زایمان بدون درد یا اپیدورال چیست؟

مادر شدن شروع یک سفر شگفت انگیز است. پیوند شگفت انگیزی که در طول نه ماه با فرزند متولد نشده خود به اشتراک گذاشته‌اید، با به دنیا آمدن نوزاد، خوشحالی شما به اوج خود می‌رسد. با این حال، عبور از دورۀ بارداری و به دنیا آوردن نوزاد، در آخر شامل یک روند زایمان نسبتاً دردناک است. مادرانی که برای اولین بار زایمان می‌کنند، اغلب از زایمان طبیعی می‌ترسند.

بر خلاف قبلاً که فقط انتخاب جراحی سزارین روشی جایگزین برای زایمان طبیعی بود، امروزه پزشکی مدرن پیشرفت‌های زیادی به همراه داشته است که می‌تواند به کاهش درد هنگام زایمان، کمک بسیار زیادی کند. زایمان بدون درد (اپیدورال) یک روش بسیار ایده‌آل برای کاهش درد مادر هنگام زایمان طبیعی است. در این مقاله از مجموعۀ سی سیب به بررسی و شرح زایمان بدون درد یا زایمان اپیدورال می‌پردازیم.

زایمان بدون درد چیست؟

زایمان بدون درد را می‌توان با استفاده از نوعی بی‌حسی موضعی و ناحیه‌ای انجام داد که باعث تسکین درد در طول زایمان طبیعی می‌شود. بی حسی اپیدورال از طریق تزریق دارو در قسمت تحتانی مادر انجام می‌شود. پس از تزریق دارو، حدود ۱۰ الی ۱۵ دقیقه طول می‌کشد تا دارو در بدن مادر اثر کند.

این روش، یک گزینۀ مناسب برای بانوانی است که آستانۀ تحمل درد کمتری نسبت به سایر بانوان دارند. پیدایش روش زایمان بدون درد، باعث شده تا بسیاری از بانوانی که ظرفیت تحمل درد کمی دارند، به جای استفاده از روش سزارین، از روش زایمان اپیدورال استفاده کنند.

بی حسی اپیدورال چگونه انجام می‌شود؟

• هنگام انجام بی حسی اپیدورال، از مادر خواسته شود هنگامی که اپیدورال به او تزریق می‌شود، کمر خود را در حالت قوس دار نگه داشته و بنشینید (یا اینکه در حالت دراز کشیده، کمر خود را در حالت قوس دار نگه دارد).
• در مرحلۀ بعدی، پزشک قسمت تحتانی مادر را با استفاده از مواد ضد عفونی کننده، ضد عفونی می‌کند.
• سپس با استفاده از مواد بی حس کننده، بخش مورد نظر را بی حس می‌کند.
• سپس در محل مورد نظر، یک سوزن را وارد قسمت تحتانی بدن می‌کند.
• در مرحلۀ بعد، پزشک با قرار دادن یک لولۀ نازک به نام کاتتر در قسمت پایینی نخاع، کار خود را ادامه می‌دهد.
• سپس کاتتر از سوزن عبور داده شده و وارد بدن مادر می‌شود.
• در مرحلۀ بعد، سوزن استفاده شده برای ورود کاتتر، برداشته می‌شود و کاتتر در جای خود چسبانده می‌شود، تا بی حسی اپیدورال در حین زایمان انجام شود.

اپیدورال، هنگامی که در مادر در حال زایمان است، بر روی قسمت‌های تحانی مادر اثر می‌گذارد و با بی حس کردن ناحیۀ لگن و نواحی اطراف آن، باعث کاهش درد مادر حین زایمان می‌شود. مادر هنگام انجام زایمان اپیدورال، هوشیار است. هر چند که استفاده از اپیدورال تا حد زیادی به تسکین درد مادر کمک می‌کند، اما باید توجه داشته باشید که انجام این روش، درد مادر را به طور کامل از بین نمی‌برد.

مزایای اپیدورال

انجام زایمان بدون درد (زایمان اپیدورال)، در اکثر بیمارستان‌ها در دسترس است. اما این روش، برای زایمان در خانه مناسب نیست. زیرا در طول انجام این روش، نوزاد شما باید به دقت تحت نظر باشد. زایمان اپیدورال مزایای زیادی برای فرد باردار دارد. در این بخش، به بررسی برخی از مزایای انجام زایمان اپیدورال می‌پردازیم. برخی از مزایای زایمان اپیدورال عبارتند از:

• زایمان بدون درد به بانوان این امکان را می‌دهد که زایمان طبیعی خود را با کمترین درد ممکن تجربه کنند. این امر به کاهش تعداد سزارین‌های انتخابی (شامل سزارین‌های اورژانسی نمی‌شود) در هند کمک کرده است.
• مادرانی که احساس می‌کنند قادر به تحمل درد نیستند، می‌توانند پیش از انجام زایمان خود و با توجه به مشورت با پزشک، روش زایمان اپیدورال را انتخاب کرده و از قبل برای آن آماده شوند.
• این روش، با کاهش درد مادر، به شخص اجازه می‌دهد تا بیشتر بر روی زایمان خود تمرکز کند.
• اپیدورال یک روش کمکی برای افزایش آرامش مادر است و می‌تواند از خستگی و تحریکی که اکثر زنان در طول زایمان طبیعی تجربه می‌کنند، نیز جلوگیری کند. نتیجۀ این امر، کاهش خطر ابتلا به عوارض پس از زایمان در مادر است.
• زایمان اپیدورال با شل کردن عضلات لگن و واژن به کودک کمک می‌کند به راحتی از این نواحی عبور کرده و متولد شود.
• زایمان اپیدورال به کاهش فشار خون مادر کمک می‌کند. در صورتی که فشار خون مادر در حین زایمان کنترل نشود، می‌تواند در حین زایمان به سطوح خطرناکی رسیده و به مادر یا نوزاد آسیب برساند.
• زایمان اپیدورال معمولاً نسبت به سایر روش‌های موجود برای کاهش درد زایمان، بسیار مؤثرتر است.
• زایمان اپیدورال به طور کلی یک روش ایمن و کم خطر (نسبت به سایر روش‌های بی حسی) به شمار می‌رود.
• اغلب بانوانی که روش زایمان بدون درد را برای به دنیا آوردن فرزند خود انتخاب می‌کنند، می‌توانند در زمان انجام زایمان بیدار بمانند.همچنین در صورت نیاز، برای به دنیا آمدن هر چه راحت‌تر فرزند خود، مقداری فشار وارد کنند.
• اگر زایمان طولانی داشته باشد، زایمان اپیدورال به شما این اجازه را می‌دهد که بتوانید بخوابید و قدرت خود را بازیابی کنید.
• اگر زایمان اپیدورال می‌کنید، می‌توانید در طول زایمان، بیدار بمانید و همسرتان نیز می‌تواند در کنار شما حضور باشد.

عوارض احتمالی زایمان اپیدورال

در بخش قبلی، به برخی از مزایای زایمان بدون درد اشاره شد. اما این روش نیز مانند هر روش درمانی و جراحی دیگری می‌تواند عوارض و خطراتی را برای شخص به همراه داشته باشد. در این بخش از مقاله، برخی عوارض احتمالی زایمان طبیعی بدون درد را نام برده و شرح می‌دهیم.

• برخی بانوانی که از روش زایمان بدون درد (زایمان اپیدورال) استفاده می‌کنند، ممکن است در حین یا بعد از انجام زایمان، احساس سرما کرده یا دچار خارش شوند.
• تعداد کمی از بانوان، حتی در صورت انجام زایمان به روش زایمان اپیدورال نیز تسکین درد کمی خواهند داشت. در موارد بسیار کمی، مادر اصلاً تسکین پیدا نمی‌کند.
• در برخی از موارد، احتمال کمی برای بروز عفونت پوستی وجود دارد.
• تعداد بسیار کمی از بانوان، پس از انجام زایمان به روش زایمان اپیدورال، دچار آسیب دائمی در سیستم عصبی خود می‌شوند.

خطرات جانبی زایمان اپیدورال

در بخش‌های قبلی این مقاله از مجموعۀ سی سیب، به مزایا و معایب زایمان اپیدورال اشاره شد. در این بخش، به شرح برخی از خطرات جانبی زایمان اپیدورال می‌پردازیم. زایمان اپیدورال نیز می‌تواند مانند هر روش پزشکی یا جراحی دیگری، عوارض جانبی را برای کاندیدای انجام این روش در پی داشته باشد.

• در حالی که اپیدورال برای مادر و نوزاد کاملاً بی خطر است، ممکن است عوارض جانبی مانند تب، مشکلات تنفسی، حالت تهوع، سرگیجه، کمردرد و لرز را برای مادر به همراه داشته باشد.
• بعد از انجام زایمان اپیدورال، مادر ممکن است دچار سردردهای شدید شبیه به سردردهای میگرنی شود. این عارضه به دلیل نشت اپیدورال به ستون فقرات مادر رخ می‌دهد.
• زایمان‌هایی که با استفاده از روش زایمان اپیدورال انجام می‌شوند، ممکن است بیشتر از سایر زایمان‌ها طول بکشند.
• مادر ممکن است بعد از زایمان به روش اپیدورال، دچار مشکل دفع ادرار شود. برای بر طرف کردن این مشکل ممکن است یک کاتتر در مثانۀ مادر قرار دهند. این کاتتر به دفع ادرار کمک زیادی خواهد کرد.
• زایمان طبیعی بدون درد باعث بی حسی تمام قسمت‌های پایینی بدن مادر می‌شود. به همین دلیل ممکن است مدتی طول بکشد تا شخص بتواند مجدداً به صورت عادی شروع به راه رفتن کند.
• ممکن است در طول زایمان اپیدورال، فشار خون مادر پایین بیاید. اگر فشار خون مادر در طول زایمان پایین بیاید، ممکن است باعث کاهش ضربان قلب در نوزاد شود. در موارد شدید، ممکن است به دستور پزشک، زایمان اپیدورال متوقف شده و یک سزارین اورژانسی انجام شود.

باید توجه داشته باشید به کارگیری روش زایمان اپیدورال به این معنا نیست که امکان نیاز مادر به انجام سزارین، صفر درصد است. همان طور که در این بخش گفته شد، در برخی موارد اضطراری، ممکن است پزشک متخصص تشخیص دهد حین زایمان، باید روش انجام زایمان، به سزارین تغییر پیدا کند.

سؤالات متداول

تا این بخش، توضیحات کاملی در مورد زایمان بدون درد یا زایمان اپیدورال به شما داده شد. در این بخش به برخی از سؤالات متداول در رابطه با زایمان بدون درد اشاره کرده و پاسخ می‌دهیم. پاسخ برخی از این سؤالات در بخش‌های قبلی همین مقاله موجود هست. اما برای دسترسی راحت‌تر به پاسخ هر سؤال، پاسخ‌های مناسب هر سؤال در ادامه ذکر می‌شود.

چگونه و چه زمانی از روش اپیدورال برای تسکین درد زایمان انجام می‌ شود؟

اگر برای زایمان خود روش زایمان اپیدورال را انتخاب کنید، پزشک متخصص بیهوشی، یک سوزن و یک لولۀ کوچک به نام کاتتر را در قسمت پایین کمر شما قرار می‌دهد. سپس سوزن برداشته می‌شود و کاتتر در جای خود باقی می‌ماند تا دارو (در صورت نیاز) از طریق لوله، به بدن شما (ناحیۀ اپیدورال) منتقل شود.

تزریق دارو به ناحیۀ اپیدورال و انجام بی‌حسی می‌تواند با توجه به تشخیص پزشک، در هر زمانی در طول زایمان (در ابتدا، وسط یا حتی در پایان زایمان) انجام شود.

آیا قرار دادن سوزن و کاتتر برای انجام زایمان اپیدورال، درد دارد؟

پزشک متخصص بیهوشی، قبل از انجام زایمان اپیدورال، ناحیه‌ای که سوزن و کاتتر در آنجا قرار می‌گیرند را بی حس می‌کند. این امر ممکن است باعث ایجاد سوزش لحظه‌ای در این ناحیه شود. اما به دلیل این بی‌حسی، درد بسیار کمی را هنگام قرار گرفتن سوزن و کاتتر تجربه خواهید کرد. به جای درد، بیشتر بانوان باردار هنگام وارد شدن سوزن و کاتتر، مقداری فشار احساس می‌کنند.

در اثر انجام زایمان اپیدورال، چه اتفاقی می‌ افتد؟

تزریق دارو به ناحیۀ اپیدورال، یک نوار بی حسی از ناف تا قسمت بالایی پا ایجاد می‌کند. این کار به مادر این امکان را می‌دهد که در طول زایمان، بیدار و هوشیار باشد و همچنین فشار را احساس کند.

 توانایی احساس فشار در مرحلۀ بعدی زایمان (مراحل اولیۀ زایمان شامل آماده سازی فرد باردار، قرار دادن سوزن و کاتتر (در صورت استفاده از روش زایمان اپیدورال) و سایر مراحل ابتدایی می‌شود) شما را قادر می‌سازد تا در لحظه‌ای که زمان تولد فرزند شما فرا می‌رسد، برای سهولت بیشتر زایمان، مقداری فشار وارد کنید. ممکن است حدود ۱۵ دقیقه طول بکشد تا داروی مسکن اثر کند.

مقدار تسکین درد و مدت زمانی که اثر دارو باقی می‌ماند چقدر است؟

مقدار دارویی که از طریق تزریق به ناحیۀ اپیدورال، دریافت می‌کنید می‌تواند در صورت لزوم و با تشخیص پزشک متخصص، افزایش یا کاهش یابد. پزشک متخصص می‌تواند تا زمانی که درد را احساس می‌کنید و تا زمانی که به تزریق دارو احتیاج داشته باشید، به این کار ادمه دهد.

آیا آهسته طی شدن مراحل انجام زایمان اپیدورال می ‌تواند منجر به انجام اجباری سزارین شود؟

هیچ دلیل و مدرک محکمی وجود ندارد که بتواند به این سؤال پاسخ مثبت بدهد. پاسخ این سؤال به عوامل مختلفی مانند مهارت پزشک، مقاومت مادر در برابر درد، چگونگی پیش رفتن مراحل زایمان، طبیعی بودن شرایط نوزاد (مانند طبیعی بودن اندازۀ نوزاد) و سایر موارد بستگی دارد.

عوامل زیادی ممکن است انتخاب‌های مادر برای روش انجام زایمان را تنها به انتخاب روش سزارین محدود کنند. هنگامی که یک زن مجبور به انجام سزارین می‌شود، معمولاً عواملی از جمله اندازه یا وضعیت نوزاد در بروز این واقعه نقش داشته‌اند.

با انجام زایمان اپیدورال، ممکن است بتوانید انقباضات را احساس کنید. (زیرا تزریق دارو به ناحیۀ اپیدورال تنها موجب کاهش درد و بی‌حسی شده و منجر به بیهوشی نمی‌شود). این کار به مادر کمک می‌کند تا بتواند به طور مؤثر و برای راحت‌تر و سریع‌تر شدن زایمان، مقداری فشار وارد کند. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند زایمان اپیدورال می‌تواند با بی حس کردن و تسکین درد مادر، منجر به آرام شدن مادر و در نتیجه تسریع مراحل زایمان شود.

آیا اپیدورال می تواند به نوزاد آسیب برساند؟

مقدار دارویی که از طریق تزریق به ناحیۀ اپیدورال مادر تزریق می‌شود و به نوزاد می‌رسد بسیار ناچیز است و هیچ مدرکی دال بر مضر بودن آن برای نوزاد، وجود ندارد.

آیا اپیدورال خطرات و عوارض جانبی دارد؟

همان طور که گفته شد، به طور کلی، انجام زایمان اپیدورال، نسبت به سایر روش‌های کاهش درد زایمان، بسیار ایمن‌تر است. عوارض جدی حاصل از انجام زایمان بدون درد، بسیار نادر هستند. با این حال، مانند تمام داروها و روش‌های پزشکی، عوارض جانبی احتمالی برای بانوانی که از زایمان اپیدورال استفاده می‌کنند نیز وجود دارد.

در یکی از بخش‌های این مقاله، به بررسی برخی از عوارض زایمان بدون درد پرداخته شد. اما در این بخش، علاوه بر اشاره به چند مورد از شایع‌ترین عوارض زایمان اپیدورال، به نواحی که این عوارض رخ می‌دهند و دلایل بروز این عوارض نیز اشاره می‌کنیم.

کاهش فشار خون

 داروی‌های بی‌حسی که برای تزریق در ناحیۀ اپیدورال انتخاب و مصرف می‌شوند، ممکن است فشار خون مادر را کاهش دهند. کاهش ضربان قلب مادر ممکن است موجب کاهش ضربان قلب کودک شود.

برای اینکه احتمال بروز این عارضه کمتر شود،. مایعات اضافی از طریق تزریق وریدی (IV) و قبل از قرار گرفتن سوزن و کاتتر در ناحیۀ مورد نظر، به بدن مادر تزریق می‌شوند. در برخی موارد، پزشک متخصص بیهوشی، به شما دارویی را برای حفظ فشار خون شما می‌دهد.

کمر درد

 قسمت پایین کمر شما (جایی که سوزن برای تزریق دارو وارد شده است) ممکن است بعد از انجام زایمان دچار درد شود. این درد نباید بیش از چند روز طول بکشد. هیچ مدرکی مبنی بر اینکه زایمان اپیدورال می‌تواند باعث کمردرد دائمی شود وجود ندارد.

سردرد

در موارد نادر، سوزن وارد شده در ناحیۀ اپیدورال، پوشش نخاع را سوراخ می‌کند. این امر ممکن است باعث ایجاد سردرد شود. در صورت عدم درمان این عارضه، ممکن است سردرد مادر چند روز طول بکشد. در صورت بروز این وضعیت، گزینه‌های درمانی مناسب شما باید با تصمیم پزشک متخصص بیهوشی انتخاب شوند.

چه داروهایی به ناحیۀ اپیدورال تزریق می‌ شوند؟

داروهایی که برای تزریق در ناحیۀ اپیدورال استفاده می‌شوند معمولاً شامل کلروپروکائین، لیدوکائین و بوپیواکائین می‌شود. این داروها در دستۀ خاصی از داروها به نام داروهای بی حسی موضعی قرار دارند. این دارو ها با توجه به شرایط مختلف، در ترکیب با مواد دیگری استفاده می‌شوند.

 به طور مثال اگر نیاز به کاهش دز این داروها باشد، از ترکیب آنها با مواد دیگری مانند مواد مخدر (مخدرهایی مانند سوفنتانیل و فنتانیل) استفاده می‌شود. این کار باعث می‌شود تا علاوه بر کاهش درد، مدت اثر این داروها تا حد زیادی کاهش یابد.

در مواردی که نیاز به اثر طولانی مدت این داروها در ناحیۀ اپیدورال باشد، هنگام استفاده از این داروهای بی حسی موضعی، از مواد دیگری مانند اپی نفرین، مرفین و کلونیدین نیز استفاده می‌شود. ترکیب این داروها علاوه بر افزایش مدت زمان اثر آنها در اپیدورال، موجب تثبیت فشار خون مادر نیز می‌شود.

اپیدورال چیست؟

فضای اپیدورال، یک فضای آناتومیک واقع در خارجی‌ترین قسمت کانال نخاعی است. تزریق داروی بی حسی به این ناحیه، حداکثر مقدار تسکین درد را برای فرد ارائه می‌دهد.

آیا برای تسکین درد زایمان طبیعی، روش ‌های دیگری به جز زایمان اپیدورال وجود دارد؟

امروزه علم پزشکی پیشرفت‌های چشمگیر زیادی داشته است. یکی از این پیشرفت‌ها استفاده از روش تزریق اپیدورال، برای کاهش درد فرد است. اما این موضوع بدین معنا نیست که برای کاهش درد زایمان، تنها روش اپیدورال وجود دارد. برای تسکین درد مادر هنگام زایمان، روش‌های دیگری نیز وجود دارند.

• برخی از این روش‌ها، شامل استفاده از انتونوکس می‌شود. برای انجام این روش، ترکیبی از گازهای اکسید نیتروژن و اکسیژن، از طریق لولۀ تنفسی وارد بدن مادر می‌شوند.
• یکی دیگر از روش‌های کاهش درد زایمان طبیعی، زایمان در آب است. این دو روش نیز تا میزان زیادی می‌توانند درد مادر در هنگام زایمان را تسکین دهند.

 با این حال، زایمان اپیدورال، نسبت به این دو روش، می‎تواند درد مادر را تا میزان بیشتری کاهش دهد. البته به یاد داشته باشید که هر یک از این روش‌ها، مزایا، خطرات و عوارض جانبی خاصی را ممکن است به دنبال داشته باشند.

بی حسی ترکیبی نخاعی-اپیدورال چیست؟

گاهی اوقات برای تسکین فوری درد حین زایمان، علاوه بر ناحیۀ اپیدورال، از بلوک ستون فقرات نیز استفاده می‌شود. تزریق دارو به بلوک ستون فقرات، مانند ناحیۀ اپیدورال، شامل تزریق در قسمت پایین کمر می‌شود. روش استفاده از این قسمت (بلوک ستون فقرات) بدین صورت است که در حالی که روی تخت به پهلو می‌نشینید یا دراز می‌کشید، مقدار کمی دارو به مایع نخاعی تزریق می‌شود تا نیمۀ پایینی بدن بی حس شود.

تزریق دارو به ناحیه درد را به خوبی تسکین می‌دهد و دارو با سرعت زیادی شروع به اثر می‌کند. اما مدت زمان دارو در این ناحیه، فقط یک یا دو ساعت طول می‌کشد. معمولاً از روش تزریق دارو به ناحیۀ بلوک ستون فقرات، فقط یک بار در طول زایمان استفاده می‌شود. داروهایی که به ناحیۀ اپیدورال تزریق می‌شوند، پس از از بین رفتن اثر داروها در بلوک نخاعی، تسکین درد را ادامه می‌دهد.

سخن پایانی

به جز زایمان طبیعی بدون درد یا اپیدورال، روش‌های دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند به کاهش درد مادر حین زایمان کمک کنند. چند نوع دیگر از زایمان‌های بدون درد که می‌توانید انتخاب کنید شامل استفاده از انتونوکس (ترکیبی از اکسید نیتروژن و اکسیژن که از طریق ماسک تنفسی وارد بدن مادر می‌شود) و زایمان در آب می‌شود.

زایمان بدون درد یا اپیدورال، به بسیاری از بانوان کمک کرده است زایمان طبیعی مثبتی را تجربه کنند. شما باید قبل از قطعی کردن تصمیم خود، با یک متخصص زنان مشورت کرده و با مشورت پزشک تصمیم بگیرید که آیا انتخاب روش زایمان طبیعی بدون درد برای شما مناسب است یا خیر.

در طول این مشاوره، پزشک متخصص به توضیح مزایا و معایب انتخاب این روش می‌پردازد. شما در انتها می‌توانید با توجه به توضیحات پزشک و بررسی کامل مزایا و معایب زایمان اپیدورال، تصمیم بگیرید که زایمان خود را به چه شکل انجام دهید.