زایمان فیزیولوژیک، زایمانی است که در آن از ظرفیت ذاتی زن و جنین برای به دنیا آوردن استفاده می‌شود. به نظر می‌رسد که این نوع زایمان ایمن و سالم باشد زیرا هیچ چیز غیرضروری در آن مداخله نمی‌کند و فرایند طبیعی زایمان را مختل نمی‌کند. شاید برای شما این سوال پیش بیاید که چگونه می‌توان بدون هیچ گونه دارو، بی‌حسی و… زایمان کرد؟ آیا این نوع زایمان خطری در پی دارد؟ در این مطلب از سی سیب به بررسی چیستی زایمان طبیعی فیزیولوژیک و مراحل مختلف و نکات مربوط به آن می‌پردازیم. با ادامه این مطلب ما را همراهی کنید.
زایمان طبیعی فیزیولوژیک چیست؟
این نوع زایمان به صورت طبیعی، غیرارادی و به دلیل هورمون‌هایی که در بدن زن ترشح می‌شوند، رخ می‌دهد و در آن هیچ گونه دخالت خارجی وجود ندارد. در آن نوزاد به همراه جفت به صورت واژینال متولد می‌شود. همچنین منجر به از دست دادن خون فیزیولوژیکی می‌شود. نوزاد پس از به دنیا آمدن به مادر داده می‌شود تا ارتباط پوستی بین آن‌ها برقرار شود. طرفداران این زایمان از شروع زودهنگام شیردهی هم حمایت می‌کنند و معتقد هستند مادر می‌تواند در هر زمان به نوزاد شیر بدهد.
در این مدل از زایمان کردن نباید القایی صورت بگیرد. در واقع یکی از اصلی‌ترین تفاوت‌های این زایمان با زایمان طبیعی در عدم استفاده از دارو است. حریم خصوصی باید رعایت شود. اتاق نباید زیاد روشن یا سرد باشد. همچنین باید چند نفر برای حمایت و یاری‌رسانی به مادر در کنار او حضور داشته باشند. علاوه بر این، مادر نباید از غذا خوردن یا نوشیدن مایعات محروم شود. در عین حال نباید هیچ فشاری مبنی بر محدودیت زمانی و… وجود داشته باشد. مسلما هم نباید از بی‌حسی موضعی یا بیهوشی عمومی استفاده شود. پس از زایمان نباید نوزاد را فورا از مادر جدا کرد. بند ناف نیز نباید فورا بریده شود.
با وجود این که بدن زنان این آمادگی و قدرت را به صورت ذاتی دارد، بسیاری از آن‌ها از این نوع زایمان می‌ترسند. برای همین باید به آنان در این باره بیشتر آموزش داده شود. زایمان عملکرد طبیعی بدن زن است و می‌تواند مانند خوابیدن یا تنفس کردن باشد.
فواید زایمان طبیعی فیزیولوژیک چیست؟
این نوع زایمان فواید کوتاه مدت و بلند مدت زیادی هم برای مادر و هم برای نوزاد دارد. عملکرد بهینه فیزیولوژیک سیستم عصبی غدد درون‌ریز موجب افزایش آزادسازی اکسی توسین و کاتکول آمین‌های مفید در پاسخ به استرس می‌شود. این هورمون‌ها الگوهای موثر زایمان و پاسخ‌های فیزیولوژیکی محافظتی از جمله افزایش سطح اندورفین، تسهیل انتقال قلبی-تنفسی و تنظیم حرارت بدن نوزاد، شیردهی موفق و افزایش رابطه پیوندی میان مادر و فرزند را ایجاد می‌کنند. وقتی عملکرد فیزیولوژیک بهینه وجود دارد، کمتر زنی برای زایمان نیاز به مداخلات دارویی، ابزاری و جراحی دارد.
از فواید کوتاه مدت این نوع زایمان می‌توان به ایجاد احساس قدرت در مادر و همچنین حس سلامتی و عاطفی اشاره کرد. نوزادان نیز تحت تاثیر داروهایی که ممکن است روی رفتار عصبی آن‌ها تاثیر بگذارد، قرار نمی‌گیرند. در بلندمدت هم می‌توان اثرات مفید این زایمان را بر سلامت جسمی و روانی زن و ظرفیت مادر، افزایش رشد و تکامل نوزاد و کاهش احتمالی بروز بیماری‌های مزمن مشاهده کرد. عملکرد خانواده و مراقبت‌های لازم در این زایمان بسیار مهم است. امروزه بسیاری از افراد به زایمان به دید یک بیماری نگاه می‌کنند. در واقع فکر می‌کنند انجام این کار از قدرت زن خارج است و سلامتی او در خطر خواهد بود.
چه عواملی بر زایمان فیزیولوژیک موثر هستند؟
عوامل زیادی می‌توانند بر توانایی یک زن برای زایمان بدون مداخله تاثیرگذار باشند. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:
- وضعیت سلامت فردی و آمادگی جسمانی زن
- انتخاب نوع زایمان توسط مادر و تصمیم‌گیری کاملاً آگاهانه
- داشتن دانش درباره ارزش تولد طبیعی فیزیولوژیک
- دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و مامایی
- نبود اجبار و زمان کافی برای تصمیم‌گیری صحیح
مراحل زایمان فیزیولوژیک
یک مادر سالم در اواخر بارداری باید ذهن و بدن خود را برای شروع احساسات قوی‌تر از آنچه تا کنون تجربه کرده است، آماده کند. در حالت ایدئال او باید آرامش خود را حفظ کند و از مهارت‌هایی که در دوران بارداری یاد گرفته است، استفاده کند؛ مثلا از تکنیک تنفس عمیق ریتیمیک و تکنیک‌های آرام‌سازی برای رها شدن از تنش و اضطراب استفاده کند. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند زنان در ابتدای شروع علائم زایمان در یک مکان گرم، تاریک و آرام استراحت کنند تا بتوانند انرژی خود را برای تجربه احساسات قوی‌تر حفظ کنند.
البته زنان با هم متفاوت هستند و ممکن است نیازهای هر شخص در این زمان به گونه‌ای خاص برطرف شود؛ مثلا برخی برای آرام شدن به موسیقی گوش می‌دهند. با دردناک‌تر شدن احساسات، مادر وارد یک حالت انتقالی می‌شود. دهانه رحم بیش از ۶-۷ سانتی‌متر باز می‌شود. جریان خون در ناحیه لگن افزایش پیدا می‌کند. گیرنده‌های کششی، اندورفین و اکسی توسین موردنیاز غده هیپوفیز را تأمین می‌کنند. ممکن است در این زمان پرستاران بخواهند کاری انجام دهند و مداخله کنند تا درد مادر را کاهش دهند. با توجه به این زایمان قرار است به صورت فیزیولوژیک انجام شود، نباید هیچ مداخله‌ای وجود داشته باشد. با پیشرفت زایمان، احساس درد مداوم در جلوی استخوان ناحیه شرمگاهی افزایش می‌یابد. گاهی درد شدیدتر می‌شود و در اطراف لگن نیز احساس می‌شود. در این حالت، اکثر زنان گریه می‌کنند، فریاد می‌زنند و ناله می‌کنند تا تنش و درد را رها کنند.
این رفتارها کاملاً طبیعی است و نشان‌دهنده این است که مادر در مرحله انتقالی قرار دارد. شیوه رها کردن درد در زنان متفاوت است. درست قبل از شروع تلاش‌های جدی برای خارج کردن کودک، بدن مادر حالتی گرد پیدا می‌کند، نوک سینه‌ها تیره‌تر می‌شود. لب‌ها حالتی خشک و پوست شده پیدا می‌کنند و صورت او برافروخته می‌شود. وقتی مادر از پایین آمدن سر نوزاد آگاه می‌شود، میل غیرقابل‌کنترلی برای توالت رفتن احساس می‌کند. در این حالت بسیار از زنان سعی می‌کنند انرژی خود را برای کنترل کردن این حس بگذارند.
بافت واژن و لابیال نرم و منعطف است و در هنگام تولد نوزاد بسط پیدا می‌کند. در این حالت نیازی نیست که او را وادار به زور زدن کنید. نباید با عجله او را وادار به رفتن به مرحله دوم زایمان یعنی خارج کردن کودک بکنید. وقتی ضربان قلب نوزاد طبیعی است، مادر می‌تواند در بین دردها استراحت کند و آرامش خود را به دست آورد. در این زمان نباید احساسی رفتار کنید و بخواهید با دارو به مادر کمک کنید.
وقتی مادر و نوزاد حالتی طبیعی دارند و هر دو سالم هستند، نیازی نیست دخالتی در مراحل زایمان داشته باشید. تنها کمکی که به مادر می‌توانید بکنید این است که در کنار او باشید و به او اعتماد به نفس دهید. اگر مادر در حالت خلسه قرار دارد، درخواست‌های کودکانه و غیرمنطقی می‌کند، نگران نشوید؛ زیرا این رفتارها بخشی از روند زایمان است. اکثر زنان به لمس شدن و محکم نگه داشته شدن واکنش نشان می‌دهند.
در این زمان او نیاز به یک بازوی قوی یا سینه‌ای محکم برای تکیه دادن دارد! بدن او به مرور کار خود را می‌کند. بسیاری از اقداماتی که در این زمان برای «نجات» دادن زنان استفاده می‌شود، می‌توانند مضرات و عوارضی برای مادر و فرزند داشته باشند. در واقع، این مراقبت‌های غیرضروری به مانعی برای زایمان طبیعی تبدیل می‌شوند.
در مرحله نهایی این نوع زایمان، تولد جفت اتفاق می‌افتد. در حالی که همچنان بند ناف به نزاد وصل است. نوزاد باید حداقل ۳۰ الی ۶۰ ثانیه زیر سطح شکم مادر (زیر سطح جفت) قرار بگیرد. این امر انتقال آخرین مقدار خون به نوزاد را قبل از جدا شدن جفت تسهیل می‌کند. ممکن است مادر کمی به زمان نیاز داشته باشد تا بتواند نوزاد را در آغوش بگیرد.
وقتی آماده شد، می‌توانید به او کمک کنید تا خود را به سمت جلو دراز کند و فرزندش را بلند کند. وقتی نوزاد در آغوش مادر قرار دارد، مزاحم او نشوید. این گونه اکسی توسین طبیعی از غده هیپوفیز آزاد می‌شود که به انقباض عضله رحم کمک می‌کند. در نتیجه، جفت بدون خونریزی غیرضروری و به صورت خود به خودی خارج می‌شود. در این زمان اطرافیان باید سکوت را رعایت کنند.
نکاتی که در مورد زایمان فیزیولوژیک باید در نظر گرفته شود
در ادامه به پنج نکته می‌پردازیم که قبل از زایمان و همچنین در هنگام مراجعه به زایشگاه یا در محل تولد باید در نظر گرفته شوند.
توجه به زمان مراجعه به بیمارستان
معمولا مراحل اولیه زایمان مادرانی که برای اولین بار قرار است فرزندی را به دنیا بیاورند، غیرقابل‌پیش‌بینی است. اغلب این مرحله ممکن است بسیار طولانی باشد. حتی برای ساعت‌ها و روزها طول بکشد. مدام شروع و متوقف شود. بهتر است والدینی که قرار است برای اولین بار بچه‌دار شوند، قانون ۳-۱-۱ را برای رفتن به زایشگاه یا بیمارستان رعایت کنند. منظور از این قانون آن است که انقباضات با فاصله ۳ دقیقه، به مدت یک دقیقه و برای یک ساعت طول بکشند. در حالی که معاینه دهانه رحم ممکن است همیشه ضروری نباشد، به طور کلی، در طول فاز فعال اندازه آن در زنانی که برای اولین بار قرار است زایمان کنند، بیش از ۶ سانتی‌متر تعیین شده است.
در واقع، قبل تا زمانی که اندازه دهانه رحم به اندازه ۴ الی ۶ سانتی‌متر نرسد، زایمان در مرحله فعال قرار نگرفته است. البته در همه موارد رسیدن به این اندازه به معنای وارد شدن به مرحله فعال نیست. در این حالت باید سایر علائم را در نظر بگیرید. اگر نشانه دیگری وجود ندارد، نیازی نیست در بیمارستان بمانید. در برخی از زنان این روند کندتر رخ می‌دهد.
برخی از زنان خیلی زود به بیمارستان مراجعه می‌کنند زیرا فرض را بر این می‌گذارند که بیمارستان بهترین مکان برای زایمان است. بهتر است در این زمان اطرافیان زن به او آرامش دهند و در عین حال، آرامش خود را حفظ کنند؛ زیرا تنش موجب کند شدن مراحل زایمان می‌شود. گاهی کارکنان بیمارستان نیز این اضطراب را به مادر منتقل می‌کنند و تمامی این موارد موجب می‌شوند تا عملکرد طبیعی بدن خاموش شود. این گونه افزایش اندازه دهانه رحم می‌تواند برای ساعت‌ها، روزها و حتی چند هفته متوقف شود!
در تمام مراحل خوب غذا بخورید و مایعات مصرف کنید
محدود کردن تغذیه در طول زایمان تفکری اشتباه است. بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مایعات و غذا خوردن برای حفظ انرژی در طول فرایند زایمان اهمیت دارد. این موضوع زمانی نگران‌کننده می‌شود که امکان دارد در حین بیهوشی عمومی محتویات معده به داخل ریه‌ها کشیده شود. در زایمان فیزیولوژیک از بیهوشی استفاده نمی‌شود. در نتیجه، خطری مادر را تهدید نخواهد کرد؛ بنابراین، فواید غذا خوردن و نوشیدن مایعات بسیار بیشتر از نخوردن است.
در واقع، به تغذیه باید بسیار قبل‌تر از بارداری توجه شود. از کودکی باید تغذیه دختران سالم و مقوی باشد تا آن‌ها بتوانند قوای جسمانی داشته باشند و بدنشان به خوبی رشد کند تا در آینده و در صورت تمایل به بارداری، دچار مشکل نشوند.
به صورت متناوب ضربان قلب کودک را چک کنید.
توصیه می‌شود در فرایند زایمان ضربان قلب کودک به صورت مداوم چک شود. وضعیت مادر و کودک باید مدام بررسی شود اما این معاینات نباید به گونه‌ای باشد که به زن آسیب برساند. معاینات مکرر واژینال در زنانی که به صورت درست و طبیعی در فاز نهفته قرار دارند، ضروری نیست.
تحرک داشته باشید
برای آماده شدن راه بروید. اگر امکان راه رفتن در آب وجود دارد، حتما آن را امتحان کنید. حرکت کردن در طول زایمان به فرد باردار کمک می‌کند تا با شدت انقباضات بهتر کنار بیاید. علاوه بر این، کودک نیز راحت‌تر در لگن حرکت خواهد کرد. وجود دوش یا وان می‌تواند برای مدیریت درد بسیار مفید باشد. زنان در وان می‌توانند در وضعیت‌هایی قرار بگیرند که در ممکن است در حالت عادی ناخوشایند باشند.
سخن آخر
در این مطلب به بررسی زایمان فیزیولوژیک پرداختیم و آن را از جنبه‌های مختلف بررسی کردیم. قطعاً زایمان کردن کار دشواری است و نیاز به قدرت زیادی دارد اما اکثر زنان این قدرت را به صورت ذاتی دارند. با این حال، نباید هیچ فشاری روی مادر باشد تا به این صورت زایمان کند. نوع زایمان باید توسط متخصص و خود مادر تعیین شود. شما می‌توانید با در نظر گرفتن وضعیت جسمانی و روحی خود در این باره تصمیم بگیرید.
