در سال‌های ابتدایی زندگی نوزادان خصوصاً شش ماه اول شیر مادر نقشی مهم و اساسی در تغذیه آنان دارد. خواص شیر مادر به‌عنوان منبع اصلی تغذیه نوزادان بر هیچ‌کس پوشیده نیست به همین خاطر دوشیدن شیر و نگهداری آن به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مادران شیرده به‌خصوص مادران شاغل و شیردهی که در طول روز برای ساعاتی در کنار فرزندشان نیستند، تبدیل شده است. حتی اگر شاغل نباشید هنگام سفر یا مواقعی که نیاز است چند ساعتی از فرزند خود دور باشید دغدغهٔ دوشیدن شیر و نگهداری آن را حتماً تجربه کرده‌اید.
“هفتم بهمن‌ماه”روز جهانی دوشیدن شیر مادرنام‌گذاری شده است، به همین مناسبت در این مقاله به یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های مادران باردار و شیرده پرداختیم. در ادامه شما را با انواع روش‌های دوشیدن شیر مادر مانند دوشیدن شیر با دست و یا دوشیدن با شیردوش برقی و نحوه نگهداری آن برای مدت طولانی در یخچال و فریزر و حتی در دمای اتاق آشنا خواهیم کرد.
انواع روش‌های دوشیدن شیر مادر
برای دوشیدن شیر، مادران می‌توانند از دو روش کلی استفاده کنند:
۱.دوشیدن شیر با دست
۲.استفاده از انواع شیر دوش‌ها
استفاده از دو روش نام‌برده‌شده مستلزم این است که مادران شیرده قبل از اینکه اقدام به دوشیدن شیر کنند آمادگی‌های لازم اعم از قرارگرفتن در فضایی ساکت و به‌دوراز تنش، داشتن خواب کافی و تغذیه مناسب را رعایت کنند،تا هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی توانایی لازم برای شیردادن به کودک خود را داشته باشند.
• دوشیدن شیر با دست
برای دوشیدن شیر با دست ماساژ بخش بیرونی و داخلی پستان باید به‌خوبی انجام شود بدین صورت که دو طرف هالهٔ پستان باید به‌آرامی فشرده شود و با انگشت شست و سبابه در جهت بالابه‌پایین به‌خوبی ماساژ داده شود تا تخلیه شیر با شیب ملایمی صورت گیرد.
توجه داشته باشید در روش دوشیدن شیر مادر با دست، دست‌ها کاملاً تمیز و ضدعفونی شده باشند و ماساژ در تمامی جهت‌ها انجام شود تا شیر به طور کامل تخلیه شود.
• دوشیدن شیر مادر با شیردوش
تمامی شیردوش‌های موجود در بازار اعم از دستی، برقی و باتری دار از یک اصول کلی پیروی می‌کنند.
این شیردوش‌ها از چند بخش اصلی شامل ظرف شیر، پمپ و پوششی که روی پستان قرار میگیرد تشکیل شده است.
باتوجه‌به برندی که برای شیردوش خود انتخاب می‌کنید ممکن است لوازم جانبی همچون ظروف مخصوص نگهداری شیر، کیسه‌های استریل کردن شیردوش به‌وسیله بخار، نوارهای دور پستان و پمادهای نرم‌کننده پستان همراه شیردوش باشد. اما یکی از ارزان‌ترین شیردوش‌ها، شیردوش‌های دستی هستند که نحوه استفاده و حمل این شیردوش‌ها برای مادران شیرده بسیار راحت و آسان است.
برخلاف شیردوش‌های برقی و باتری دار که دوشیدن شیر را در مدت‌زمان کوتاهی انجام می‌دهند، در استفاده از شیردوش‌های دستی ممکن است مدت‌زمان زیادی طول بکشد تا یک شیشه شیر کاملاً پر شود.
اساس کار تمامی شیردوش‌ها بدین صورت است که قسمت پوشش پستان شیردوش که معمولاً مخروطی شکل است روی نوک پستان و بخش‌های اطراف آن قرار میگیرد؛ پمپ شیردوش یک محفظه‌ای نرم است که به قسمت پوشش پستان متصل است،در بعضی از شیردوش‌های دستی ممکن است قسمت پمپ با استفاده از تیوب باریکی به قسمت پوشش پستان متصل شده باشد. تنها تفاوت شیردوش‌های برقی و دستی در همین قسمت پمپ است که در شیردوش‌های دستی با فشار مکانیکی وارد شده توسط دست تخلیه شیر از پستان انجام می‌شود.
قسمت ظرف جمع‌آوری شیر قسمت جداشدنی یک شیردوش است که شیر دوشیده شده در این قسمت جمع می‌شود که می‌توان در نهایت از شیری که در این بخش جمع شده برای تغذیهٔ نوزاد استفاده کرد. طراحی این قسمت از شیردوش به‌گونه‌ای است که هم بتواند شیر را جمع و ذخیره کند و هم به طور مستقیم و به‌عنوان شیشه شیر برای تغذیه نوزاد استفاده شود.
مادرانی که از شیردوش‌های برقی و یا باتری دار استفاده می‌کنند باید توجه داشته باشند که قدرت مکش شیردوش را ابتدا بر دور پایین و سرعت کم تنظیم نمایند و اجازه بدهند که تخلیهٔ شیر با ریتم آرام و مناسبی اتفاق بیفتد حتی اگر مدت‌زمان بیشتری از حد معمول طول بکشد.
پس از دوشیدن شیر با شیردوش مادران حتماً قسمت‌های قابل شستشوی شیردوش‌ها را به‌خوبی شسته و ضدعفونی کنند هم چنین پس از اتمام فرایند دوشیدن شیر بافت نوک پستان و اطراف آن را هم ضدعفونی نمایند این کار به جلوگیری از ابتلا به انواع بیماری‌ها با منشأ میکروبی کمک می‌کند.
نحوه نگهداری شیر مادر
گاهی اوقات و برحسب شرایط مانند شاغل بودن مادر یا سفر مادران شیرده مجبور به نگهداری شیر خود می‌شوند. امکان نگهداری شیر مادر در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد که همان دمای اتاق است تا ۶ ساعت وجود دارد.اما اگر نیاز به نگهداری شیر مادر برای زمان بیشتری بود،روش‌های متفاوتی برای نگهداری و ذخیره شیر مادر وجود دارد که در ادامه این روش ها را به تفضیل توضیح می دهیم.
•نگهداری شیر مادر در یخچال و فریزر
قبل از نگهداری شیر در یخچال مادران شیرده باید توجه داشته باشند که دمای یخچال ۴ درجه سانتیگراد باشد و شیر را در شیشه شیر یا ظرف مخصوص دوشیدن شیر ریخته باشند و آن را در قسمت بالایی و سردتر یخچال قرار دهند با انجام این نکات امکان استفاده از شیر مادر تا ۴۸ ساعت در یخچال وجود دارد. گذاشتن شیر در قسمت درب یخچال به دلیل باز و بسته‌شدن مکرر درب یخچال سبب افزایش دمای شیر و خراب‌شدن آن می‌شود.
برای نگهداری شیر مادر در فریزر نیاز است که فریزر به دمای ۱۸- درجه سانتیگراد رسیده باشد و شیر در ظرف مخصوص و پلاستیکی نگهداری شیر باشد و در قسمت و در طبقات بالاتر و دورتر از درب فریزر قرار بگیرد. مدت‌زمان ماندگاری شیر مادر در فریزر ۲ تا ۳ ماه است. مادران شیرده می‌توانند با چسباندن بر چسبی روی ظروف حاوی شیر تاریخ دوشیدن و قراردادن آن در فریزر را یادداشت و ثبت کنند.
برای ذوب کردن شیر فریز شده هم مادران می‌توانند آن را داخل ظرف آب گرم قرار دهند تا به‌آرامی ذوب شود و به دمای اتاق برسد و یا می‌توانند یک روز قبل از استفاده درون یخچال قرار بدهند تا شیر به‌تدریج ذوب و مناسب مصرف کودک شود. به این نکته باید توجه داشت که شیشه شیری که حاوی شیر ذوب شده است را با شدت تکان ندهید و فقط با حرکات چرخشی آرام و ملایم از مخلوط شدن چربی در شیر اطمینان پیدا کنید.
هرگز برای ذوب کردن شیر فریز شده از حرارت مستقیم و ما کروفر به دلیل ازبین‌رفتن مواد مغذی شیر نباید استفاده کرد. شیر ذوب شده قابلیت فریز شدن مجدد را ندارد و در صورت عدم استفاده باید دور ریخته شود پس بهتر است شیر را در مقادیر کم ذخیره کنند.
با گذر زمان کیفیت شیر مادر از نظر املاح، مواد مفید و مغذی و ویتامین‌ها همچون ویتامین C افت قابل‌توجهی خواهد داشت.
•نگهداری شیر مادر در کیسه‌های یخ و عایق
اگر مادران نیاز داشته باشند که شیر را به مدت چندین ساعت تا یک شبانه‌روز ذخیره کنند و دسترسی به یخچال برای نگهداری شیر ندارند به‌راحتی می‌توانند از این کیسه‌ها استفاده کنند. این روش نگهداری و ذخیره شیر برای مادران شاغل یا هنگامی که در سفر و جاده هستید گزینه مناسبی است.
سخن آخر
به‌طورکلی بهتر است مادران شیرده برای اینکه نتیجه بهتری از دوشیدن شیر خود داشته باشند از نظر روحی و جسمی آمادگی کافی داشته باشند و هنگام دوشیدن شیر در محیط آرام و دور از تنشی قرار بگیرند تا در فرایند دوشیدن شیر وقفه‌ای مانند پاسخ‌دادن به تماس تلفنی ایجاد نشود.
هم چنین به مادران شیرده توصیه می‌شود در این دوران از رژیم غذایی مناسبی که سرشار از مایعات خصوصاً مایعات گرم است استفاده کنند زیرا داشتن یک رژیم غذایی متناسب با نیازهای بدن مادر تأثیر بسزایی در مقدار شیر مادر و فرایند شیردهی و دوشیدن شیر دارد.
تغذیه با شیر مادر یکی از بهترین راه‌های سیر کردن نوزادان خصوصاً در سال‌های اولیه زندگی آن‌هاست بنابراین اگر مادران امکان شیردهی مستقیم را ندارند با استفاده از انواع روش‌های دوشیدن شیر و نگهداری اصولی آن می‌تواند به‌راحتی به نوزاد خود شیر بدهند تا فرزندشان بتواند از فواید بی‌شمار شیر مادر بهره‌مند شود.
بارداری
زایمان