد تجویز می‌شود. هرچند در برخی موارد این پمادها برای تسکین درد اپیزیوتومی مؤثر نیستند.
• در صورت تمایل می‌توانید برای تسکین درد اپیزیوتومی از مسکن «پاراستامول» استفاده کنید که مصرف آن در دوران شیردهی نیز بی خطر است.
• از نظر بسیاری از پزشکان، مصرف قرص «ایبوپروفن» نیز در دوران شیردهی ضرری ندارد. اما اگر قصد مصرف آن را دارید حتماً قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنید. توجه داشته باشید که مصرف قرص آسپرین در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود. به دلیل اینکه از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود.
• در برخی موارد ممکن است برای تسکین درد شدید اپیزیوتومی به مسکن‌های قوی کدئین دار نیاز داشته باشید که در این مورد نیز باید دارو توسط پزشک تجویز شود.
• توصیهٔ ما این است که برای کاهش درد اپیزیوتومی سعی کنید یک تکه یخ را درون کیسه گذاشته و بر روی محل برش نگه دارید. توجه داشته باشید که یخ را مستقیم بر روی پوست قرار ندهید. زیرا احتمال دارد محل برش اپیزیوتومی آسیب ببیند.
• علاوه ‌بر این، قرار دادن محل برش و بخیه‌ها در هوای آزاد، باعث تسریع در روند بهبودی می‌شود. از این رو می‌توانید لباس‌ زیر خود را در آورده و به مدت ۱۰ دقیقه بر روی یک حولهٔ تمیز دراز بکشید. این کار را می‌توانید دو بار در روز تکرار کنید.
• به طور کلی درد برش اپیزیوتومی حدود ۲ تا ۳ هفته پس از زایمان برطرف می‌شود. بنابراین در صورتی که درد اپیزیوتومی بیشتر از این مدت طول کشید باید به پزشک مراجعه کنید تا علت آن مشخص شود.

استفاده از سرویس بهداشتی پس از اپیزیوتومی

بعد از اپیزیوتومی هنگامی که به دستشویی می‌روید سعی کنید برای شستن ناحیهٔ واژن از آب گرم استفاده کنید. ریختن آب گرم هنگام ادرار کردن نیز باعث می‌شود حین ادرار کردن درد کمتری داشته باشید. برای کاهش سوزش محل اپیزیوتومی هنگام ادرار کردن، می‌توانید به جای حالت نشسته، به حالت چمباتمه ادرار کنید. همچنین می‌توانید برای مدفوع کردن یک دستمال تمیز را بر روی برش اپیزیوتومی فشار دهید تا هنگام مدفوع کردن بتوانید فشاری که به محل برش وارد می‌شود را کاهش دهید.

هنگامی که پس از شستن واژن می‌خواهید دستگاه تناسلی خود را تمیز کنید، باید دستمال توالت را یک بار به آرامی از جلو به عقب بکشید. این کار باعث می‌شود محل برش و ناحیهٔ مقعد دچار عفونت نشود. در صورتی که احساس کردید مدفوع کردن برای شما سخت و دردناک است می‌توانید از ملین‌ها استفاده کنید تا مدفوع کردن آسان‌تر شود. ملین‌ها معمولاً برای درمان یبوست تجویز می‌شوند و باعث نرم شدن مدفوع و دفع راحت‌تر آن می‌شوند.

رابطه جنسی پس از اپیزیوتومی

در مورد زمان شروع مجدد فعالیت جنسی پس از زایمان هیچ قانون و محدودیتی وجود ندارد. اما بسیاری از افراد در چند هفتهٔ اول پس از زایمان احساس درد و خستگی دارند. بنابراین چه حین زایمان اپیزیوتومی انجام داده باشید چه انجام نداده باشید، سعی کنید تا زمان بهبودی فعالیت جنسی نداشته باشید. افرادی که حین زایمان، اپیزیوتومی داشته‌اند ممکن است تا چند ماه پس از زایمان، حین رابطهٔ جنسی احساس درد کنند.

در صورتی که رابطهٔ جنسی برای شما دردناک است. در این مورد با همسر خود صحبت کنید تا با شما همراهی کند. پیشنهاد ما به شما این است که برای برطرف شدن نیاز خود و همسرتان سعی کنید بدون اینکه دخول داشته باشید، از روش‌های ارضای جنسی برای یکدیگر استفاده کنید. نکتهٔ مهمی که در رابطه با این موضوع وجود دارد این است که درد ناحیهٔ دستگاه تناسلی هنگام رابطهٔ جنسی همیشه ناشی از اپیزیوتومی نیست بلکه ممکن است به دلیل خشکی بیش از حد واژن باشد.

برای حل این مسئله می‌توانید از ژل‌های روان کنندهٔ بهداشتی که در داروخانه‌ها موجود است استفاده کنید. سعی کنید به هیچ عنوان از روان کننده‌های روغنی مانند وازلین یا کرم‌های موجود در خانه استفاده نکنید. زیرا باعث تحریک و ایجاد عفونت واژن شده و به کاندوم نیز آسیب می‌رساند.

عفونت برش اپیزیوتومی

در برخی موارد بهداشت ضعیف دستگاه تناسلی منجر به عفونت برش اپیزیوتومی خواهد شد. بنابراین نکاتی که در این مطلب گفته شده را حتماً رعایت کنید تا برش اپیزیوتومی دچار عفونت نشود. اما اگر به هر دلیلی متوجه عفونت اپیزیوتومی شدید حتماً در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید تا درمان مناسب را برای شما شروع کند. رایج‌ترین علائم عفونت اپیزیوتومی شامل موارد زیر است.

• متورم و قرمز شدن پوست اطراف برش
• خروج ترشحات چرکی و بد بو از محل برش اپیزیوتومی
• درد مداوم در محل اپیزیوتومی و بخیه‌ها

نحوه جلوگیری از پارگی پرینه

برای جلوگیری از پارگی پرینه هنگام زایمان طبیعی باید سعی کنید هر چند دقیقه یک بار زور زدن را متوقف کنید. سپس چند نفس کوتاه و سریع بکشید به طوری که بازدم را از دهان خود بیرون بدهید. این کار باعث می‌شود جنین به آرامی از دهانهٔ واژن خارج شود و پوست ماهیچه‌های پرینه، به تدریج و بدون پارگی از هم باز شوند.

اگرچه پوست پرینه هنگام زایمان به خوبی کشیده شده و از هم باز می‌شود. اما گاهی اوقات به خصوص در افرادی که برای اولین بار زایمان می‌کنند، ممکن است پارگی پرینه رخ دهد. ماساژ دادن پرینه در هفته‌های آخر بارداری باعث می‌شود هنگام زایمان از پاره شدن آن جلوگیری شود. درنتیجه احتمال انجام اپیزیوتومی را نیز کاهش می‌دهد. سعی کنید هر روز این کار را تکرار کنید تا هنگام زایمان از این عارضه جلوگیری کنید.

بررسی نهایی

در سال‌های قبل، انجام اپیزیوتومی حین زایمان طبیعی بسیار رایج بود. اما در سال‌های اخیر این عمل بسیار کمتر انجام می‌شود. در گذشته اپیزیوتومی برای جلوگیری از پارگی شدید پرینه حین زایمان انجام می‌شد. زیرا اعتقاد بر این بود که برش اپیزیوتومی بهتر و سریع‌تر از پارگی خود به خود پرینه بهبود می‌یابد.

در حال حاضر تحقیقات نشان می‌دهد اپیزیوتومی ممکن است نسبت به مزایایی که دارد، مشکلات بیشتری مانند خطر ابتلا به عفونت و سایر عوارض را ایجاد کند. با این در برخی شرایط خاص انجام اپیزیوتومی مهم و ضروری است به خصوص اگر جنین در وضعیت غیر طبیعی قرار داشته باشد و لازم باشد هر چه زودتر به دنیا بیاید.

اپیزیوتومی معمولاً حدود یک ساعت بعد از زایمان ترمیم می‌شود. از آنجایی که بخیه‌های اپیزیوتومی از نوع حل شونده هستند نیازی به مراجعهٔ مجدد برای برداشتن آنها نخواهید داشت. احساس درد در محل اپیزیوتومی پس از حدود ۲ الی ۳ هفته بهبود می‌یابد.

طی این مدت هنگام راه رفتن، نشستن یا اجابت مزاج ممکن است درد قابل توجهی را احساس کنید. در چنین شرایطی می‌توانید از داروهای مسکن و کیسهٔ یخ برای کاهش درد استفاده کنید. در آخر سعی کنید از انجام فعالیت‌های شدید خودداری کنید تا آسیبی به بخیه‌ها و محل برش اپیزیوتومی وارد نشود.