در سال ۱۹۵۶، خانم وارد، پرستار بیمارستان روچفورد در اسکس انگلستان، متوجه شد که بدن نوزادان مبتلا به زردی پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید رنگ طبیعی پوست خود را، به دست آورده است.اما یک منطقه کوچک که در معرض نور خورشید قرار نگرفته بود، زرد رنگ باقی مانده است.
هم چنین زمانی که لوله های آزمایش خون را در معرض نور خورشید قرار دادند، مشاهده شد که غلظت بیلی روبین در این لوله ها کاهش می یابد.این مشاهدات باعث تحقیق و توسعه اولین دستگاه فتوتراپی برای درمان زردی نوزادان گردید.
فتوتراپی برای درمان زردی نوزادان از اوایل دهه ۱۹۷۰(سال ۱۳۴۸) استفاده می شد. شکل متداول (دستگاه های نسل اول) فتوتراپی بیش از سی سال است که در بیمارستان انجام می شود. این دستگاه ها چندین منبع نور هالوژن یا فلورسنت بالای سر نوزاد دارند که نور را مستقیما به روی نوزاد میتابانند.
با پیشرفت تکنولوژی، اشکال جدیدی از فتوتراپی با استفاده از فیبرهای نوری و منبع نور نیز پدیدار شد. در ادامه به بررسی انواع دستگاه فتوتراپی که امروزه متداول است، میپردازیم.
دستگاه فتوتراپی چیست؟
دستگاه فتوتراپی یک روش علمی برای درمان زردی نوزاد است که با استفاده از نور مرئی باعث درمان هایپربیلیروبینمی یا زردی در نوزادان می شود. این نور با طول موج مشخصی به بدن نوزاد می تابد تا این عارضه درمان شود. امروزه یکی از مطمئن ترین روش های درمان زردی، فتوتراپی است.
دستگاه هایی که از لامپ های سقفی استفاده می کنند می توانند به صورت مستقل روی سقف یا دیوار نصب شوند یا به گرم کننده های تابشی نوزاد (دستگاه انکیباتور نوزاد) متصل شوند. برخی از واحدها دارای تنظیم ارتفاع و زاویه هود (برای کودکان نارس که نیاز به اکسیژن دارند) هستند.
اساس کار تمامی این دستگاه ها، تابش نور است اما در درمان زردی نوزاد میزان نور تابیده شده، نوع نور و طول موج آن و فاصله نوزاد تا منبع نور در این دستگاه ها میتواند متفاوت باشد.که این مساله به تشخیص پزشک و کارشناس مربوطه تنظیم میشود
اجزای دستگاه فتوتراپی:
بسته به نوع دستگاه زردی اجزای آنها نیز متفاوت است.اما به صورت کلی هر دستگاه زردی معمولا دارای اجزای زیر است:
- کابل برای اتصال به برق
- کلید خاموش و روشن
- دماسنج
- تایمر دستگاه
- منبع نور دستگاه
- نمایشگر دما و سایر پارامترها
انواع دستگاه های فتوتراپی:
در حال حاضر دو نوع دستگاه فتوتراپی در دسترس است :
- دستگاه فتوتراپی با نور معمولی
- دستگاه فتوتراپی فیبر نوری
منابع نوری متداول مورد استفاده در دستگاه های فتوتراپی معمولی شامل :
لامپ های فلورسنت و دیودهای ساطع کننده نور (LED) با طیف باریک هستند.
منابع نوری متداول مورد استفاده در دستگاه فتوتراپی فیبر نوری شامل :
لامپهای تنگستن هالوژن با طیف انتشار وسیع هستند.
دستگاه فتوتراپی با نور معمولی یا نسل اول دستگاه فتوتراپی :
بیشترین لامپهای مورد استفاده در این دستگاه لامپ های فلورسنت هستند. اگرچه این لامپ ها ارزان قیمت و مقرون به صرفه هستند، اما انتشار نور و شدت آن با گذشت زمان کاهش می یابد. اما در این دستگاه ها از لامپ ها ال ای دی نیز استفاده میشود که امروزه در دستگاه های فتوتراپی، لامپ های LED بر انواع دیگر لامپ ها ترجیح داده می شوند زیرا:
- نور را با پهنای باریک تری ساطع میکنند.
- گرمای کمتری تولید می کنند اما شدت نور بیشتر است و میتوان آنها را در فاصله نزدیکتری به نوزاد قرار داد،بنابراین تأثیر آنها بر زردی بیشتر است.
- این لامپ ها کوچک هستند، وزن کمتری دارند، شکننده نیستند و مصرف برق کمی دارند.
- پایداری نوری این لامپ ها برای مدت زمان طولانی زیاد است و از شدت آن کاسته نمی شود.
نکته: لازم به ذکر است که در این نوع فتوتراپی، چشم نوزاد و اندام تناسلی باید با پوشش مناسب پوشانده شود. زیرا این قسمت های بدن نوزاد در برابر تشعشعات دستگاه آسیب پذیر است.
اشکال مختلف دستگاههای زردی با نور معمولی در ایران:
مدلهای مختلف دستگاه زردی نوزاد شامل دو بخش بیمارستانی و خانگی است که با دو نوع لامپ فلورسنت و ال ای دی با ساختارهای متفاوت ارائه میشوند.
اشکال مختلف دستگاههای زردی خانگی با نور معمولی در ایران:
- دستگاهِ میزی شکل یا تاشو : استفاده از دستگاه فتوتراپی میزی شکل بسیار ساده و آسان است.به طوریکه شما با باز کردن پایه های دستگاه و قرار دادن آن روی زمین و روشن کردن آن میتوانید از دستگاه استفاده کنید.دستگاه زردی از نوع تاشو بالای سر کودک قرار میگیرد و تابش نور لامپ به سطح بدن نوزاد در حالیکه کاملا لخت است انجام میشود. این دستگاه ها به دلیل راحتی در راهاندازی و استفاده یکی از بهترین دستگاه های برطرف کردن زردی نوزاد در منزل هستند.
- توجه به این نکته الزامی است که به هیچ عنوان دستگاه را روی تخت یا سطح غیر مسطح قرار ندهید زیرا با یک تکان کوچک ممکن است دستگاه جابجا شده یا به روی نوزاد سقوط کند.
- دستگاه تونلی (هرمی) یا سه بعدی : دستگاه های تونلی یا هرمی،سه بعدی هستند یعنی از سه جهت به بدن نوزاد نور تابانده میشود و به دلیل اینکه سر نوزاد از دستگاه بیرون میماند دیگر نیازی به استفاده از چشم بند نیست و به همین دلیل محبوبیت زیادی دارند.
- دستگاه محفظه ای:دستگاه های فتوتراپی محفظه ای خانگی دارای یک محفظه با بدنه فلزی است که قسمت سر و پای نوزاد با طلق های قرمز رنگ برای جلوگیری از عبور نور فتوتراپی به بیرون بسته شده است. همچینن این دستگاه ها دارای یک تشک پلاستیکی هستند اما نوزاد باید با تشک خودش همراه با پوشک و چشم بند داخل دستگاه قرار بگیرد.برای این دستگاه با توجه به شدت تابش و نوع لامپ میتوان انواع مختلفی داشته باشیم مانند:
- محفظه ای معمولی : در نوزاد ترم با میزان زردی غیرحاد (بیلی روبین۱۰-۱۲) که دستگاه دارای لامپ فلورسنت ۱۸ وات است.
- محفظه ای ظرفیت بالا : در نوزاد ترم با زردی غیرحاد (بیلی روبین ۱۲-۱۵) که دستگاه دارای لامپ فلورسنت ۲۰ وات می باشد.
- محفظه ای LED : نوزاد تffرم با وزن بیش از ۳کیلوگرم (میزان بیلی روبین ۱۳-۱۸) که دستگاه شامل ۴ لامپ LED می باشد.
اشکال مختلف دستگاههای زردی بیمارستانی با نور معمولی در ایران:
- دستگاه محفظه ای:در دستگاه های زردی محفظه ای بیمارستانی نوزاد به طور کامل و کاملا لخت همراه با چشم بند فتوتراپی و پوشک داخل محفظه ای مانند انکوباتور (محفظه ای است که رطوبت و دما وو اکسیژن لازم را برای نوزاد فراهم میکند.) و یا در محفظه هایی به شکل سفینه قرار میگیرد و نور از بالا به بدن نوزاد تابانده میشود.
- دستگاه های زردی پرتابل : این دستگاه ها به صورت سیار هستند و در بالای سر نوزادان قرار میگیرند که در زیر نمونه از این دستگاه هارا در بخش NICU مشاهده میکنید.
دستگاه فتوتراپی فیبر نوری یا نسل دوم دستگاه فتوتراپی (فیبروپتیک):
فتوتراپی فیبروپتیک یک فناوری جدید است که برای درمان زردی نوزاد از فیبرهای نوری استفاده شده است. در این نوع دستگاهها، منبع نور یک لامپ هالوژن کوارتز است که نور را از خود ساطع کرده و از طریق فیبر نوری به پدهایی که نوزاد روی آن قرار گرفته می رسد.
این دستگاه دارای قدرت کم و تابش طیفی است زیرا بدن بخشی از تابش را جذب می کند. با این حال، مزایایی دارد که باعث می شود این دستگاه نسبت به فتوتراپی نسل اول مناسب تر باشد:
- درمان و مراقبت از نوزاد بدون جدایی از مادر
- بدون آسیب شبکیه و عوارضی مانند التهاب، قرنیه یا سوزش چشم و … به دلیل انتقال مستقیم نور به بدن نوزاد
Biliblanket (بیلی بلانکت) از انواع دستگاه فتوتراپی فیبر نوری چیست؟
یک دستگاه فتوتراپی قابل حمل است که برای درمان زردی نوزاد (هیپربیلیروبینمی) استفاده می شود.این دستگاه به عنوان پتو بیلی روبین یا پتو فتوتراپی فیبر نوری دو طرفه نیز شناخته می شود.
BiliBlanket یک علامت تجاری از شرکت تابعه Datex-Ohmeda جنرال الکتریک است، اما نام آن به عنوان اصطلاح عمومی و محاوره ای برای طیف وسیعی از محصولات مشابه و اصطلاحی که در حرفه های پزشکی استفاده می شود تبدیل شده است. نام “biliblanket” ترکیبی از کلمات بیلی روبین و پتو است.
سیستم بیلی بلانکت یا بیلی پد شامل ۴ جزء است:
- دستگاه روشن کننده که با دکمه پاور برق ورودی دستگاه را کنترل میکند.
- رابط ۱ متری قابل انعطاف بین محل قرار گیری نوزاد روی پتو و دستگاه روشن کننده.
- پد فیبر نوری که برای انتقال نور آبی یا سفید از منبع نور مستقیماً به پوست نوزاد استفاده می شود.
- یک پوشش یکبار مصرف که پد فیبر نوری داخل آن قرار گرفته و بدن نوزاد در تماس مستقیم با این محافظ است.
مزایای استفاده از بیلی بلانکت:
- دستگاه انعطافپذیر بوده و نور را میتواند هم از بالا و هم از زیر به بدن نوزاد بتاباند بنابراین میتوان به این صورت توان تابشی نور به بدن نوزاد را افزایش داد و درمان سریع تر صورت گیرد.
- نیازی به تغییر پوزیشن دائمی برای نوزاد نمیباشد.
- عدم نیاز به استفاده از چشم بند برای نوزاد.
- امکان شیردهی نوزاد توسط سینه مادر همزمان با انجام فتوتراپی.
- امکان حرکت و جابجایی نوزاد همزمان با درمان توسط نور درمانی.
- دستگاه بسیار سبک و قابل حمل است.(حدودا ۵ Kg)
نکته مهم هنگام استفاده از بیلی بلانکت: نوزاد نباید روی سطح لاستیکی یا پلاستیکی قرار بگیرد زیرا ممکن است نوزاد عرق سوز شود.به همین دلیل حتما از دستگاه با محافظ استفاده شود. و همچنین استفاده از پوشک برای نوزاد الزامی است. حال ممکن است این سوال برای شما ایجاد شده باشد که اگر با این دو دستگاه درمان زردی صورت نگرفت باید چه اقدامی انجام دهیم؟
نگران نباشید دستگاه های نسل سوم فتوتراپی برای رفع این مشکل تولید و مورد استفاده قرار میگیرند.
نسل سوم دستگاه فتوتراپی
در این نوع فتوتراپی، هم از دستگاه های نسل اول و هم از نسل دوم (فیبر نوری) به طور همزمان استفاده می شود. این فتوتراپی یک دستگاه دوگانه است که شامل نسل اول و دستگاه فیبر نوری است که در زردی های بسیار شدید در نوزادان استفاده می شود.
سخن پایانی
از آنجا که درمان زردی با روش استفاده از دستگاه فتوتراپی نتایج بسیار مناسبی می دهد، انواع دستگاه زردی نوزاد ساخته شده است که عمده تفاوت آنها منبع نور و میزان تابش آن است که بسته به درجات مختلف زردی نوزاد میتوان از انواع آنها بهره برد و از خطرات احتمالی ناشی از زردی در نوزاد جلوگیری به عمل آورد.
