مفهوم خانواده تک فرزندی روز به روز فراگیرتر می‌شود، زیرا در شرایط زندگی امروزی که معمولا هر دو والد شاغل هستند بسیاری از زوج‌ها ترجیح می‌دهند دیرتر صاحب فرزند شوند و انرژی خود را از نظر مالی و معنوی صرف یک فرزند کنند تا بتوانند آینده بهتری برای او فراهم کنند. با این حال معمولا فرزندان بدون خواهر و برادر از لحاظ شرایط روانی و اجتماعی وضعیت ویژه‌ای دارند. به همین دلیل جدی گرفتن روانشناسی کودکان تک فرزند برای تعامل بهتر با او و انتخاب شیوه تربیتی صحیح باید جدی گرفته شود.
بسیاری از خانواده‌ها در مورد پرخاشگری تک فرزند، وابستگی به پدر و مادر، عدم مسئولیت‌پذیری و مشکلات اجتماعی شدن او نگران هستند. با این حال باید گفت تک فرزندی همیشه به معنای بروز مشکلات تربیتی نیست و در صورت شناخت صحیح ویژگی‌های روانی کودک، حتی می‌تواند به یک مزیت تبدیل شود. در این مقاله به معرفی مهمترین ویژگی‌های روانی کودکان تک فرزند که برای انتخاب شیوه تربیتی صحیح به آن نیازمند هستید می‌پردازیم.
مهمترین چالش‌های روانشناسی کودکان تک فرزند
کودکان تک فرزند به علت عدم وجود تعامل با خواهر و برادر و قرار گرفتن در معرض توجهات بسیار زیاد پدر و مادر مستعد بروز بعضی مشکلات تربیتی هستند. به همین دلیل لازم است که در انتخاب شیوه تربیتی خود دقت کافی داشته باشید. مهمترین چالش‌های روانی که ممکن است در مسیر تربیت این فرزندان ایجاد شود شامل موارد زیر است:
- لوس شدن فرزند
- خودخواهی/ خود شیفتگی
- ناسازگاری با دیگران
- افسردگی دوران کودکی
- عدم اعتماد به نفس در برخورد با دیگران
- ایجاد شخصیت ضد اجتماعی
این تاثیرات در صورت مدیریت نشدن می‌توانند به بزرگسالی نیز منتقل شوند. کودکانی که نمی‌توانند به سادگی با دیگر کودکان کنار بیایند، با افزایش سن نسبت به انتقاد حساس می‌شوند و مهارت‌های اجتماعی ضعیفی دارند؛ اما اگر روانشناسی کودکان تک فرزند را به خوبی بشناسید و بتوانید تعامل صحیحی با فرزند خود داشته باشید این مشکلات به راحتی قابل پیشگیری یا حل کردن است. تحقیقات جدید نشان داده است که کودکان تک فرزندی که در شرایط مناسب تربیتی قرار بگیرند تمایزی با سایر کودکان پیدا نمی‌کنند و حتی مزایای قابل توجهی نیز در بزرگسالی خواهند داشت.
مزایای روانی و تربیتی کودکان بدون خواهر و برادر
تک فرزندها غالبا محبت بیشتری از سوی والدین دریافت می‌کنند. مطالعات نشان داده است که توجه اضافی که کودک دریافت می‌کند می‌تواند آثار مثبتی هم داشته باشد. این کودکان غالبا کمتر از دیگران احساس کمبودهای عاطفی می‌کنند و در روابط عاشقانه خود در آینده کمتر خطر وابستگی‌های منفی دارند.
مطالعات علمی بسیاری دستاوردها، شخصیت، هوش، سازگاری، جامعه پذیری و رابطه والد – فرزند را در این کودکان بررسی کرده‌اند. تحقیقات روانشناسی کودکان تک فرزند نشان می‌دهد این کودکان احتمالا ساختار مغزی متفاوتی نسبت به سایر اطفال دارند. آزمایش‌ها نشان می‌دهد که این کودکان از نظر خلاقیت از برتری داشتند. برخی از دیگر امتیازهای تربیتی تک فرزندان شامل موارد زیر است:
- تغذیه، پوشاک و آموزش تک فرزند برای والدین آسان‌تر است. آنها نسبت به بسیاری از کودکان فرصت‌های زندگی و تحصیل بهتری دارند.
- در خانواده‌های تک فرزندی میزان مشاجره‌های خانوادگی کمتر است.
- برای مادر، داشتن یک بارداری و تک زایمان می‌تواند به عنوان یک مزیت در نظر گرفته شود.
حقایق مهم روانشناسی کودکان تک فرزند
کودکان بدون خواهر و برادر از لحاظ روانی دارای ویژگی‌های خاصی هستند که شناخت آنها می‌تواند به شما کمک کند تا روش مناسب‌تری برای انتخاب روش تربیتی و تعامل با فرزند خود انتخاب کنید. این ویژگی‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد.
۱- سخت کوش و مراقب
تک فرزندها معمولا دانش آموزانی سخت کوش در مدرسه هستند. همانطور که می‌توانید تصور کنید دلیل این موفقیت عواملی مانند توجه والدین تک فرزند به فرزندانشان، خواندن کتاب‌های بیشتر از ابتدای کودکی برای آنها و انجام بازی‌های رشدی بیشتر است. این پایه قوی باعث افزایش توجه و موفقیت کودک می‌شود. از طرفی دلیل دیگر موفقیت تحصیلی تک فرزندها این است که والدین و حتی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها انتظارات تحصیلی خود را خیلی واضح و مکرر به کودک یادآوری می‌کنند.
اگرچه موفقیت تحصیلی به خودی خود می‌تواند مطلوب باشد؛ اما باید به این نکته توجه داشته باشید که انتظارات غیرعادی می‌تواند باعث بروز استرس زیاد در این فرزندان شود. بنابراین سعی کنید که انتظارات خود را با شرایط فرزند خود تطبیق نمایید و بار اضافی بر او تحمیل ننمایید.
۲- سختگیری نسبت به ایده‌آل‌های خود
این انتظار به طور طبیعی به کودک فشار وارد می‌کند. این در حالی است که به گفته کارشناسان، انتظارات خانواده نسبت به تحصیل تنها یکی از فشارهایی است که بر تک فرزند وارد می‌شود. مهمترین این فشارها احساس مسئولیت در قبال خوب بودن است که در این فرزندان می‌شود. این احساس در مقایسه با کودکانی که با خواهر و برادر بزرگ می‌شوند تفاوت معناداری دارد. انتظارات بالای والدین می‌تواند باعث شود که کودک خیلی زود از فضای کودکی خارج شود و وارد حیطه مسئولیت شود. اگر این کودکان نتوانند به نتایجی که از آنها انتظار دارند برسند نسبت به خودشان سختگیر و حتی وسواسی می‌شوند. بنابراین باید مراقب باشید که کودک خود را به دامن وسواس و کمالگرایی منفی نیدازید.
۳- مشکل در بیان راحت احساسات و عواطف خود
روانشناسی کودکان تک فرزند می‌گوید که این فرزندان به اندازه بچه‌هایی که با خواهر و برادر بزرگ می‌شوند اجتماعی نیستند. از آنجایی که آنها در محیط‌های شلوغ با رقابت خواهر و برادر بزرگ نشده‌اند، نمی‌توانند خواسته‌های خود را به راحتی بیان کنند. آنها در خانه‌هایی بزرگ شدند که همیشه به حرف‌هایشان گوش می‌دادند و عادت به شنیدن نظرات و انتقادات مخالف نداشتند. به همین دلیل، آنها از تصمیم گیری مشترک در گروه، ابراز عقاید خود به دیگران، به ویژه در موقعیت‌های درگیری، احساس ناتوانی می‌کنند. آنها به جای کار گروهی، خود را به صورت فردی نشان می‌دهند. لازم است که در سنین کودکی این نقیصه را در کودک برطرف کنید. حضور در جمع هم‌سالان و بازی‌های گروهی در مهد کودک به نقش‌پذیری کودک کمک خواهد کرد.
۴- اعتماد به نفس بالایی دارند
با این حال، اینکه که آنها ساکت هستند به این معنی نیست که آنها احساس ناامنی می‌کنند. محبت و توجهی که این بچه‌ها از دوران کودکی از سوی خانواده دریافت می‌کنند، آنها را به فرزندانی با اعتماد به نفس بالا تبدیل می‌کند. به همین دلیل افرادی می‌شوند که در روابط فردی – البته نه در گروه – به راحتی خود را ابراز می‌کنند و به راحتی با معلمان خود ارتباط برقرار می‌نمایند.
۵- فردگرایی بالا
یکی دیگر از خصوصیات این فرزندان که در روانشناسی کودکان تک فرزند به آن پرداخته می‌شود این است که آنها فردگرا هستند. اگرچه آنها عاشق گذراندن وقت با دوستان خود هستند، اما از گروه‌های بزرگ دوستان خسته می‌شوند و پس از مدتی به فضای خصوصی خود نیاز دارند.
۶- از موقعیت‌های رقابت و درگیری اجتناب می‌کنند
باز هم از آنجایی که آنها با رفاه و تایید بسیار بزرگ شده‌اند، از همان دوران کودکی به جلب توجه اجتماعی و دریافت تایید مثبت عادت کرده‌اند. آنها نمی‌خواهند در محیط‌های اجتماعی قرار بگیرند که باید برای اول شدن مبارزه کنند یا در آن تحقیر می‌شوند و در حاشیه قرار می‌گیرند. در موقعیت‌های درگیری، نمی‌دانند چه کار کنند و زود کنار می‌روند.
۷- استانداردهای بالایی در زندگی انتخاب می‌کنند
تک فرزندها استانداردهای بالایی دارند. بهترین و زیباترین هر چیزی را انتخاب می‌کنند. به مثبت‌ترین زبان صحبت می‌کنند؛ این ویژگی کاملا با شیوه‌ای که در خانه و مدرسه با آنها برخورد شده است مطابقت دارد. بیشتر آنها به مدارس خصوصی می‌روند و همان استاندارد بالای خدمات را از معلمان خود دریافت می‌کنند. بنابراین، حتی کمی کمتر از تایید، توجه و راحتی که به آن عادت کرده‌اند، می تواند به راحتی آنها را ناامید کند.
۸- به خانواده علاقه‌مند هستند
زبان سازنده و مثبتی که این کودکان از خانواده خود دریافت می‌کنند اغلب بر رفتار آنها تاثیر می‌گذارد. طبق روانشناسی کودکان تک فرزند این بچه‌ها تمام تلاش خود را می‌کند تا محبت خانواده را متقابلا جبران نمایند. مشخص است که این فرزندان نسبت به کودکانی که با خواهر و برادر بزرگ می‌شوند، بیشتر به والدین خود وابسته هستند و بیشتر نگران از دست دادن آن‌هایند.
۹- دوستان کم، ولی رابطه‌ای فداکارانه دارند
همانطور که گفته شد از جمع‌های شلوغ استقبال نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند دایره دوستان محدودی داشته باشند. اما با این حال تک فرزندان دوستی‌های عمیقی ایجاد می‌کنند. آنها روابط دوجانبه‌ای در خانواده داشته‌اند که ارتباط و احترام متقابل بالا بوده است. تک فرزند این تجربه را در دوستی‌های خود تکرار می‌کند. علاوه بر این، داشتن یک دوست برای تک فرزندی که سال‌های کودکی خود را تنها گذرانده، ارزشمند است. آنها می‌بخشند و به خواسته‌ها و مرزهای دیگران احترام می‌گذارند، به احساسات خود اهمیت می‌دهند، دوستان فداکاری می‌شوند و با کودکانی که ارزش این را درک می‌کنند، دوستی طولانی مدت برقرار می‌نمایند.
جمع بندی
شرایط زندگی مدرن باعث شده است که شکل خانواده‌ها تغییرات بسیار زیادی داشته باشد. در حالی که در گذشته خانواده فرزندان زیادی داشتند؛ امروزه خانواده ترجیح می‌دهند که فرزندان کمتری داشته باشند. حتی بسیاری از خانواده صرفا به داشتن یک فرزند اکتفا می‌نمایند. از مهمترین دلایل این امر می‌توان به شاغل بودن هر دو والد، مشکلات اقتصادی و تمایل به حمایت بیشتر و بهتر از فرزند اشاره کرد. با این حال این کودکان به دلیل عدم تعامل با خواهر و برادر ممکن است دچار مشکلاتی در روند تربیت شوند. به همین علت جدی گرفتن روانشناسی کودکان تک فرزند مساله‌ای ضروری برای والدین این فرزندان است.
اگر صاحب یک فرزند هستید لازم است که ویژگی‌های روانی این کودکان را به خوبی بشناسید. این کودکان مستعد بروز شخصیت ضد اجتماعی یا منزوی هستند. زیرا در سنین کودکی تجربه کافی برای تعامل با هم‌سالان پیدا نکرده‌اند. با این حال این فرزندان سخت کوشی بالایی دارند و در کارهای فردی به خوبی عمل می‌کنند. برای دریافت مشاوره بیشتر در این زمینه می‌توانید با ما تماس بگیرید.
