کودکان به دلایل مختلف مثل ناتوانی در برقراری ارتباط، ابراز احساسات، مشکلات خانوادگی و مسائل مربوط به مدیریت استرس و اضطراب، عصبانی می‌شوند و رفتارهای پرخاشگرانه نشان می‌دهند که تا قبل از سن ۴ سالگی شدید‌تر و غیرقابل کنترل‌تر است. رفته‌رفته با بزرگ شدن کودک و توجه والدین به روش‌های کنترل و درمان عصبانیت کودکان، از شدت این عصبانیت کاسته می‌شود. در این مقاله قصد داریم درباره نشانه های کودک عصبی و روش‌های کنترل و درمان آن صحبت کنیم. پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
مهم‌ترین نشانه های کودک عصبی
کودکان عصبی، میل به پرخاشگری را در قالب پرتاب کردن وسایل، گریه کردن، داد زدن و بعضا به زبان آوردن حرف‌های زشت نشان می‌دهند. احساس بی‌قراری و تنش، تحریک پذیری بالا، بهانه‌گیری و غر زدن‌های پیاپی، بدرفتاری با اسباب بازی‌ها یا دوست و همسالان خود، دندان قروچه یا آسیب به خود و دیگران نشان می‌دهند. تک‌تک این نشانه‌ها به‌تنهایی گویای نقصان اعصاب و سیستم عصبی کودک است و به مرور زمان بر کیفیت سازگاری کودک با محیط اطراف و توانایی او برای انجام وظایف روزانه اثر می‌گذارد.
سایر نشانه‌ها عبارت‌اند از:
اختلال نقص توجه یا بیش فعالی (ADHD)
بسیاری از کودکانی که با مشکلات توجه و تمرکز دست و پنجه نرم می‌کنند، توانایی کنترل حرکات خود را ندارند، در سازگاری با محیط اجتماعی مشکل دارند، نمی‌توانند وظایف دانش آموزی خود را به انجام برسانند یا خیلی زود نسبت به گفتگوها بی‌توجه می‌شوند. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های کودکی که از مشکلات مرتبط با عصبی بودن رنج می‌برد، همین اختلال ADHD است.
اختلالات حرکتی
یکی از نشانه‌های کودک عصبی، مشکلات رایج در کنترل حرکتی و حفظ تعادل یا ناتوانی آنها در انجام وظایف فیزیکی است. این بچه‌ها برای تنظیم میزان حساسیت خود نسبت به تحریکات حسی نیز به مشکل می‌خورند!
اضطراب و استرس همیشگی
برخی از کودکان عصبی به‌مرور زمان با سطحی از اضطراب دست و پنجه نرم می‌کنند که نگرانی بیش از حد آنها درمورد اتفاقات روزمره، مشکل در انجام تکالیف درس و مدرسه و خستگی و ناراحتی همیشگی آنان را به دنبال دارد. بنابراین یکی از نشانه‌های عصبی بودن کودک، استرس و اضطراب آنان است.
اختلال اوتیسم
اوتیسم هم می‌تواند یکی از نشانه‌های مشکلات عصبی در کودکان باشد. این عارضه موجب محدودیت تعاملات اجتماعی و توانمندی‌های کلامی کودک می‌شود و با عواقب جدی‌تری همچون نقص در تفسیر بیانات شفاهی و غیرشفاهی دیگران، تکرار حرکات، تنظیم و درک احساسات و ارتباط با دیگران روبه‌رو می‌شوند.
مشکل در برقراری ارتباط
حسودی و بحث هرازگاه میان خواهر و برادرها طبیعی است؛ اما کتک‌زدن، پرخاشگری، چنگ‌زدن و عدم برقراری ارتباط میان آنها می‌تواند نشانه واضح کودکان عصبی باشد. این کودکان نمی‌توانند در خانه یا بیرون از خانه ارتباط سالم و دوستانه برقرار کنند و به روش‌های درمان عصبانیت کودکان نیاز دارند.
نحوه برخورد با کودک پرخاشگر
در برخورد با عصبانیت کودک ۴ ساله و بالاتر، از این روش‌ها برای آرام‌سازی فرزندتان استفاده کنید:
۱. حفظ آرامش و خونسردی
حفظ آرامش و خونسردی در اوج عصبانیت کودک کار راحتی نیست؛ اما با پرخاشگری و داد زدن متقابل هم کاری از پیش نمی‌برید. وقتی با موفقیت خونسردی خود را حفظ می‌کنید و سطح استرس را پایین می‌آورید، مثل یک الگوی خوب می‌توانید کودکتان را به آرامش دعوت کنید و آتش خشم را در وجودش خاموش کنید.
۲. دادن عشق و توجه به کودک
بعضی وقت‌ها پرخاشگری کودک ناشی از بی‌توجهی والدین به اوست! بنابرای یکی از بهترین روش‌های آرام‌سازی کودکان، نشان دادن عشق، علاقه و توجه به آنهاست. با این کار ضمن آنکه بخش زیادی از دل نگرانی‌های کودک را از بین می‌برید، اعتماد به نفس او را به‌قدری بالا می‌برید که کودک می‌تواند با خیال راحت احساسات خود را به اشتراک بگذارد؛ بی‌آنکه ترسی از واکنش شما یا طرد شدن از جانب شما داشته باشد.
۳. تسلیم نشدن در برابر رفتار پرخاشگرانه
نه از این ور بوم بیافتید، نه از آن ور بوم! اگر داد و دعوا در جواب پرخاشگری کودک خوب نیست، تسلیم‌شدن هم نتیجه خوبی ندارد! کودک زمانی که می‌بیند هر بار با خشم و پرخاشگری می‌تواند شما را تسلیم خود کرده و کارش را پیش ببرد، به تکرار مجدد این رفتار تشویق می‌شود و هر بار برای آنکه حرف خود را سبز کند، حتی در پیش پا افتاده‌ترین مسائل، عصبانی می‌شود و پرخاشگری می‌کند.
۴. مدیریت عصبانیت به کمک هم
نقش خود را در آرام‌سازی کودک دلبندتان فراموش نکنید. نه در جبهه روبه رو بایستید، نه جبهه خود را ترک کنید؛ در عوض، برای حفظ آرامش کودک، با او همکاری کنید. بگذارید کودکتان دقیقا بفهمد که مشکل شما خشم و عصبانیت اوست، نه شخصیتش! مطمئن باشید شیوه‌ای که شما به عصبانیت کودک پاسخ می‌دهید به‌طور مستقیم روی شیوه پاسخ فرزندتان به خشم تاثیر می‌گذارد.
۵. جداکردن کودک از آن موقعیت
گاهی وقت‌ها حضور در یک‌سری موقعیت‌ها عامل عصبانیت و پرخاشگری کودک می‌شود؛ در این شرایط اولین بهترین کار، دور کردن کودک از موقعیت تعرض و عصبانیت است. مثلا اگر در مهمانی فامیلی با یکی از بچه‌ها دعوایش شده، قبل از آنکه کار به کتک‌کاری و سایر شکل‌های بروز خشم برسد، کودک را چند دقیقه‌ای به یک اتاق دیگر ببرید و اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش را به او نشان دهید تا ذره‌ذره آرام شود.
روش‌های کنترل خشم در کودکان
در ادامه چند نمونه از بهترین و موثرترین روش‌های کنترل و درمان عصبانیت کودکان را مرور می‌کنیم.
۱. یاددهی مهارت‌های ارتباطی به کودک
کودک دلبند شما باید بتواند احساسات خود را به شکلی مثبت و کاملا سازنده با دیگران در میان بگذارد و درباره آنها صحبت کند. به کودکتان یاد دهید که سرکوب کردن یا به زبان آوردن حرف‌های زشت، راه خوبی برای مقابله با عصبانیت و خشم نیست؛ بلکه می‌توانند با کلمات مناسب و مثبت، حال خود را توصیف کنند.
۲. آموزش تفاوت میان رفتار و احساس
عصبانیت مثل تمام احساسات دیگر، یک احساس طبیعی است و ممکن است هرکسی، حتی ما بزرگسالان، درگیر آن شویم. اما باید این را به کودک بیاموزیم که هر عصبانیتی قرار نیست به رفتار پرخاشگرانه تبدیل شود و می‌توان این احساس را در وجود خود کنترل کرد. اما عصبانی شدن لزوما دلیل خوبی برای عصبانی بودن نیست! پیشنهاد می‌کنیم از یک مشاور کودک کمک بگیرید تا آموزش تنظیم هیجانی را به‌شکلی دقیق و اصولی به فرزندتان بیاموزید.
۳. درمان عصبانیت کودکان با تشویق و پاداش
هر بار که کودکتان موفق شد عصبانیت خود را به شیوه‌ای درست و مناسب تخلیه کند، او را تشویق و به او افتخار کنید. بچه‌ها وقتی برای یک کار خوب، بازخورد مثبت می‌گیرند، رفتار پسندیده را بهتر می‌آموزند. بسته به خلقیات فرزندتان، پاداشی انتخاب کنید که انگیزه کودک برای عصبانی نشدن را بیشتر کند.
۴. ایجاد یک سیستم انضباطی قرص و محکم
به‌جای آنکه منتظر بمانید تا فرزندتان به پرخاشگری و عصبانیت عادت کند و بعد به فکر وضع قانون در خانه بیافتید، یک سیستم انضباطی قرص و محکم برای مقابله با سرکشی، تهاجم و تمایل کودک به پرخاشگری ایجاد کنید تا کنترل اوضاع خانه در دست شما باشد. بچه‌ها باید بدانند اجازه دارند تا چه حد و به چه روش‌هایی ناراحتی و خشم خود را تخلیه کنند و درصورت زیاده‌روی، چه عواقبی در انتظار آنهاست. بچه‌ها باید یاد بگیرند که در صورت آسیب به احساسات یا جسم دیگران، واکنش سختی از جانب شما در انتظار آنهاست.
۵. تمرین تنفس عمیق و منظم
یکی از بهترین روش‌های کنترل و درمان عصبانیت در کودکان که در لحظه روی حال بد کودک تاثیر می‌گذارد، تمرین تنفس عمیق و منظم است تمرین تنفسی این قدرت را دارد تا آرامش از دست رفته را به کودک بازگرداند و طغیان او را در نطفه خفه کند.
۶. تمرین مهارت حل مسئله
عصبانیت و خشم در کودکان بهترین فرصت برای آموزش مهارت‌های حل مسئله به آنهاست. زمانی که کودکتان آرام است خبری از طغیان نیست، درباره مشکلاتی که با آنها دست و پنجه نرم می‌کند با او صحبت کنید تا کودک هم مهارت بیان احساسات خود را توسعه دهد، هم با تلاش برای پیداکردن راه‌حلی کاربردی برای خشم، مهارت حل مسئله را تقویت کند. این یکی از بهترین روش‌های درمان عصبانیت کودکان است.
۷. آموزش علائم خشم به کودک
کودکتان باید بداند که بالا رفتن ضربان قلب، انقباض عضلات، مشت شدن دست‌ها و دندان قروچه از علائم عصبانیت است. به این ترتیب هر زمان با این علائم مواجه شود، بهتر از قبل نیازها و خواسته‌های خود را بیان می‌کند. همینکه عصبانیت قریب‌الوقوع را تشخیص دهد، به خودی خود یک تمرین کنترل خشم عالی است. می‌تواند آن موقعیت را ترک کند یا به روش‌های دیگر، ذهن خود را آرام سازد.
۸. فعالیت‌های بدنی مثل ورزش و بازی
یکی از بهترین روش‌های درمان عصبانیت کودکان، گنجاندن فعالیت‌های بدنی مثل ورزش و بازی در روتین روزمره آنهاست. این فعالیت‌ها با کاهش ترس، اضطراب و افسردگی، سطح احساسات خشم را در کودکان صفر می‌کند یا دست‌کم پایین می‌آورد. جدا از اینها، بازی درمانی نیز یکی از بهترین روش‌های تخلیه انرژی و درمان عصبانیت کودکان است.
۹. کنترل الگوهای اطراف کودک
قبول دارید که فرزند دلبند شما، بخش زیادی از عصبانیت و خشم درونی خود را از اطرافیان خود الگوبرداری می‌کند؟ ممکن است کودکتان هیچ الگوی مناسبی برای حفظ آرامش و بیان احساسات به‌شیوه‌ای آرام نداشته باشد. با نگاه دقیق‌تری به دوستان و همسالان کودک، برنامه‌های تلویزیونی که نگاه می‌کند و حتی رفتار خودتان در محیط خانه، الگوهای مناسب‌تری برای کودک بسازید.
انواع بازی برای کنترل خشم کودکان
شاید شما به بازی‌های کودکانه صرفا به چشم سرگرمی نگاه کنید؛ اما کودکان در این بازی‌ها تمام انرژی خود را، مثبت یا منفی، تخلیه می‌کنند. همان انرژی‌های سرکوب‌شده‌ای که ممکن است در موقعیت‌های مختلف، به شکل عصبانیت و پرخاشگری بروز دهد. اصلا به همین خاطر است که بسیاری از پزشکان، بازی درمانی را برای مقابله با این مسئله پیشنهاد می‌کنند. بنابراین می‌توان ادعا کرد که بازی‌های کودکانه روش خوبی برای درمان عصبانیت کودکان به حساب می‌آیند.
طی این بازی‌ها، کودک عمیق‌ترین ناتوانی‌ها و احساسات خود را بروز می‌دهد. برای مثال اگر فرزندتان در بازی‌های گروهی همیشه لیدر بچه‌های دیگر است، می‌توانید به قدرت‌طلبی او پی ببرید و درصدد هدایت این احساس برآیید. درمورد کنترل خشم هم همینطور است. هر زمان احساس کردید برای کنترل عصبانیت فرزندتان به چیزی نیاز دارید، این بازی‌ها را امتحان کنید.
- بازی صورتک‌ها: انواع هیجان‌ها و احساسات مختلف را روی چند تکه کاغذ نقاشی کنید و از کودکتان بخواهید هربار که یکی از این احساسات را تجربه می‌کند، صورتک را روی صورت خود بگذارد و به این شکل احساساتش را بیان کند. به این ترتیب فرزندتان آرام آرام احساسات مختلف را می‌شناسد، بیان می‌کند و جلوی انباشتگی خشم و عصبانیت را در وجود خود می‌گیرد.
- بازی مشت به کیسه بوکس: یک کیسه بوکس تهیه کنید و از فرزندتان بخواهید هر بار که احساس عصبانیت می‌کند، با مشت به آن بکوبد. وسایل بازی این‌چنینی به کودک اجازه می‌دهند در لحظه خشم خود را به‌شکلی کاملا امن روی یک جسم بی‌جان خالی کند.
- بازی با خمیر: بازی کردن با چیزهای نرم مثل خمیر، شن و ماسه و اسلایم، اعصاب کودک را آرام می‌سازد و تنش را، حتی اگر موقتی باشد، از وجود او دور می‌کند. اگر به‌دنبال روشی برای تخلیه اضطراب و سایر هیجانات منفی کودکتان هستید، حتما این بازی را در فعالیت‌های کودک بگنجانید.
- خواندن قصه: داستان‌های کودکانه یکی از موثرترین روش‌ها برای آموزش مسائل مهم زندگی کودکند. پیشنهاد می‌کنیم با خواندن قصه‌های جذاب درباره خشم، هم عاقبت عصبانیت را به کودک یاد می‌دهید، هم ذهن او را وادار می‌کنید به دیگر روش‌های ابراز احساسات هم فکر کند و آنها را در نظر بگیرد.
- بازی باد کردن بادکنک: هر زمان احساس کردید انرژی تخلیه‌نشده کودکتان قرار است با عصبانیت و پرخاشگری ابراز شود، سعی کنید آن را به کمک بازی‌هایی مثل باد کردن بادکنک، به روش دیگری تخلیه کنید. تمرین تنفس عمیق در این بازی، ناخواسته ذهن کودک را آرام می‌کند.
حرف آخر
بهترین روش‌های کنترل خشم و درمان عصبانیت کودکان این است که در جایگاه والدین یک بار دیگر اهمیت مهارت‌های ارتباطی، تنظیم تنفس، برنامه‌ریزی، مدیریت زمان و مسائل احساسی مثل دادن عشق و توجه به کودکان را پیش خود مرور کنیم و در مسیر رشد فرزندان دلبند خود، شرایط را برای کنترل احساسات و برخورد سازنده کودک با مسائل ریز و درشت را فراهم کنیم.
شما تجربه سروکله زدن با کودکان عصبی را دارید؟ چه روش‌هایی برای درمان عصبانیت کودکان می‌شناسید؟ مشتاقیم نظرات ارزشمندتان را در این باره بشنویم.
