طبیعی است که کودکان هر از گاهی احساس نگرانی یا اضطراب کنند، مانند زمانی که مدرسه یا مهد کودک را شروع می‌کنند یا به منطقه جدیدی نقل مکان می‌نمایند. اما در برخی از کودکان، اضطراب هر روز بر رفتار و افکار آنها تأثیر می‌گذارد و در مدرسه، خانه و زندگی اجتماعی آنها اختلال ایجاد می‌کند. در این صورت لازم است به فکر راه حلی برای این مسئله باشید. در مطلب امروز پیرامون اضطراب کودکان و نشانه‌های اختلال اضطرابی صحبت خواهیم کرد و توضیح می‌دهیم که کدام راهکارها به کنترل و درمان اضطراب کودکان کمک می‌کنند.
اضطراب چیست
اضطراب یک احساس ناراحتی مانند نگرانی یا ترس است که می‌تواند خفیف یا شدید باشد. هر فردی در مقطعی از زندگی خود احساس اضطراب دارد. برای مثال ممکن است در مورد شرکت در یک امتحان یا انجام یک آزمایش پزشکی یا مصاحبه شغلی احساس نگرانی و اضطراب کنید. در چنین مواقعی، احساس اضطراب می‌تواند کاملا طبیعی باشد. اما برخی از افراد به سختی می‌توانند نگرانی‌های خود را کنترل کنند. احساس اضطراب آنها تقریبا دائمی است و اغلب می‌تواند بر زندگی روزمره آنها تأثیر بگذارد.
اضطراب شدید و دائمی می‌تواند علامت اصلی چندین اختلال باشد، از جمله:
- اختلال هراس
- فوبیا، مانند آگورافوبیا یا کلاستروفوبیا
- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- اختلال اضطراب اجتماعی (فوبیای اجتماعی)
انواع اضطراب در کودکان
اضطراب بخشی طبیعی از زندگی است و می‌تواند هر کسی از جمله کودکان را تحت تأثیر قرار دهد. اما گاهی اوقات تشخیص تفاوت بین نگرانی‌های عادی و اضطراب‌های جدی‌تر دشوار است. در بیشتر موارد، اضطراب در کودکان کوتاه مدت است. اما برخی از کودکان اضطراب را شدیدتر و بیشتر از سایر کودکان تجربه می‌کنند. این امر باعث می‌شود که آنها نتوانند حداکثر بهره را از زندگی خود ببرند.
کودک شما ممکن است اختلال اضطراب داشته باشد اگر:
- احساس اضطراب او مداوم است و از بین نمی‌رود.
- به نظر می‌رسد که اضطراب او با موقعیت تناسب ندارد.
- شروع به اجتناب از مکان‌ها یا افراد می‌کند.
اختلالات اضطرابی فقط به احساس اضطراب بیش از حد مربوط نمی‌شود. کودکان مبتلا به اختلالات اضطرابی ترس‌‌ها و نگرانی‌هایی دارند که باعث ناراحتی و آزار آنها می‌شود. شرایط یا اختلالات اضطرابی متعددی وجود دارد که می‌تواند کودکان را تحت تأثیر قرار دهد، از جمله:
اضطراب فراگیر
اگر کودک شما اضطراب یا نگرانی بیش از حدی را تجربه کند که منجر به خستگی، تحریک پذیری، تنش عضلانی، مشکل در تمرکز یا اختلالات خواب شود، ممکن است تشخیص اختلال اضطراب فراگیر را دریافت کند. این اضطراب ممکن است در مورد عملکرد مدرسه، دوستی‌ها، روابط خانوادگی یا سایر فعالیت‌ها یا نگرانی‌ها باشد.
اضطراب جدایی
مقداری اضطراب جدایی با توجه به مراحل رشد کودک طبیعی محسوب می‌شود، به ویژه برای کودکان بین ۱ تا ۳ سال. اما برای کودکان بزرگتر، اگر ترس یا اضطراب بیش از حد در مورد جدا شدن از مراقبین وجود داشته باشد، ممکن است واجد شرایط تشخیص اختلال اضطراب جدایی باشند. کودکان مبتلا به این اختلال اغلب نگران مرگ والدین یا جدا شدن از آنها هستند، ممکن است از بیرون رفتن یا رفتن به مدرسه امتناع کنند، در مورد جدایی کابوس ببینند یا علائم فیزیکی مانند سردرد یا حالت تهوع را به دلیل این اضطراب تجربه کنند.
لالی انتخابی
کودکان مبتلا به لالی انتخابی ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی خاص از صحبت کردن امتناع کنند، حتی اگر در خانه یا هر جا که احساس راحتی می‌کنند بسیار پرحرف هستند. آنها ممکن است از صحبت کردن در مدرسه سر باز بزنند و از دیگران دوری کنند یا از تماس چشمی اجتناب نمایند. کودکان در حدود ۵ سالگی بیشتر به این اختلال مبتلا می‌شوند.
فوبیای خاص
برخی از کودکان ممکن است نسبت به یک شی یا موقعیت خاص ترس یا اضطراب نشان دهند. اگر این ترس برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و با خطر واقعی ایجاد شده تناسب نداشته باشد، ممکن است این ترس به عنوان فوبیا طبقه بندی شود. کودکان در مواجهه با شی یا موقعیت وحشت آور گریه می‌کنند، یخ می‌کنند یا به والد می‌چسبند. رایج‌ترین فوبیاهای کودکان شامل فوبیای حیوانات، طوفان، سوزن، صداهای بلند و فضاهای بسته می‌شود.
اختلال هراس
کودکانی که حملات پانیک مکرر را تجربه می‌کنند و نگران بیشتر شدن آن هستند، ممکن است به اختلال هراس مبتلا شوند. کودک مبتلا به حمله پانیک ممکن است از علائمی شکایت داشته باشد که می‌تواند شامل تنگی نفس، درد قفسه سینه، احساس خفگی، حالت تهوع، سرگیجه، احساس سرما یا گرما، ترس از دیوانه شدن و ترس از مردن باشد.
اضطراب اجتماعی
اگر فرزند شما ترس شدیدی از شرکت در کلاس یا تعامل با همسالان خود دارد، ممکن است به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا باشد. کودکان می‌توانند این ترس را از طریق نشان دادن عصبانیت، گریه کردن، چسبیدن به بزرگسالان، سرد شدن بدن یا امتناع از صحبت کردن نشان دهند. آنها همچنین ممکن است سعی کنند از موقعیت‌های اجتماعی که این ترس را تحریک می‌کنند اجتناب نمایند.
درمان اضطراب جدایی در کودکان
اضطراب جدایی، شایع‌ترین اضطراب در کودکان است و تقریبا همه کودکان در مقطعی آن را تجربه می‌کنند. والدین می‌توانند به کودکان نوپا و خردسال خود کمک کنند تا با اضطراب جدایی معمولی به روش های زیر مقابله کنند:
- با جدایی‌های کوتاه مدت شروع کنید و به تدریج زمان جدایی را افزایش دهید.
- با آشنا کردن تدریجی کودک با محیط جدید (به عنوان مثال مهد و مربی مهد)، اضطراب او را کاهش دهید.
- یک روتین خداحافظی کوتاه و شاد داشته باشید.
- از ترفندهایی مانند بوسه بر کف دست کودک یا کشیدن قلب روی دست او برای تسکین دلتنگی در زمان جدایی استفاده کنید.
- در زمانی که به کودک قول داده‌اید، نزد او بازگردید تا اعتماد او را جلب نمایید.
- با سپردن کودک به یک مراقب قابل اعتماد مانند مادربزرگ یا پدربزرگ، دوری را قبل از جدایی اصلی (مانند رفتن به مهد یا مدرسه) تمرین کنید.
- در ساعاتی که با فرزندتان هستید، به روش‌های مختلف به او اطمینان دهید که هر جا بروید، نزد او باز می‌گردید.
- متناسب با سن کودک، کتاب‌هایی در مورد جدایی و احساساتی که کودک ممکن است در زمان جدایی تجربه کند برای او بخوانید.
- اگر کودک شما می‌تواند به خوبی صحبت کند، با او در مورد احساساتش حرف بزنید. با آرامش به صحبت‌های او گوش کنید و هرگز نگرانی‌هایش را سرکوب نکنید.
در مواردی که اضطراب جدایی شدید باشد و نتوانید آن را با روش‌های فوق کنترل کنید، لازم است کمک تخصصی بگیرید.
- اختلال اضطراب جدایی را می‌توان با درمان شناختی رفتاری (CBT) درمان کرد. درمان شناختی رفتاری به کودکان می‌آموزد که چگونه ترس‌های خود را درک کرده و مدیریت کنند. CBT در هنگام جدایی از والدین برای کمک به کودکان در یادگیری مهارت‌های مقابله ای استفاده می‌شود. از این مهارت‌ها می‌توان در مواقعی که کودک احساس اضطراب می‌کند استفاده کرد.
- اگر اختلال اضطراب جدایی در کودک شما بسیار شدید باشد، ممکن است دارو تجویز شود. داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) می‌توانند به مدیریت علائم اختلال اضطراب جدایی کمک کنند.
علائم اضطراب در کودکان
وقتی بچه‌های کوچک احساس اضطراب می‌کنند، همیشه نمی‌توانند احساس خود را بفهمند یا بیان کنند. ممکن است متوجه شوید که آنها:
- تحریک پذیر و گریان شده‌اند یا دائم به شما می‌چسبند.
- در خوابیدن مشکل دارند.
- در شب بیدار می‌شوند.
- شب ادراری پیدا می‌کنند.
- خواب‌های بد می‌بینند.
در کودکان بزرگتر ممکن است متوجه شوید که آنها:
- اعتماد به نفس برای امتحان کردن چیزهای جدید را ندارند یا به نظر می‌رسد قادر به رویارویی با چالش‌های ساده و روزمره نیستند.
- تمرکز کردن برایشان دشوار شده است.
- مشکلاتی در خوابیدن یا غذا خوردن پیدا کرده‌اند.
- پرخاشگری و عصبانیت شدید دارند.
- افکار منفی زیادی دارند یا دائما فکر می‌کنند که اتفاقات بدی قرار است بیفتد.
- از فعالیت‌های روزمره مانند دیدن دوستان، بیرون رفتن در اماکن عمومی یا رفتن به مدرسه اجتناب می‌کنند.
۱۴ راهکار موثر برای کنترل و درمان اضطراب کودکان
اگر کودکی اضطراب را تجربه می‌کند، کارهایی وجود دارد که والدین و مراقبان می‌توانند برای کمک به او انجام دهند.
- قبل از هر چیز، مهم است که با کودک خود در مورد اضطراب یا نگرانی‌های او صحبت کنید. به او اطمینان خاطر دهید که مراقبش هستید و نشان دهید که احساساتش را درک می‌کنید.
- اگر کودک شما به اندازه کافی بزرگ شده است، ممکن است مفید باشد که توضیح دهید اضطراب چیست و تأثیرات فیزیکی آن بر بدن ما چگونه است. می‌توانید اضطراب را مانند موجی توصیف کنید که ایجاد می‌شود و سپس دوباره فروکش می‌کند.
- علاوه بر صحبت کردن با فرزندتان در مورد نگرانی‌ها و اضطراب‌هایش، کمک به او در یافتن راه حل‌ها نیز مهم است. به عنوان مثال اگر فرزند شما نگران رفتن به خانه دوستش است، طبیعی است به او بگویید که مجبور نیست به آنجا برود. با این حال این تصمیم باعث می‌شود که کودک شما احساس کند اضطراب او را از انجام کارها باز می‌دارد. بنابراین بهتر است دلایل اضطراب او را شناسایی کنید و راه‌حل‌هایی برای کمک به او پیشنهاد کنید تا بتواند با آمادگی کامل نزد دوستش برود.
سایر راهکارهای موثر برای کاهش اضطراب در کودکان عبارتند از:
- به کودک خود بیاموزید که علائم اضطراب را در خود تشخیص دهد و اگر شدید است، با شما یا یک بزرگسال قابل اعتماد در میان بگذارد.
- اگر فرزندتان بزرگتر است، او را تشویق کنید تا اضطراب خود را مدیریت کند و در صورت نیاز از شما کمک بخواهد.
- کودکان در هر سنی، روتین‌های منظم را آرامش بخش می‌دانند، بنابراین سعی کنید تا حد امکان به برنامه‌های معمول روزانه پایبند باشید.
- اگر فرزند شما به دلیل اتفاقات ناراحت کننده مانند سوگ یا جدایی مضطرب است، به دنبال کتاب یا فیلمی باشید که به او کمک کند تا احساسات خود را درک کند.
- اگر می‌دانید که یک تغییر مانند نقل مکان در راه است، با صحبت کردن با او در مورد اینکه قرار است چه اتفاقی بیفتد، فرزندتان را آماده کنید.
- سعی کنید بیش از حد از او محافظت نکنید.
- تکنیک‌های آرام سازی ساده را با کودک خود تمرین کنید، مانند چند نفس عمیق و آهسته، دم و بازدم هر یک در ۳ ثانیه.
- ایجاد حواس پرتی می‌تواند برای کودکان خردسال مفید باشد. به عنوان مثال، اگر در مورد رفتن به مهد کودک مضطرب هستند، در راه بازی‌هایی انجام دهید تا حواس آنها پرت شود؛ مثلا ببینید چه کسی می‌تواند بیشترین ماشین‌های قرمز را در خیابان تشخیص دهد.
- یک جعبه دستمال کاغذی خالی را به یک جعبه نگرانی تبدیل کنید. از کودک خود بخواهید در مورد نگرانی‌های خود بنویسد یا آنها را نقاشی کند و درون جعبه بیندازد. سپس می‌توانید در پایان روز یا هفته به جعبه سر بزنید و در مورد نگرانی‌ها صحبت کنید.
- انجام فعالیت فیزیکی می‌تواند به کاهش استرس کودکان کمک کند. متناسب با سن کودکان می‌توانید فعالیت‌هایی نظیر پریدن روی ترامپولین، دویدن آهسته، بازی وسطی، پیاده روی را امتحان کنید.
- خمیر بازی، آب بازی، دمیدن در حباب ساز، خواندن آهنگ‌های مورد علاقه کودک توسط او می‌توانند اضطراب در کودکان را تسکین دهند.
سخن پایانی
اضطراب یکی از شایع‌ترین نگرانی‌های سلامت روان برای کودکان است که بیش از ۲۰ درصد از کودکان و نوجوانان را درگیر می‌کند. اضطراب کودکان ممکن است باعث سکوت و گوشه گیری شود و یا بالعکس آنها را به افرادی خشن و عصبانی تبدیل نماید. در هر دو مورد، تشخیص به موقع استرس کودکان و مقابله با آن اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا متأسفانه اضطراب درمان نشده می‌تواند به افسردگی، عدم موفقیت در امور تحصیلی و شکست روابط عاطفی و اجتماعی کودکان منجر شود.
