بر خلاف تصور عموم مردم، دوران بعد از زایمان برای همهٔ افراد همیشه راحت نیست. بعد از زایمان، بدن مادر بسیار ضعیف می‌شود در نتیجه به زمان برای بهبودی نیاز دارد. افرادی که به تازگی زایمان کرده‌اند، از برخی مشکلات که برای آنها به وجود آمده رنج می‌برند. یکی از شایع‌ترین و دردناک‌ترین مشکلاتی که پس از زایمان برای مادر اتفاق می‌افتد، شقاق مقعدی است. این مورد یکی از مشکلاتی است که می‌تواند بر دوران بهبودی پس از زایمان تأثیر گذار باشد.
شقاق مقعدی چیست؟
شقاق مقعدی که به آن زخم مقعدی نیز گفته می‌شود، یک پارگی یا شکاف کوچک میان چین خوردگی‌های مقعد یا بافت پوشش اطراف مقعد (روده بزرگ) است. این بیماری یک مشکل رایج میان مادرانی است که به تازگی زایمان کرده‌اند. طبق آمار به دست آمده، از هر ۱۰ نفر، حدود ۱ نفر در مقطعی از زندگی خود به شقاق مقعدی مبتلا می‌شود.
در حقیقت شقاق مقعدی فقط خانم‌ها را درگیرنمی‌کندو بلکه آقایان نیز به اندازهٔ خانم‌ها به شقاق مقعدی مبتلا می‌شوند. به طور کلی افراد در هر سنی دچار شقاق مقعدی می‌شوند. اما کودکان و بزرگسالان بین ۱۵ تا ۴۰ سال بیشتر در معرض ابتلا به شقاق مقعدی هستند.
علائم شقاق مقعدی چیست؟
علاوه بر شقاق مقعدی، مشکلات رایج دیگری مانند بواسیر (هموروئید) وجود دارد که پس از زایمان بروز می‌کند. در بیشتر موارد، شقاق مقعدی با بواسیر اشتباه گرفته می‌شود و بسیاری از افرادی که به شقاق مقعدی مبتلا می‌شوند فکر می‌کنند علائم آنها ناشی از بیماری بواسیر است.
بواسیر یا هموروئید به وریدهای (رگ) متورم در بخش‌های رکتوم و مقعد گفته می‌شود که پس از زایمان ظاهر می‌شوند. شقاق مقعدی و مشکلاتی از این قبیل می‌توانند در دوران بارداری نیز خود را نشان دهند. اما بروز این عوارض پس از زایمان، به دلیل فشار زیادی که بر مادر وارد می‌شود، رایج‌تر است.
شقاق مقعدی نیز مانند هر بیماری دیگری دارای یک سری علائم و نشانه‌های خاص است. علائم شایع شقاق مقعدی پس از زایمان شامل موارد زیر می‌شود.
- پارگی یا شکافی که در پوست اطراف مقعد به همراه یک گوشت اضافه در کنار آن مشاهده می‌شود
- درد و سوزش شدید به هنگام مدفوع کردن که ممکن است چندین ساعت طول بکشد
- خونریزی زخم هنگام مدفوع کردن که بسیاری از افراد خون را به رنگ قرمز روشن مشاهده می‌کنند
- درد شدیدی که هنگام حرکات روده، خارج شدن گاز معده و مدفوع کردن احساس می‌شود
- خارش و سوزش پوست اطراف مقعد
انواع شقاق مقعدی
در بیشتر مواقع اگر زخم شقاق مقعدی کوچک باشد، خود به خود بهبود می‌یابد. اما در بعضی از افراد ممکن است با گذشت زمان نه تنها زخم شقاق خوب نشود، بلکه حتی وضع بدتر شود. به طور کلی شقاق مقعدی به دو نوع شقاق مقعد حاد و مزمن تقسیم می‌شود.
شقاق مقعدی حاد
شقاق مقعدی حاد به حالتی گفته می‌شود که یک فرد برای اولین بار به این عارضه دچار شده و شکاف مقعد او طی ۶ الی ۱۲ هفته بهبود می‌یابد.
شقاق مقعدی مزمن (شدید)
اگر فردی که به این نوع شقاق مقعد مبتلا شده و نسبت به درمان و پیشگیری از آن هیچ اقدامی انجام نداده باشد، زخم مقعدی بیشتر از ۱۲ هفته باقی مانده و عضلات اسفنکتر مقعد را نیز درگیر خواهد کرد. در شقاق مقعدی مزمن لبه‌های زخم مقعد برجسته شده و درد و سوزش شدیدی دارند. شقاق مقعدی مزمن نوع پیشرفتهٔ شقاق مقعدی است که نیاز به درمان سخت‌تر و طولانی‌تری دارد.
علت بروز شقاق مقعدی چیست؟
هنگامی که پوشش مقعد یا کانال مقعدی (آخرین قسمت رودهٔ بزرگ) آسیب ببیند، شقاق مقعدی به وجود می‌آید. شقاق مقعدی بیشتر در افرادی رخ می‌دهد که یبوست دارند. زیرا مدفوع سفت و بزرگ به سختی از کانال مقعد خارج می‌شود. از این رو باعث پاره شدن پوشش مجرای مقعد می‌شود. قابل ذکر است در بسیاری از موارد، علت شقاق مقعدی قابل شناسایی نیست. از دیگر علل احتمالی بروز شقاق مقعدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسهال مداوم
- ابتلا به یک نوع بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون یا کولیت اولسراتیو
- ابتلای فرد به نوعی عفونت، مانند عفونت‌های مقاربتی (سیفلیس و تبخال) که باعث آلوده شدن و آسیب رساندن به کانال مقعد می‌شوند.
- فشار وارد شده بر کانال مقعد حین زایمان یا در دوران بارداری
- سفت بودن ماهیچه‌های اسفنکتر مقعد که باعث کشیدگی بیش از حد کانال مقعد و پارگی آن می‌شود
شقاق مقعدی چگونه تشخیص داده می شود؟
هنگامی که از ابتلا به شقاق مقعدی مطمئن نیستید، می‌توانید به پزشک مراجعه کنید و در این مورد مطمئن شوید. برای تشخیص شقاق مقعدی، پزشک علائم شما را بررسی می‌کند. همچنین درمورد نحوهٔ اجابت مزاج شما نیز سؤالاتی خواهد پرسید. یکی از ساده‌ترین راه‌های تشخیص شقاق مقعدی، معاینه است.
پزشک می‌تواند از طریق یک معاینهٔ بصری ساده، شقاق مقعدی را تشخیص بدهد. اما در بعضی موارد، هنگامی که شقاق مقعدی مزمن باشد و زخم داخل کانال رکتوم یا بین لبه‌های سوراخ مقعد ایجاد شده باشد، پزشک از روش‌های پیشرفته برای معاینهٔ مقعد استفاده می‌کند. این روش‌ها عبارتند از؛
آندوسکوپی
در این روش پزشک به وسیلهٔ لولهٔ باریکی به نام آندوسکوپ تمام نقاط درون مقعد و راست روده را معاینه مشاهده می‌کند.
سیگموئیدوسکوپی
در این روش نیز مانند روش قبلی، با استفاده از لوله‌ای باریک به نام سیگموئیدوسکوپ، تمام قسمت‌های رودهٔ بزرگ معاینه و بررسی می‌شود.
کولونوسکوپی
کولونوسکوپ یک وسیلهٔ باریک و انعطاف پذیر است که به کمک آن می‌توان تمام قسمت‌های رودهٔ بزرگ را مشاهده نمود. این روش نیز یکی از روش‌های خوب بررسی شقاق مقعدی است.
بیوپسی یا نمونه برداری
در این روش قسمت کوچکی از بافت مقعد برداشته شده و در آزمایشگاه بررسی می‌شود و در نهایت پس از اینکه معاینه انجام شد، بهترین درمان برای شما انجام می‌شود.
نحوه درمان شقاق مقعدی
به طور معمول، شقاق مقعد حاد در عرض چند هفته و بدون نیاز به درمان بهبود می‌یابد. اما برای درمان شقاق مقعدی مزمن باید حتماً به پزشک مراجعه کنید.
درمان از طریق مصرف دارو
در مرحلهٔ اول درمان، پزشک برای کاهش علائم بیماری و تسریع روند بهبودی، برای شما دارو تجویز می‌کند. داروهایی که برای درمان شقاق مقعدی تجویز می‌شوند معمولاً شامل ملین‌ها هستند. ملین‌ها نوعی داروی رقیق کنندهٔ مدفوع هستند که کمک می‌کنند راحت‌تر مدفوع کنید.
برای استفاده از ملین، توصیه می‌شود ابتدا با دوز کم شروع کنید و هر چند روز یکبار به تدریج دوز آن را افزایش دهید تا زمانی که مدفوع شما به شکلی نرم و روان خارج شود.
درمان از طریق استفاده از پماد
علاوه‌بر ملین، پمادهایی برای کاهش و تسکین درد تجویز می‌شود که باید مستقیم بر روی مقعد خود بمالید. یکی از پمادهایی که برای درمان شقاق مقعدی تجویز می‌شود، (گلیسریل تری نیترات) است که معمولاً باید روزی دو بار بر روی مقعد بمالید. این پماد با گسترش عروق خونی اطراف و درون مقعد و افزایش خون رسانی به شقاق، باعث کاهش درد و تسریع روند بهبودی می‌شود.
به منظور مشاهدهٔ نتیجهٔ بهتر باید حداقل به مدت ۶ هفته یا تا زمان بهبودی کامل از این پماد استفاده کنید. در صورت استفادهٔ صحیح از پماد گلیسریل تری نیترات، درصد بهبودی شما افزایش می‌یابد. توجه داشته باشید که یکی از عوارض جانبی و رایج پماد گلیسریل تری نیترات، سر درد است.
همچنین بعضی از افراد پس از مصرف این پماد احساس سرگیجه یا سبکی سر دارند. به همین منظور استفاده از این پماد برای مادران باردار و شیرده مناسب نیست. اگر سردرد شما پس از مصرف پماد شدید شد، پیشنهاد می‌شود دوز مصرفی را برای چند روز کاهش دهید.
درمان شقاق مقعدی با جراحی (اسفنکتروتومی)
در مواردی که شقاق مقعدی شدید باشد، معمولاً جراحی توصیه می‌شود. در بیشتر مواقع جراحی بهترین، سریع‌ترین و مؤثرترین روش درمان شقاق مقعدی مزمن است. اما جراحی شقاق مقعدی عوارض و خطراتی را به دنبال دارد که همین عامل باعث می‌شود بسیاری از افراد، از انجام عمل جراحی خودداری کنند. یکی از شایع‌ترین عوارض جراحی شقاق مقعدی از عدم کنترل موقت یا دائمی روده است که به آن «بی‌اختیاری نفخ روده» گفته می‌شود.
درمان شقاق مقعد با خود درمانی
اگر شقاق مقعدی به دلیل یبوست درمان نشده ایجاد شده باشد، ممکن است پس از بهبودی دوباره به آن مبتلا شوید. برای تسکین یبوست و کاهش درد ناشی از شقاق مقعدی، توصیه می‌کنیم یک سری اقدامات ساده و مؤثر را انجام دهید.
- با نوشیدن مقدار زیادی آب در طول روز، از کم آبی بدن و تشدید یبوست جلوگیری کنید.
- سعی کنید یک فعالیت و ورزش روزانه مانند پیاده روی یا دویدن را انجام دهید.
- مصرف روزانهٔ فیبر از طریق مواد غذایی که فیبر بالایی دارند مانند؛ میوه‌ها، غلات کامل و سبزیجات
- از دستمال یا نوار بهداشتی معطر و حاوی الکل استفاده نکنید. به دلیل اینکه باعث تحریک و خارش زخم مقعد می‌شود.
- هنگام خشک کردن خود هیچ وقت دستمال توالت را محکم بر روی پوست نکشید و از دستمال توالت نرم و مرغوب استفاده کنید.
- سعی کنید در طول روز پس از مدفوع کردن، چندین بار به مدت چند دقیقه در یک وان آب گرم بنشینید تا ماهیچه‌های مقعد شل شوند.
تسکین درد شقاق با بی حس کننده موضعی
در صورتی که هنگام مدفوع کردن درد شدیدی را احساس کنید، پیشنهاد می‌شود قبل از مدفوع کردن از یک بی‌حس کننده موضعی استفاده کنید تا ماهیچه‌های مقعدی بی‌حس شوند. این دارو مستقیم بر روی موضع مالیده می‌شود تا درد ناشی از زخم مقعد را کاهش دهد. یکی از رایج‌ترین بی‌حس کننده‌هایی که برای شقاق مقعدی تجویز می‌شود لیدوکائین است. لیدوکائین معمولاً به شکل پماد و ژل وجود دارد و فقط برای چند روز استفاده توصیه می‌شود.
درمان شقاق مقعدی با لیزر
در حال حاضر بسیاری از بیماری‌های پوستی با لیزر درمان می‌شوند. این روش بین عموم مردم محبوبیت زیادی دارد. زیرا یک روش غیر جراحی و بدون بیهوشی است. طی درمان با لیزر از طریق تاباندن اشعه به ماهیچه‌های مقعدی، عفونت مقعد از بین رفته و زخم ناشی از شقاق مقعدی بسته می‌شود. یکی از مزایای برجستهٔ این روش، طول درمان کوتاه مدت با آن است.
چه زمانی برای شقاق مقعدی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر احساس می‌کنید به شقاق مقعدی مبتلا شده‌اید، حتماً در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. به هیچ عنوان اجازه ندهید خجالت و شرم شما از معاینهٔ پزشکی، مانع از مراجعهٔ شما به پزشک شود. در نظر داشته باشید که شقاق مقعدی یکی از مشکلات رایج افراد است که در همهٔ سنین اتفاق می‌افتد.
بررسی نهایی
شقاق مقعدی معمولاً در اثر آسیب به پوشش مقعد ایجاد می‌شود. اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که باعث بروز این مشکل می‌شوند. شقاق‌مقعدی معمولاً یک بیماری جدی به حساب نمی‌آید و بیشتر افراد می‌توانند آن را در خانه درمان کنند. اما شقاق مقعدی که به راحتی و با روش‌های مختلف درمان نشود یا به طور مکرر بروز دهد، نگران کننده است.
در بیشتر موارد این بیماری خود به خود بهبود خواهد یافت. اما اگر بیش از ۶ هفته طول بکشد به عنوان شقاق مقعدی مزمن یا شدید شناخته می‌شود و نیاز به درمان پزشکی دارد. اگر شقاق مقعدی با سایر درمان‌های پزشکی برطرف نشد، باید از طریق جراحی درمان شود.
