به طور معمول هنگامی که یک تخمک بارور می‌شود، به پوشش داخلی رحم چسبیده و بارداری اتفاق می‌افتد. اما زمانی که تخمک پس از بارور شدن، خارج از حفرهٔ اصلی رحم کاشته شود و رشد کند، منجر به حاملگی خارج از رحم خواهد شد. حاملگی خارج از رحم نمی‌تواند مانند حاملگی معمولی ادامه یافته و به زایمان ختم شود، زیرا تخمک بارور شده در فضای خارج از رحم زنده نمی‌ماند و حاملگی به پایان می‌رسد.
اما اگر بافت در حال رشد خارج از رحم، درمان نشود باعث بروز عوارضی مانند خونریزی شدید خواهد شد. حاملگی خارج از رحم بیشتر اوقات در لولهٔ فالوپ (لولهٔ فالوپ تخمک‌ها را از تخمدان به رحم می‌برد) رخ می‌دهد که به این نوع حاملگی، حاملگی لوله‌ای گفته می‌شود. اما برخی اوقات نیز حاملگی خارج از رحم در نواحی دیگری از بدن مانند حفرهٔ شکم، تخمدان‌ها و دهانهٔ رحم که به واژن متصل می‌شود رخ می‌دهد. در ادامۀ این مطلب از مجموعه سی سیب به بررسی علائم حاملگی خارج از رحم و درمان آن می‌پردازیم.
علائم حاملگی خارج از رحم
هنگامی که حاملگی خارج از رحم رخ می‌دهد ممکن است تا مدتی متوجه هیچ علامتی نشوید. گاهی اوقات حاملگی خارج از رحم هیچ علائمی ندارد و فرد متوجه بارداری خود نخواهد شد. با این حال برخی از افراد نیز هنگامی که حاملگی خارج از رحم را تجربه می‌کنند با علائم و نشانه‌های بارداری معمولی مانند عقب افتادن عادت ماهانه، حساسیت سینه‌ها و حالت تهوع مواجه می‌شوند.
علائم حاملگی خارج از رحم از هفتهٔ چهارم تا دوازدهم بارداری شروع می‌شوند.از علائم اولیه و هشدار دهندهٔ حاملگی خارج از رحم می‌توان به خونریزی خفیف واژن، حالت تهوع، درد سینه و درد لگن اشاره کرد. اگر خونریزی از لولهٔ فالوپ نشأت بگیرد ممکن است علائمی مانند درد شانه و تمایل به مدفوع کردن مکرر داشته باشید.
سایر علائم حاملگی خارج از رحم شامل موارد زیر خواهد شد:
درد شکم
در حاملگی خارج از رحم معمولاً درد در پایین و یک طرف شکم احساس می‌شود. درد شکم ممکن است ناگهانی یا کم کم شروع شود یا اینکه به صورت مداوم بوده و هر چند دقیقه شروع شده و تمام شود. هر چند که درد شکم دلایل زیادی دارد و لزوماً به معنی حاملگی خارج از رحم نیست.
ترشحات آبکی قهوه ای رنگ یا خونریزی
به طور معمول خونریزی که در حاملگی خارج از رحم رخ می‌دهد با عادت ماهیانه کمی متفاوت خواهد بود و بیشتر به شکل ترشحات قهوه‌ای تیره و آبکی است. برخی افراد این ترشحات یا خونریزی را با عادت ماهیانهٔ خود اشتباه گرفته و متوجه بارداری نمی‌شوند. اگر چه خونریزی واژینال در دوران بارداری نسبتاً شایع است، اما در صورت بروز این اتفاق، حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
درد در نوک شانه ها
درد نوک شانه و ابتدای بازو نیز می‌تواند نشانه‌ای از حاملگی خارج از رحم باشد. این علامت نشان می‌دهد که خونریزی داخلی رخ داده است و فوراً باید به پزشک مراجعه شود.
احساس ناراحتی هنگام مدفوع یا ادرار کردن
در دوران بارداری در عملکرد طبیعی روده و مثانه مشکل ایجاد می‌شود. احساس درد هنگام اجابت مزاج و اسهال داشتن از دیگر علائم حاملگی خارج از رحم به شمار می‌رود.
پارگی لوله فالوپ
در موارد اندکی ممکن است حاملگی خارج از رحم، بیشتر از حد معمول رشد کند تا جایی که لولهٔ فالوپ باز شود، که به عنوان پارگی لولهٔ فالوپ شناخته می‌شود. این عارضه بسیار جدی است و در اسرع وقت باید برای ترمیم و جراحی آن اقدام کرد.
علائم پارگی لوله فالوپ عبارتند از:
- احساس سرگیجه سب،کی سر یا غش کردن
- درد شدید و ناگهانی شکم
- رنگ پریدگی
در صورت مشاهدهٔ علائم پارگی لولهٔ فالوپ باید فوراً به نزدیک‌ترین اورژانس مراجعه کرده تا درمان شوید.
نحوه تشخیص حاملگی خارج از رحم
در اکثر اوقات تشخیص حاملگی خارج از رحم دشوار خواهد بود؛ زیرا علائم آن مشابه سایر شرایط پزشکی دیگر است. برای تشخیص این موضوع ممکن است ابتدا پزشک شما را معاینه کرده و یک آزمایش بارداری برای شما انجام دهد. برخی از آزمایشاتی که پزشک انجام می‌دهد را در ادامه شرح می‌دهیم.
سونوگرافی واژینال
حاملگی خارج از رحم معمولاً از طریق سونوگرافی داخلی یا ترانس واژینال تشخیص داده می‌شود. هر چند برخی اوقات تشخیص حاملگی خارج از رحم از این طریق بسیار دشوار است.
آزمایش خون
یکی از روش‌های مفید و سریع برای تشخیص حاملگی خارج از رحم، آزمایش خون است. زیرا تشخیص حاملگی‌های خارج رحمی از طریق سونوگرافی دشوار است. چرا که سطح هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (HCG) در حاملگی خارج از رحم، پایین‌تر بوده و کندتر افزایش می‌یابد. بنابراین معمولاً به فاصلهٔ ۴۸ ساعت تا یک هفته، دو بار آزمایش خون تکرار می‌شود تا سطح این هورمون اندازه گیری شود.
جراحی لاپاراسکوپی
اگر از طریق انجام روش‌های ذکر شده حاملگی خارج از رحم تشخیص داده نشود یا اینکه محل بارداری مشخص نشود، لاپاراسکوپی انجام خواهد شد. این جراحی در کلینیک‌های تخصصی یا بیمارستان‌ها، با بیهوشی عمومی شروع می‌شود. در این جراحی پزشک ابتدا یک برش کوچک بر روی شکم ایجاد می‌کند.
سپس یک لولهٔ کوچک و باریک که دارای یک دوربین است را وارد شکم کرده تا رحم و لوله‌های فالوپ را به خوبی بررسی کند. اگر حین لاپاراسکوپی حاملگی خارج از رحم تشخیص داده شود، با استفاده از ابزارهای مخصوص بافت در حال رشد برداشته شده و به حاملگی خاتمه داده می‌شود تا نیازی به انجام عمل دیگری نباشد.
علل ایجاد حاملگی خارج از رحم
در حقیقت علت اینکه چرا حاملگی خارج از رحم رخ می‌دهد همیشه و به طور دقیق مشخص نمی‌شود. اما گاهی اوقات حاملگی خارج از رحم با دلایل زیر مطابقت دارد.
- ناهنجاری‌های ژنتیکی
- عوامل هورمونی
- التهاب و زخم شدن لوله‌های فالوپ به علت یک جراحی، بیماری یا عفونت
- نقص‌های مادرزادی
- شرایط پزشکی که شکل و وضعیت عادی لوله‌های فالوپ را تغییر دهد.
چه افرادی کاندید مناسبی برای حاملگی خارج از رحم هستند؟
به طور کلی همهٔ افرادی که از نظر فعالیت جنسی فعال هستند در معرض خطر حاملگی خارج از رحم قرار دارند. برخی از شرایط نیز وجود دارد که عوامل خطر را افزایش می‌دهد مانند:
- بالا رفتن سن (۳۵ سال به بالا)
- داشتن سابقهٔ بیماری‌هایی مانند بیماری التهابی لگن و اندومتریوز
- داشتن سابقهٔ جراحی لگن و شکم
- سقط‌های مکرر
- بستن لوله‌های رحمی با آی یو دی (IUD)
- داشتن سابقهٔ حاملگی خارج از رحم قبلی
- ابتلا به بیماری‌های مقاربتی مانند سوزاک و عفونت کلامیدیا
- باردار شدن به کمک دارو و روش‌های آزمایشگاهی
- وجود ناهنجاری‌هایی در لوله‌های فالوپ که منجر به سخت حرکت کردن تخمک می‌شود
- سیگار کشیدن
درمان حاملگی خارج از رحم
از آنجایی که حاملگی خارج از رحم برای مادر کمی خطرناک است و جنین نیز بیرون از رحم قادر به رشد نیست، بسیار مهم و ضروری است که جنین در اسرع وقت خارج شود تا سلامت مادر به خطر نیافتد. درمان و خاتمه دادن به حاملگی خارج از رحم بسته به پیشرفت آن و محل حاملگی متفاوت بوده و شامل موارد زیر خواهد شد.
دارو
در صورتی که عوارض حاملگی خارج از رحم شدید و فوری نباشد، پزشک می‌تواند چندین دارو تجویز کند تا از ترکیدن توده جلوگیری شود. یکی از داروهای رایج درمان حاملگی خارج از رحم «متوترکسات» (روماتکس) است که به صورت تزریقی تجویز می‌شود. با مصرف این دارو می‌توان رشد سلول‌های تقسیم شونده را متوقف کرد. برای اطمینان از اثر گذاری دارو باید به صورت منظم آزمایش خون انجام شود.
هنگامی که دارو اثر می‌کند علائمی مانند علائم سقط جنین که شامل خونریزی، گرفتگی عضلات و خروج بافت جنین می‌شود را تجربه خواهید کرد. در چنین شرایطی نیازی به عمل جراحی نیست و درمان تکمیل شده است. یکی از مزایای درمان با این دارو این است که «متوترکسات» خطرات مرتبط با جراحی را ندارد. اما باید توجه داشته باشید که پس از مصرف این دارو، تا چندین ماه امکان بارداری مجدد وجود ندارد.
جراحی
جراحی یکی از روش‌هایی است که بسیاری از پزشکان برای برداشتن جنین و ترمیم آسیب‌های داخلی پیشنهاد می‌کنند. در این روش که «جراحی لاپاراتومی» نام دارد، پزشک از طریق برش کوچکی که بر روی شکم ایجاد می‌کند یک دوربین کوچک را وارد شکم می‌کند. سپس جنین و بافت‌های اضافی خارج شده و آسیب‌های وارد شده به لولهٔ فالوپ را ترمیم می‌کند. در صورتی که جراحی موفق نباشد، جراح لاپاراتومی را دوباره تکرار می‌کند و در صورتی که لولهٔ فالوپ آسیب بسیاری دیده باشد ممکن است حین جراحی برداشته شود.
بررسی نهایی
حاملگی خارج از رحم می‌تواند باعث باز شدن لوله‌های فالوپ شود و در صورت عدم درمان ممکن است منجر به پارگی لولهٔ فالوپ و خونریزی شود. در صورت بروز حاملگی خارج از رحم، امکان ادامهٔ بارداری وجود ندارد و بلافاصله پس از تشخیص باید با استفاده از دارو یا جراحی، جنین برداشته شود.
متأسفانه هیچ راهی برای جلوگیری از بروز حاملگی خارج از رحم وجود ندارد. اما می‌توان با انجام برخی کارهای ساده، خطر بروز آن را کاهش داد. کارهایی مانند اینکه تعداد شرکای جنسی را به یک نفر محدود کنید. همچنین برای جلوگیری از عفونت‌های مقاربتی و عدم ابتلا به بیماری التهابی لگن، حین رابطه از کاندوم استفاده شود.
همچنین قبل از اقدام به بارداری باید سیگار کشیدن را ترک کنید. برای اقدام مجدد به بارداری ممکن است تصمیم بگیرید هنگامی که از نظر روحی و روانی آماده هستید، باردار شوید. اما نکتهٔ مهمی که وجود دارد این است که در ابتدا باید به خودتان اجازه دهید که به بهبودی کامل برسید. اگر برای حاملگی خارج از رحم اخیراً با داروی «متوترکسات» درمان شده‌اید معمولاً به مدت ۳ماه یا بیشتر نمی‌توانید برای بارداری مجدد اقدام کنید. زیرا اگر در این مدت باردار شوید، این دارو می‌تواند به جنین شما آسیب برساند.
بیشتر افرادی که حاملگی خارج از رحم داشته‌اند، حتی اگر پزشک لولهٔ فالوپ آنها را برداشته باشد می‌توانند دوباره باردار شوند. و حدود ۶۵ درصد از زنان می‌توانند به مدت ۱۸ ماه پس از حاملگی خارج از رحمی که گذرانده‌اند، بارداری موفقی را تجربه کنند. با این حال برخی از افراد نیز باید برای بارداری مجدد تحت درمان با داروهای باروری قرار بگیرند.
