یکی از بیماری هایی که ممکن است برای تعدادی از نوزادان رخ دهد، رفلاکس ادراری مثانه است. این بیماری در صورت عدم درمان، تشدید شده و تأثیرات بدی بر عملکرد و مکانیسم داخلی بدن نوزاد می‌گذارد. همچنین روحیات و حالات نوزاد نیز کاملاً تغییر پیدا می‌کند. به همین دلیل اطلاع یافتن دربارۀ بیماری رفلاکس ادراری نوزادان کمک بسیار بزرگی برای والدین خواهد بود. چرا که تشخیص علایم این بیماری هرچه زودتر انجام شود، درمان نیز راحت‌تر است. در این مقاله از مجموعه سی سیب قصد داریم دربارۀ رفلاکس ادراری نوزادان به طور کامل صحبت کنیم. بنابراین تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
رفلاکس ادراری نوزادان چیست؟
رفلاکس وزیکوورترال (VUR) یا رفلاکس ادراری نوزادان حالتی است که در آن ادرار نوزاد در مثانه به سمت عقب برمی‌گردد و وارد حالب یا کلیه‌ها می‌شود. بازگشت ادرار که دارای مواد سمی و ترکیبات زائد است، بسیار خطرناک است. اگر ادرار درون کلیه‌ها یا مجاری ادراری مجدداً جریان پیدا کند، این مواد سمی را وارد خون می‌کند و نشانه‌ها و علائم مختلفی در نوزاد مشخص می‌شود. این بیماری در بیشتر موارد در نوزادان و کودکان خردسال دیده می‌شود. هنگامی که بیماری رفلاکس ادراری در نوزادان و کودکان نمود پیدا کند، معمولاً برای مدت طولانی وجود نخواهد داشت و ممکن است به سرعت با درمان مناسب از بین برود. در این هنگام ممکن است ادرار به سمت پایین دستگاه ادراری جریان پیدا کند و از مسیر کلیه‌ها و حالب‌ها نیز عبور کند. پزشکان این بیماری را از یک تا ۵ رتبه بندی می‌کنند. رتبه ۱ خفیف‌ترین بیماری و رتبه ۵ شدیدترین نوع بیماری رفلاکس ادراری نوزادان است.
رفلاکس ادراری نوزاد چقدر شایع است؟
بسیاری از افراد تصور می‌کنند رفلاکس ادراری نوزاد یک بیماری نادر است، اما ممکن است برای تعداد زیادی از نوزادان ایجاد شود. متأسفانه یکی از عوامل اصلی بروز این بیماری، عفونت ادراری نوزاد است که در میان نوزادان بسیار رایج است. به همین دلیل باعث شده است رفلاکس مجرای ادراری نوزاد میان کودکان شیوع پیدا کند. به طوری که از هر سه کودکی که دارای عفونت ادراری همراه با تب هستند، یک نفر به رفلاکس ادراری مبتلاست. این مقدار تنها بر حسب آمارهایی که به دست رسیده است اعلام شده است. اما ممکن است تعداد بیشتری از نوزادان به این بیماری مبتلا باشند. زیرا بسیاری از آنها تحت آزمایش و درمان قرار نمی‌گیرند.
چه افرادی در معرض خطر رفلاکس ادراری قرار دارند؟
این بیماری معمولاً افراد بزرگسال را تهدید نمی‌کند. هر چه که سن کودک پایین‌تر باشد، خطر ابتلا به بیماری رفلاکس مجاری ادراری بیشتر می‌شود.
- به همین دلیل می‌توان گفت بیشترین افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، نوزادان و کودکان زیر دو سال هستند.
- بیشترین افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، کودکان و نوزادانی هستند که کلیه‌ها یا مجاری ادراری غیرطبیعی دارند. به عنوان مثال نارسایی کلیه که پس از تولد در نوزاد ایجاد می‌شود و ممکن است یکی از علت‌های بیماری رفلاکس مجاری ادراری باشد.
- همچنین مشکلات مربوط به مجاری ادراری مثل عدم توانایی در دفع ادرار نیز خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهد.
- گزارشات نشان داده است نوزادان دختر بیشتر از نوزادان پسر به این بیماری مبتلا می‌شوند. این موضوع حتی ریشه ژنتیکی نیز دارد. هرچند که علت آن کاملاً مشخص نشده است. اما اگر یک برادر یا خواهر یا حتی اگر والدین در زمان کودکی به بیماری رفلاکس ادراری مبتلا شده باشند، امکان دارد که کودکی که به تازگی در خانواده متولد شده است نیز بیماری رفلاکس ادراری نوزاد را دریافت کند. همچنین امکان دارد از هر چهار فرزند یکی از آنها به این بیماری مبتلا باشند.
مطالعه بیشتر
انواع رفلاکس ادرای نوزاد
در ادامۀ این مطلب از مجموعه سی سیب به بررسی انواع رفلاکس ادراری نوزاد پرداخته و هریک را شرح خواهیم داد.
رفلاکس ادراری اولیه
بیشتر نوزادان و کودکانی که بیماری رفلاکس ادراری را دریافت می‌کنند، مبتلا به ریفلاکس ادراری اولیه هستند. رفلاکس اولیه به این معناست که نوزادان و کودکان با حالب غیرطبیعی متولد می‌شوند. اگر بیماری رفلاکس ادراری اولیه در نوزادان به وجود بیاید، باعث می‌شود که دریچه بین حالب و مثانه به خوبی بسته نشود.
بنابراین ادرار از حالب به سمت کلیه برمی‌گردد و وارد مثانه نمی‌شود. این بیماری گاهی اوقات ممکن است در هر دو کلیه ایجاد شود. اما در صورتی که رفلاکس ادراری اولیه تنها در یک حالب و در یک کلیه ایجاد شده باشد، پزشکان به آن رفلاکس ادراری اولیه یک طرفه می‌گویند. معمولاً رفلاکس اولیه با رشد کودک به مرور بهبود پیدا می‌کند. هرچه کودک یا نوزاد بزرگتر می‌شود، دریچه بین حالب و مثانه بهتر عمل می‌کند و راحت‌تر باز می‌شود تا مواد درون آن خارج شود.
رفلاکس ثانویه ادراری
نوعی دیگر از بیماری رفلاکس ادراری نوزادان، رفلاکس ثانویه ادراری است. این بیماری نیز ممکن است در تعداد معدودی از نوزادان و کودکان ایجاد شود. دلایل مختلفی باعث ایجاد این بیماری می‌شوند. به عنوان مثال مسدود شدن یا تنگ شدن گردنه مثانه یا مجاری ادراری این بیماری را در کودکان ایجاد می‌کند.
مثلاً ممکن است بخش کوچکی از بافت مثانه باعث مسدود شدن آن شود. این انسداد سبب می‌شود بخشی از ادرار نوزاد درون بدن باقی بماند و از بدن خارج نشود. در نتیجه ادراری که باقی مانده بود، به سمت کلیه‌ها یا مجاری ادراری باز می‌گردد. همچنین در صورتی که اعصاب مثانه به خوبی کار نکند، امکان بروز بیماری رفلاکس ثانویه ادراری وجود خواهد داشت.
برخی از عوامل ژنتیکی مثل مشکلات عصبی از شل شدن مثانه و انقباض طبیعی آن جلوگیری می‌کند. در نتیجه مانع از ترشح ادرار می‌شود. به همین دلیل است که بیقراری‌های نوزاد یا تنش عصبی در محیط روی ادرار نوزاد تاثیر گذار است. در بیشتر مواقع بیماری رفلاکس ثانویه ادراری در هر دو طرف بدن ایجاد می‌شود. یعنی حالب و کلیه‌ها هر دو درگیر این بیماری هستند. خوشبختانه یکی از مزایای این بیماری این است که در دوران جنینی می‌توان آن را تشخیص داد و از روش‌های درمانی برای رفع این مشکل استفاده کرد.
علائم رفلاکس ادراری نوزاد
به صورت دقیق هیچ علائم خاصی برای تشخیص بیماری رفلاکس ادراری نوزادان وجود ندارد. عوامل و ریشه‌های مربوط به بیماری رفلاکس ادراری نوزاد کاملاً درون بدن هستند. به همین دلیل قابل تشخیص نیست. شایع‌ترین علائمی که نوزاد در زمان ابتلا به ریفلاکس ادراری از خود نشان می‌دهد، عفونت ادراری است. علت این موضوع این است که ادرار به سمت عقب باز می‌گردد و در نتیجه باکتری‌ها راحت‌تر در دستگاه ادراری کودک رشد پیدا می‌کنند.
رشد باکتری‌ها به مرور باعث ایجاد عفونت ادراری می‌شود. مثلاً ممکن است نوزاد در هنگام ادرار کردن درد داشته باشد و بی قرار باشد. همچنین تمامی نشانه‌ها و علائم مربوط به مشکلات مثانه یا مجاری ادراری را می‌توان به نوعی با بیماری رفلاکس ادراری نوزاد مرتبط دانست که تشخیص دقیق آن به کمک آزمایش امکان پذیر است.
بیشتر بخوانید
علائم مربط به مشکلات مثانه
در ادامه برخی علائم مربوط به مشکلات مثانه و مجاری ادرای را بیان خواهیم کرد. چرا که با مشاهدۀ این علائم، علاوه بر موارد گفته شده باید به بیماری رفلاکس ادراری در نوطاد نیز شک کرده و پیگیری‌های لازم را انجام دهید.
بی اختیاری ادراری
یکی از مواردی که ممکن است یکی از نشانه‌های بیماری رفلاکس ادراری نوزادان باشد، بی اختیاری ادرار است. در این حالت نوزاد ممکن است به شب ادراری مبتلا شود. با توجه به اینکه نوزادان در هر ساعتی از شبانه روز ممکن است ادرار داشته باشند، تشخیص بی اختیاری ادراری کار بسیار مشکلی است. برای اینکه بتوانید این موضوع را در نوزاد تشخیص دهید، باید نسبت به ساعات شیر خوردن نوزاد زمان ادرار را بسنجید.
یبوست
علاوه بر مشکلات مربوط به کلیه و مجاری ادراری، بروز مشکل در روده‌ها نیز به نوعی باعث ایجاد بیماری رفلاکس ادراری نوزاد می‌شود. یبوست یکی از نشانه‌های این بیماری است. در اکثر مواقع بیماری یبوست نشانه‌ای از هیچ گونه بیماری خاصی نیست و صرفاً به علت تغذیه نامناسب در نوزاد ایجاد می‌شود. اما اگر نوزاد شما به صورت مکرر دارای بیماری یبوست می‌شود یا درمان آن با مشکل مواجه شده است، می‌توان وجود بیماری رفلاکس ادراری نوزادان را در او احتمال داد.
با وجود تمامی این نشانه‌ها و علائم بیشتر کودکانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، بدون هیچگونه مشکل دیگری به مرور زمان بهبود پیدا می‌کنند. اما در برخی از نوزادان ممکن است عفونت‌های مجاری ادراری باعث ایجاد اسکار کلیه شوند. این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که والدین اصلاً برای درمان بیماری رفلاکس ادراری نوزاد اقدام نکنند.
بیشتر بخوانید
پزشکان چگونه رفلاکس ادراری نوزادان را تشخیص می‌دهند؟
راه‌های تشخیص رفلاکس ادراری نوزاد متنوع هستند که هر پزشک بنا به صلاحدید خود، یکی از روش‌ها را برای تشخیص بیماری نوزاد در نظر می‌گیرد. بنابراین در ادامه انواع روش‌های تشخیص رفلاکس ادراری نوزاد را بیان خواهیم کرد.
تست‌های تصویر برداری
یکی از روش‌های تشخیص رفلاکس ادراری نوزاد از طریق تست‌های تصویربرداری است. قبل از انجام تصویربرداری از مجاری ادراری پزشک باید وضعیت نوزاد را از نظر سن و علائم بیماری مورد بررسی قرار دهد. همچنین بیماری‌های مربوط به سابقه خانوادگی و سلامتی کامل نوزاد مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این روش از سونو گرافی شکم یا سونوگرافی امواج صوتی برای بررسی اندام‌های داخلی بدن نوزاد استفاده می‌شود.
سونوگرافی شکم
سونوگرافی یکی از روش‌های تشخیص رفلاکس ادراری نوزادان است که از امواج صوتی برای مشاهده درون بدن نوزاد استفاده می‌کند. در این روش بدن کودک در معرض اشعه ایکس قرار می‌گیرد. به این روش سونوگرافی شکمی نیز گفته می‌شود. این دستگاه تصاویری از کل دستگاه ادراری مثل کلیه یا مثانه ایجاد می‌کند. همچنین به کمک این روش تشخیص داده می‌شود که مجرای ورودی حالب یا کلیه‌ها چقدر بازتر شده است.
هر گونه مشکلات مربوط به مجاری ادراری نیز با کمک روش سونوگرافی قابل تشخیص است. طی فرآیند سونوگرافی شکمی نوزاد را روی یک میز قرار می‌دهند. تکنسین یک مبدل را روی شکم و پشت نوزاد شما قرار داده و به آرامی در جهات مختلف حرکت می‌دهد. در این روش نیازی به بیهوشی یا تزریق ماده بی حسی نیست. معمولاً پزشک پس از مشاهده عفونت ادراری در بدن نوزاد از این روش استفاده می‌کند.
سیستورتروگرام ادراری VCUG
این روش نیز یکی دیگر از راه‌های تشخیص بیماری رفلاکس ادراری نوزادان است که مانند سونوگرافی شکمی از اشعه ایکس استفاده می‌کند. اشعه ایکس ساختار داخلی مثانه و مجاری ادرار را به طور کامل نشان می‌دهد. به همین دلیل پزشک متوجه می‌شود که ادرار به سمت عقب به داخل حالب و مجاری ادراری بازگشته است یا خیر.
این روش نیز نیازی به بیهوشی ندارد. تکنسین یک بار قبل از ادرار نوزاد و یک بار پس از ادرار نوزاد از مجاری ادراری تصویربرداری می‌کند. یکی از مزایای این روش این است که تنها به کمک مقدار کمی تابش بیماری قابل تشخیص است و نیازی نیست که نوزاد برای مدت طولانی در معرض تابش اشعه ایکس قرار بگیرد. ممکن است که تکنسین برای جلوگیری از گریه نوزاد از یک آرامبخش استفاده کند.
راه‌های درمان رفلاکس ادراری اولیه
رفلاکس ادراری اولیه با بزرگتر شدن کودک از بین می‌رود. در صورتی که این موضوع به صورت خود به خود حل نشود، پزشکان از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های ادراری استفاده می‌کنند. آنتی بیوتیک‌ها با باکتری‌ها مبارزه می‌کنند و همچنین از بروز عفونت ادراری شدیدتر برای نوزاد جلوگیری می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود که عفونت به کلیه نیز سرایت نکند. همچنین برای درمان رفلاکس ادراری نوزاد ممکن است پزشک از آنتی بیوتیک طولانی مدت با دوز کم استفاده کند.
تجربیات نشان داده است استفادۀ طولانی از آنتی بیوتیک به شکل روزانه و با دوز کم تأیر بهتری بر عفونت مجاری ادراری دارد. در موارد بسیار نادر ممکن است جراحی بهترین راه حل برای درمان رفلاکس ادراری اولیه باشد. مثلاً اگر نوزاد دارای اسکار کلیوی یا رفلاکس شدید باشد، نمی‌توان به کمک آنتی‌بیوتیک و داروها با این روش، نوزاد را درمان کرد.
روش دیگر این است که پزشکان مقدار کمی از یک مایع ژل مانند را به دیواره مثانه در نزدیکی دهانه حالب تزریق می‌کنند. این ماده یک برجستگی یا برآمدگی در سطح داخلی دیواره مثانه ایجاد می‌کند. در صورتی که دریچه ورودی حالب به درستی کار نکند، این ژل نقش همین دریچه را ایفا می‌کند.
راه‌های درمان رفلاکس ادراری ثانویه
اگر رفلاکس ادراری نوزاد به شکل ثانویه باشد، پزشک از جراحی برای رفع انسداد استفاده می‌کند. همچنین در کنار آن باید آنتی بیوتیک برای پیشگیری یا درمان عفونت ادراری استفاده شود. روش دیگر استفاده از جراحی برای اصلاح مثانه غیرطبیعی است. روش‌های دیگری مثل کاتتریزاسیون متناوب ادرار نیز وجود دارد. در این حالت مثانه با وارد کردن کاتتر از طریق مجرای ادراری تخلیه می‌شود.
سخن پایانی
در این مقاله از مجموعه سی سیب به طور کامل دربارۀ رفلاکس ادراری نوزادان صحبت شد. این بیماری در صورتی که در روزهای اول درمان شود، مشکل خاصی ایجاد نخواهد کرد. همچنین در بسیاری از نوزادان بیماری رفلاکس ادراری نوزاد به مرور از بین می‌رود. در موارد شدیدتر ممکن است جراحی راه حل مناسبی برای درمان این بیماری باشد. در هر صورت والدین نیز باید با استفاده از روش‌هایی از ایجاد این بیماری جلوگیری کنند. مثلاً نوشیدن مایعات و آب کافی و همچنین تمیز کردن پوشک به صورت منظم در درمان این موضوع تاثیرگذار است.
بارداری
زایمان