در حالت ایده‌آل جنین به حالتی در رحم مادر قرار دارد که هنگام زایمان طبیعی ابتدا سر نوزاد بیرون خواهد آمد. جنین بریچ و زایمان بریچ هنگامی اتفاق می‌افتد که پاها یا پشت جنین به طرف واژن مادر و سر جنین نزدیک به سینه مادر قرار می‌گیرد و طبیعی است که در چنین شرایطی هنگام زایمان جنین بریچ، ابتدا پاهای کودک بیرون می‌آید. بیشتر جنین‌های بریچ به طور طبیعی در هفته‌های آخر بارداری حرکت کرده و به حالت عادی و معمولی قرار می‌گیرند. به این صورت در زایمان طبیعی، ابتدا سر نوزاد بیرون می‌آید. در ادامۀ این مطلب از مجموعه سی سیب به بررسی وضعیت بریچ جنین می‌پردازیم.
جنین بریچ چیست؟
بریچ جنین به موقعیتی گفته می‌شود که جنین بعد از هفتهٔ ۳۶ بارداری تغییر موقعیت ندهد و پاهای جنین به طرف رحم مادر باشد. حدود ۳ تا ۴ درصد از بارداری‌ها منجر به بریچ شدن جنین می‌شود. در یک بارداری عادی، کودک در هفته‌های آخر بارداری به طور خودکار به حالت سر به پایین شده و برای تولد آماده می‌شود. معمولاً بریچ جنین در اوایل بارداری رایج است و بیشتر نوزادان تا هفتهٔ ۳۶ بارداری از حالت بریچ خارج شده و در موقعیت درست یعنی سر به پایین قرار می‌گیرند که امن‌ترین موقعیت برای به دنیا آمدن نوزادان محسوب می‌شود.
چرا بریچ جنین اتفاق می افتد؟
در برخی مواقع بیشتر نوزادان بریچ هستند. اما هنگامی که بارداری پیشرفت می‌کند و جنین بزرگتر می‌شود می‌تواند در هفته‌های ۳۲ تا ۳۶ بارداری به طور طبیعی به حالت سر به پایین موقعیت خود را تغییر دهد. اما بعد از هفتهٔ ۳۷ بارداری جنین بریچ نمی‌توانند خود به خود بچرخد و تغییر حالت بدهد. به طور کلی تا کنون پزشکان نتوانستند علت دقیق بریچ شدن جنین را بیابند اما طبق مشاهدات انجمن‌های مختلف بارداری، دلایل مختلفی برای بریچ شدن جنین وجود دارد از جمله اینکه:
- هنگامی که جنین چند قلو باشد باعث می‌شود که هر جنین در موقعیت متفاوت از جنین دیگر قرار بگیرد.
- اگر مایع آمنیوتیک موجود در رحم بیش از حد معمول باشد، جنین فضای بیشتری برای حرکت و تغییر موقعیت خود دارد. همچنین اگر مایع آمنیوتیک کمتر از حد طبیعی باشد، جنین حرکات کمی دارد و در حالت بریچ باقی می‌ماند.
- زمانی که مادر بارداری‌های متعددی را پشت سر گذاشته باشد یا در گذشته زایمان زودرس داشته باشد.
- هنگامی که رحم مادر در شرایط غیر طبیعی مانند فیبروم رحم و شرایطی از این قبیل باشد. در بیشتر اوقات رحم مادر به شکل یک گلابی وارونه است به همین دلیل جنین فضای کافی برای حرکت در رحم را ندارد.
- زمانی که مادر دارای جفت سر راهی باشد به این معنی که جفت، تمام یا قسمتی از دهانه رحم را پوشانده باشد.
- هنگامی که جنین دارای یک نقص مادرزادی باشد که باعث می‌شود نتواند سر خود را پایین ببرد.
آیا جنین بریچ سالم است؟
حرکات جنین بریچ با جنین‌های معمولی متفاوت است. شما به عنوان مادر معمولا لگد این جنین‌ها را در قسمت شکم خود احساس می‌کنید و از آنجایی که سر جنین به طرف بالا و سینهٔ مادر قرار دارد، ممکن است مادر احساس کند یک تودهٔ سفت به دنده‌ها و سینهٔ او چسبیده است.
شاید این شرایط باعث شود فکر کنید سلامتی فرزندتان در خطر است؛ اما باید بگوییم اکثر جنین‌های بریچ سالم هستند و سالم به دنیا می‌آیند؛ هرچند احتمال خطر حین زایمان و ابتلا به نقص‌های مادرزادی در زایمان جنین‌های بریچ افزایش پیدا می‌کند.
بهترین زمان برای سزارین جنین بریچ
معمولا بهترین زمان برای سزارین جنین بریچ بین هفته ۳۹ و ۴۰ است. عمل سزارین برای کسانی که انقباضات رحمی، پاره شدن کیسه آب، افت قلب جنین یا سایر موراد اورژانسی را ندارند معمولا زودتر از هفته ۳۹ انجام می‌شود. اما در صورتی که مادر هیچ‌کدام از شرایط اورژانسی ذکر شده را نداشت به طور معمول پایان هفته ۳۹ عمل سزارین جنین بریچ انجام می‌گیرد.
نحوه زایمان بریچ چگونه است؟
اگر برای زایمان طبیعی آماده شده‌اید، جنین بریچ ممکن است همهٔ برنامه‌های شما را تغییر دهد. همانطور که گفتیم، هنگامی که جنین بریچ است، زایمان طبیعی کمی پیچیده و خطرناک خواهد بود. بنابراین در بیشتر موارد پزشک و مراقبت‌های بهداشت، زایمان سزارین را به مادران توصیه می‌کنند. اگر چه امکان زایمان طبیعی در چنین حالتی وجود دارد. اما همانطور که اشاره کردیم، زایمان طبیعی جنین بریچ می‌تواند برای نوزاد خطرناک و آسیب زننده باشد.
در زایمان بریچ اگر بند ناف هنگام تولد نوزاد فشرده شود، ممکن است به نوزاد هیچ اکسیژنی نرسد و در نهایت منجر به آسیب دیدن مغز و اعصاب نوزاد خواهد شد. همچنین ممکن است بند ناف به دور گردن یا بازوان نوزاد پیچیده و به این اندام آسیب برساند. در بیشتر مواقع، زایمان سزارین امن‌ترین روش زایمان جنین بریچ است. زیرا احتمال خطر ابتلا به عوارض زایمان بریچ در این روش تقریباً به صفر می‌رسد.
با این حال ممکن است برخی از پزشکان و مراکز بهداشت، برای انجام زایمان بریچ طبیعی هیچ گونه مشکلی نداشته باشند. اگر جنین بریچ باشد و پزشک زایمان را در یک تاریخ مشخص برنامه ریزی کرده باشد، ممکن است مادر تا روز زایمان هیچ علائم و دردی نداشته باشد.
عوارض زایمان بریچ چیست؟
عوارض زایمان بریچ معمولاً تا زمان زایمان رخ نمی‌دهد و برخی از نوزادان را هنگام زایمان بریچ می‌توان به راحتی از طریق زایمان طبیعی به دنیا آورد. با این حال زایمان بریچ با عوارض و خطراتی نیز همراه است مانند:
- وارد شدن صدمه به پاها یا بازوی نوزاد و شکستگی یا دررفتگی آنها
- پیچ خوردن بند ناف به دور نوزاد و آسیب عصبی یا مغزی نوزاد به دلیل کمبود اکسیژن
جنین بریچ چگونه تشخیص داده می‌شود؟
یکی از علائم اصلی تشخیص بریچ بودن جنین این است که جنین تا هفتهٔ ۳۵ یا ۳۶ بارداری بریچ نخواهد شد. طبیعی است که تمام جنین‌ها تا قبل از ۳۵ هفتگی سر به پایین یا نزدیک به پهلو باشند. اما در هفته‌های بعدی و هنگامی که جنین بزرگتر می‌شود، چرخیدن و قرار گرفتن در موقعیت درست برای جنین سخت‌تر خواهد شد. برای تشخیص بریچ بودن جنین می‌توان به پزشک مراجعه کرده تا از طریق معاینه یا انجام سونوگرافی بریچ بودن یا نبودن جنین مشخص شود.
انواع حالت های بریچ جنین
شاید تا به حال از حالت‌های مختلف بریچ جنین آگاهی نداشته‌اید. اما قابل ذکر است که جنین می‌تواند به چند موقعیت مختلف بریچ شود از جمله:
بریچ کامل
در این موقعیت باسن جنین به سمت پایین قرار می‌گیرد و زانوها زیر یکدیگر خم می‌شوند.
بریچ پا
در چنین حالتی یک یا هر دو پای جنین به سمت پایین قرار گرفته و هنگام زایمان ابتدا پای نوزاد بیرون می‌آید.
بریچ فرانک
در بریچ فرانک باسن جنین به سمت کانال واژن قرار می‌گیرد و پاهای جنین به طور مستقیم جلوی بدن و نزدیک به سر قرار خواهند گرفت.
بریچ افقی
در این حالت، جنین به جای اینکه به حالت عمودی باشد به شکل افقی در رحم قرار می‌گیرد. در چنین موقعیتی هنگام زایمان ابتدا شانه‌های نوزاد بیرون می‌آیند.
آیا می توان جنین بریچ را چرخاند؟
هنگامی که جنین بریچ تشخیص داده می‌شود، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد جنین را به حالت معمولی بچرخاند تا زایمان طبیعی انجام شود. اما گاهی اوقات نیز تلاش برای چرخاندن جنین کاری خطرناک بوده و توصیه نمی‌شود. زیرا ممکن است خطرات آن بیشتر از فایدهٔ آن باشد. در صورتی که مادر دارای علائم زیر باشد پزشک نمی‌تواند جنین را بچرخاند و این کار خطرناک است. علائمی مانند:
- خون ریزی از واژن مادر
- داشتن جفت سر راهی (هنگامی که جفت، تمام یا قسمتی از دهانهٔ رحم را بپوشاند)
- هنگامی که جنین بیش از حد کوچک و غیر طبیعی باشد
- کم بودن ضربان قلب جنین
- پارگی زودرس غشاها
- دوقلو یا چند قلو بودن جنین
- پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک رحم مادر
روش ECV برای چرخاندن جنین به حالت سر به پایین
متداول‌ترین روشی که برای چرخاندن جنین بریچ انجام می‌شود روش «سفالیک خارجی» یا (ECV) است. این روش در هفتهٔ ۳۷ بارداری و زمانی که دیگر جنین فضای کافی برای چرخیدن ندارد انجام می‌شود. در این روش که طی نیاز اورژانسی و در بیمارستان انجام می‌شود، پزشک دست‌های خود را بر روی شکم مادر قرار داده و با فشار دادن شکم سعی بر چرخاندن جنین خواهد کرد.
این روش حدود ۶۵ درصد مؤثر است. اما خطراتی را نیز به همراه دارد و ممکن است به جنین آسیب وارد شود. که ما در ادامه شرایط پر خطر، میزان موفقیت و عوارض استفاده از این روش را بررسی میکنیم.
شرایط پرخطر برای چرخش جنین بریچ به روش ECV
معمولا پزشکان از روش ECV برای همه زنان باردار استفاده نمی‌کنند. ابتدا باید سلامتی مادر و داشتن شرایط مناسب برای ECV توسط آزمایشات گوناگون اثبات شود و سپس نسبت به آن اقدام کند. در آزمایشات مادر شرایط زیر را چک می‌کنند، وجود این شرایط مانع از انجام ECV می‌شود:
- خونریزی از واژن مادر
- بارداری دو قلو یا چند قلو
- ضربان قلب کودک به شکل غیر طبیعی بالا یا پایین می‌رود
- جفت سر راهی؛ یعنی جفت تمام یا بخشی از دهانه رحم مادر را پوشانده
- شکل رحم نامنظم و غیرطبیعی‌ست
- مایع آمنیوتیک کم است
- پاره شدن کیسه آب
یا چرخش جنین بریچ به روشECV موفقیت آمیز است؟
همانطور که در بخش‌های قبلی توضیح دادیم این روش در بعضی از مادران با توجه به وضعیت‌شان انجام نمی‌‌گیرد؛ اما در خصوص جنین‌هایی که کاندید انجام روش ECV هستند باید بگوییم که این روش معمولا ۴۰ الی ۷۰ درصد شانس موفقیت دارد.
عوارض چرخش جنین به شیوه سفالیک خارجی
اگر در طول انجام روش سفالیک خارجی مادر و جنین بریچ تحت نظارت کامل باشند، معمولا خطر آسیب بسیار پایین است. البته روش ECV خطراتی را هم با خود به همراه دارد. از جمله می‌توان موارد زیر را نام برد:
- امکان پیچ خوردگی بند ناف که منجر به کاهش جریان خون و یا اکسیژن‌رسانی به جنین می‌شود
- پارگی زودرس کیسه آب
- آسیب به بند ناف
- جدا شدن جفت
عوارض ECV معمولا به ندرت اتفاق می‌افتد. این روش را معمولا به عنوان یک روش امن می‌شناسند؛ اما مانند هر روش دیگری خطرات خودش را هم دارد. مثلا ممکن است باعث خونریزی جفت یا ایجاد تغییر در ضربان قلب جنین شود. در صورت بروز خطر، با تشخیص پزشک ممکن است زایمان سزارین اورژانسی انجام شود. معمولا از هر ۲۰۰ مورد امکان دارد یک نفر به دلیل عوارض ECV به عمل سزارین اورژانسی نیاز پیدا کند.
سایر روش های چرخاندن جنین بریچ
علاوه بر این روش، برخی از مادران روش‌هایی را برای چرخاندن جنین در منزل انجام می‌دهند. اگر چه هیچ مدرک علمی برای اثبات عملکرد این روش‌ها وجود ندارد اما ممکن است تأثیر گذار باشند. اما توجه داشته باشید قبل از انجام این روش ها با پزشک خود مشورت کنید و خود سرانه انجام ندهید که عوارض جبران ناپذیری را متحمل نشوید. و سی سیب هیچ مسئولیتی در صورت استفاده خود سرانه از این روش ها برعهده ندارد. و این بخش صرفا به منزله افزایش آگاهی برای شما میباشد.
موقعیت پل
برای انجام این روش باید بر روی زمین دراز بکشید و زانوها را بالا آورده و کف پاهای خود را صاف روی زمین قرار دهید، سپس در همین حالت باسن خود را مانند یک پل بالا آورده و چند ثانیه در همین حالت نگه دارید. این حرکت را چندین بار در روز و به مدت ۱۰ الی ۱۵ دقیقه می‌توانید انجام دهید.
تشویق با موسیقی
از آنجایی که جنین صداها را تشخیص می‌دهد برخی معتقدند پخش کردن موسیقی در قسمت شکم باعث می‌شود جنین بریچ چرخیده و به دنبال صدا برود. البته این روش اثبات شده نیست اما امتحانش ضرری ندارد. شما می‌توانید با نزدیک کردن یک موسیقی به رحم، جنین را تشویق به حرکت و چرخیدن کنید. این کار را نیز می‌توانید در روز چند مرتبه انجام دهید.
دما
در این روش می‌توانید یک کیسهٔ سرد را در بالای شکم خود و جایی که سر نوزاد قرار دارد، بگذارید و یک کیسهٔ گرم را در پایین شکم قرار دهید تا جنین برای چرخیدن تحریک شود.
استفاده از نیروی جاذبه
برخی معتقدند نیروی جاذبه به چرخش جنین بریچ کمک می‌کند. برای این منظور باید تمرینات زیر را زیر نظر پزشک و از هفته ۳۲ بارداری به بعد انجام دهید:
- به پشت دراز بکشید و باسن خود را ۲۰ الی ۳۰ سانتی‌متر از زمین بالا آورده و یک بالش زیر آن قرار دهید.
- روی زمین زانو زده، طوری که ساعدتان روی زمین قرار گیرد و باسن‌تان روی هوا باشد.
هر یک از تمرینات فوق را روزی دو بار و حدود ۵ الی ۱۵ دقیقه انجام دهید. اما قبل از انجام این روش ها با پزشک خود مشورت کنید و خود سرانه انجام ندهید که عوارض جبران ناپذیری را متحمل نشوید.
وضعیت خوابیدن مادر
از آنجایی که بهترین وضعیت خوابیدن مادر در دوران بارداری و به خصوص در هفته‌های آخر خوابیدن به پهلو است توصیه میکنیم برای رفع مشکل بریچ هم به این روش بخوابید. برای خوابیدن به پهلو بین پاهای خود بالشی قرار دهید تا لگنتان باز شده و کودک بتواند راحت‌تر حرکت کند.
هیپنوتیزم
به کمک یک هیپنوتراپیست در هفته‌های ۳۷ الی ۴۰ بارداری عمل هیپنوتیزم را انجام دهید. نتیجه تحقیقات نشان داده احتمال چرخش جنین به کمک روش هیپنوتیزم قابل توجه است.
کایروپرکتیک
در این روش سعی بر این است تا وضعیت استخوان لگن مادر، ستون فقرات او و رحمش در حالتی قرار بگیرد تا کمترین فشار ممکن روی لگن باشد تا جنین بتواند راحت‌تر بچرخد. در این خصوص حتما با پزشک خود مشورت کنید.
بررسی نهایی
بر خلاف باور بسیاری از مردم، اگر جنین شما در وضعیت بریچ قرار دارد به این معنی نیست که شما کار اشتباهی انجام داده‌اید، بلکه درصدی از بارداری‌ها به زایمان بریچ ختم می‌شود و زایمان موفقیت آمیزی نیز خواهد بود. برای جلوگیری از بریچ نشدن جنین هیچ اقدامی نمی‌توان انجام داد و برخی از جنین‌ها به هر حال در وضعیت بریچ به دنیا می‌آیند و مادر زایمان بریچ را تجربه می‌کند.
در بیشتر مواقع زایمان سزارین امن‌ترین روش برای زایمان بریچ است زیرا زایمان طبیعی جنین بریچ عوارضی را برای برخی از جنین‌ها به دنبال دارد. زایمان بریچ با خطر گیر کرطن نوزاد در کانال زایمان و قطع شدن اکسیژن نوزاد از طریق بند ناف را به همراه دارد. در زایمان بریچ احتمال بروز نقایص مادرزادی برای نوزاد وجود دارد اما بیشتر نوزادانی که طی زایمان بریچ متولد می‌شوند در سلامت کامل و بدون هیچ عارضه‌ای متولد خواهند شد.
سوالات متداول
وضعیت بریچ در هفته ۱۸ بارداری طبیعی است. سپس رفته رفته جنین خود به خود چرخیده و معمولا تا هفته ۳۰ در وضعیت سفالیک قرار می‌گیرد.
در پاسخ باید گفت بله. اکثر جنین‌های بریچ تا ماه آخر بارداری و پس از گذشت چند هفته خود به خود می‌چرخند و در واقع درصد کمی از جنین‌های بریچ تا موعد تولد وضعیت خود را حفظ می‌کنند. البته شانس خود به خود چرخیدن این جنین‌ها در ماه آخر کمتر می‌شود که در این صورت پزشکان به کمک ECV سعی می‌کنند جنین را بچرخانند.
منابع:
