بازی کودکانه یکی از مهم‌ترین جنبه‌های زندگی کودک است. بچه‌های کوچک با همین بازی‌های به ظاهر ساده، خلاقیت و تعامل اجتماعی را یاد می‌گیرند و دیگر بعدهای شخصیت خود را شکل می‌دهند. آنان از نظر جسمی رشد می‌کنند، مهارت‌های عاطفی تازه‌ای کشف می‌کنند و یاد می‌گیرند با چه دیدی به جهان پیرامون نگاه کنند. در جایگاه والدین باید بدانید که بخش زیادی از یادگیری کودکان در مسیر رشد، از طریق بازی تکمیل می‌شود. اگر مشتاقید دقیق‌تر درباره تاثیر بازی بر کودکان و زندگی آینده آنها بخوانید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
۱. نقش بازی در رشد خلاقیت کودکان
بچه‌ها در طول بازی‌های کودکانه یاد می‌گیرند نهایت استفاده را از قوه تخیل ببرند و در جهانی زندگی کنند که ساخته ذهن آنهاست! در طول بازی راه حل‌های مختلفی به ذهنشان می‌رسد، سناریو‌های خلاقانه می‌چینند و در اوج اعتماد به نفس، به خیالات ذهن خود پر و بال می‌دهند رفته رفته یاد می‌گیرند قوانین خود را ایجاد کنند و آن قوانین را دنبال کنند. اینها مهارت‌های مفیدی برای هدایت زندگی و توسعه روابط با دیگران محسوب می‌شوند.
بازی نمادین توانایی تصور یک شی به عنوان یک شی دیگر است. در بازی‌های کودکانه یک تکه چوب، یک سطل و تعدادی بلوط می‌توانند نقش یک قاشق غذاخوری، یک قابلمه و غذاهای لذیذ و خوشمزه را بازی کنند. بازی نمادین بخش مهمی از رشد سالم است و کودک را مجهز به مهارت‌هایی میکند که در آینده برای یادگیری بیشتر و حل مسائل ریز و درشت به آنها نیاز دارد.
۲. نقش بازی در رشد شناختی کودکان
مهم‌ترین تاثیر بازی بر کودکان که امروز همه روانشناسان درباره‌اش صحبت می‌کنند، کمک به رشد مغز و مهارت‌های شناختی کودک است. بچه‌ها تمام بازی‌های کودکانه را کارگردانی می‌کنند و آن را دقیقا همانطور که خود می‌خواهند پیش می‌برند. بازی ساختاریافته تعداد ارتباطات عصبی مغز را افزایش می‌دهد؛ همان مسیر‌هایی که در آینده برای فکرکردن در مورد مسائل مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند! بازی‌های بدون ساختار هم تاثیر شگفت‌انگیزی بر ساخت و تقویت قشر پیش پیشانی مغز دارند. همان بخشی که بر نحوه یادگیری کودک و توانایی او برای کسب دانش در مورد محیط اطراف اثر می‌گذارد.
مطالعه‌ای که در دانشگاه آرکانزاس انجام شد، نشان می‌دهد کودکانی که مرتب با باسباب‌بازی بازی می‌کنند، تا سن ۳ سالگی ضریب هوشی بالاتری دارند. طبق مطالعات و تحقیقات روانشناسی به نام ادوارد فیشر بازی‌های کودکانه تاثیر شگفت‌انگیزی بر رشد شناختی، زبانی و اجتماعی کودک خواهند داشت.
۳. نقش بازی در رشد جسمی کودکان
بچه‌های بیشتر از آنچه فکرش را کنید به فعالیت فیزیکی نیازمندند. هر نوع بازی که بدن فعال و آماده حرکت آنان را به تحرک و جنب و جوش وادار کند. با این کار نه‌تنها تناسب اندام و سلامت جسمی از کودکی تضمین می‌شود، بلکه می‌توان از این فعالیت‌های جسمی برای تقویت ارتباطات مغز بهره برد و اثرات مثبت آن بر سلامت جسمی کودک را به وضوح مشاهده کرد. درمورد سلامت جسمی، تاثیر بازی بر کودکان با نشانه‌های زیر ظاهر می‌شود:
- افزایش سرعت واکنش
- تقویت کنترل حرکات
- بهبود مهارت‌های حرکتی
- ایجاد و حفظ تعادل
- ساخت عضلات قوی
- بهبود تراکم استخوان‌ها
- تقویت عملکرد قلب و عروق
سعی کنید هر روز زمان مشخصی را به فعالیت جسمی و بازی کودک در فضای باز اختصاص دهید تا اثرات شگفت‌انگیز آن بر سلامت روان کودک و قدرت او برای خودتنظیمی را به چشم ببینید.
۴. فواید بازی برای شکل‌گیری احساسات و رفتار کودک
ما بزرگ‌ترها وقتی تحت فشار هستیم، به فعالیت‌هایی روی می‌آوریم که ما را آرام می‌کنند. باشگاه می‌رویم، قدم می‌زنیم، بازی می‌کنیم و به هر شکلی که می‌توانیم، حواس خود را پرت می‌کنیم. بچه‌ها هم مثل ما هستند. آنها برای مقابله با احساسات ناخوشایند مثل اضطراب، استرس و عصبانیت، به بازی روی می‌آورند و به‌کمک آن، شادی و عزت نفس خود را بالا می‌برند.
بازی یک معلم عالی برای شناسایی احساسات است. بچه‌ها از طریق بازی یاد می‌گیرند جهان پیرامون را درک و پردازش کنند، کنترل احساسات در کار گروهی را یاد می‌گیرند، فن مذاکره را می‌آموزند، می‌فهمند چطور احساسات خود را به اشتراک بگذارند و با مکالمه موثر، به تعارض خاتمه دهند.
با دادن فضای بازی به کودک، این فرصت را فراهم می‌کنیم تا کودک دلبندمان با احساساتی مثل درد، ترس و از دست دادن را یاد بگیرد. این کودک با بازی‌کردن یاد می‌گیرد احساساتی که با آنها دست و پنجه نرم میکند را بیان کند، حتی اگر هنوز کلمات مناسب برای توضیح آن احساسات را نشناسد.
۵. تقویت مهارت‌های اجتماعی با بازی کردن
پررنگ‌ترین تاثیر بازی بر کودکان، در حوزه مهارت‌های اجتماعی است. کودک طی بازی‌هایی که با خواهر، برادر و همسالان خود دارد، تعامل و مذاکره را که دو مهارت اجتماعی فوق‌العاده مهم‌اند، به خوبی یاد می‌گیرد. چراکه در این بازی‌ها قوانینی هست که باید رعایت کند، لازم است نهایت همکاری را نشان دهد، بتواند با دیگران کنار بیاید و درصورت نیاز خود را کنترل کند.
روانشناسان معتقدند که حجم بازی‌های کودکان در دوران پیش دبستانی و پیچیدگی این بازی‌ها، به طرز چشمگیری بر مهارت‌ها، محبوبیت‌های اجتماعی و توانمندی آنان در فعالیت‌های اجتماعی اثر می‌گذارد.
کودکان بازیگوش نسبت به کودکانی که کمتر بازی می کنند، شادتر، سازگارتر، مشارکت‌پذیرتر و در میان همسالان خود محبوب‌تر هستند. به همین ترتیب، کودکانی که بیشتر بازی می‌کنند، در شرایط خاص همدلی بیشتری از خود نشان می‌دهند که یکی دیگر از مهارت‌های اجتماعی ضروری است.
کودکان در طول بازی یاد می‌گیرند درک بهتری از احساسات و باورهای دیگران داشته باشند، انتظارات و قوانین اجتماعی را بپذیرند و به آنها احترام بگذارند و به بازی به عنوان فرصتی برای بیان افکار و ایده و همچنین شنیدن ایده‌های دیگران نگاه کنند.
۶. افزایش سطح سواد کودک با بازی
کودکان از بدو تولد برای گسترش مهارت‌های زبانی و سواد آموزی، به بازی‌ها و تعامل با آدم‌ها روی می‌آورند. حتی زمانی که نمی‌توانند به‌درستی حرف بزنند، صداهایی که می‌شنوند را بازیگوشانه تکرار می‌کنند و داستان‌های که تعریف می‌کنید را گوش می‌دهند تا آرام آرام نقش خود را در جامعه را بیاموزند.
در این میان، استفاده از اسباب‌بازی‌های کوچک و بزرگ، ماهیچه‌های دست کودک را تقویت میکند تا آرام آرام آماده نوشتن شوند. در همین مسیر قدرت تمرکز، حفظ توجه و توانایی کودک برای مشاهده و درک مطالب به طرز چشمگیری تقویت می‌شود و این تاثیر بازی بر کودکان به وضوح قابل مشاهده است.
بازی‌کردن، حتی بعد از ورود بچه‌ها به مدرسه، حائز اهمیت است. تحقیقات نشان می‌دهند که دانش‌آموزان بعد از چند دقیقه استراحت در قالب بازی، توجه بیشتری به درس و فعالیت‌های درسی نشان می‌دهند. علت این است که بازی کنجکاوی کودک را تقویت میکند و ذهن کنجکاو آماده یادگیری است.
۷. تمرین استقلال با بازی‌های کودکانه
دوران کودکی پر از «بکن، نکن» پدر و مادرهاست. تا جایی که بچه‌ها کمتر فرصت م‌کنند درمورد مسائل روزمره و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، تصمیم بگیرند. اینکه کدام فعالیت را چه روزی، چه ساعتی و در کجا انجام دهند، کجا بروند یا نروند و … . دنیای بازی این فرصت را برای بچه‌ها فراهم میکند تا خودشان قانون تعیین کنند و صاحب قدرت باشند. بچه‌ها در بازی‌های کودکانه نقش رهبری می‌گیرند و در خیال خود، برای همه، حتی پدر و مادر خود تصمیم می‌گیرند!
انجام بازی‌های انفرادی به‌اندازه شرکت در بازی‌های جمعی برای کودکان ضروری است. در واقع این نوع بازی‌ها حس استقلال را بیشتر در کودک تقویت کرده و توانمندی او برای انجام وظایف مختلف را بیشتر می‌کنند. همچنین فرصتی فراهم می‌آورند تا کودک خلاقیت و ایده‌های خود را بیازماید و سرگرمی‌های تازه‌ای برای خود بسازد!
۸. درس زندگی پنهان در بازی‌های کودکانه
مهم‌ترین اهمیت بازی برای کودکان، یادگیری و توسعه مهارت حل مسئله است. کودکان بارها و بارها در بازی‌های وانمودی خود، مشکلات واقعی زندگی را در قالب یک سناریو تجربه می‌کنند و این فرصت را برای خود می‌سازند تا با این مشکلات (به شیوه خود) کنار بیایند. آنها در خلال این بازی‌ها، مهارت‌ها و نقش‌های اجتماعی آینده را تمرین می‌کنند که بی‌نهایت برای آینده آنها مهم و ضروری است. کودکی که در هر بازی نقش‌های مختلف را امتحان میکند و با چالش‌های متفاوت دست‌و‌پنجه نرم میکند، یاد می‌گیرد که دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشد و تفکر انتزاعی خود را توسعه دهد.
۹. مدیریت استرس و اضطراب کودک با بازی
بازی کردن، رقصیدن و آواز خواندن روش‌های خوبی برای تسکین استرس و آرام کردن بچه‌های کوچک است. در این لحظات سرگرم‌کننده، بدن کودک با ترشح هورمون اندورفین حال او را از این‌رو به آن‌رو میکند. در جایگاه والدین باید این را بدانید که بچه‌ها تحمل کمتری در برابر استرس طولانی‌مدت دارند و اگر برای مدت‌زمان طولانی در معرض استرس باشند، به لحاظ روحی آسیب می‌بینند. بنابراین مهم است با گنجاندن بازی در فعالیت‌های روزمره فرزندتان، یک رابطه مثبت و حمایتگرانه میان خود و فرزندتان بسازید.
۱۰. نقش بازی در افزایش اعتمادبه‌نفس کودک
زمانی که فرزندتان موفق به حل مسئله‌ای می‌شود یا در طول بازی (مثلا موقع حل کردن یک پازل) به راه‌حلی خلاقانه می‌رسد، احساس موفقیت و شایسته‌بودن میکند. حالا اگر شما هم قدم‌به‌قدم با فرزندتان همراه شوید و پابه‌پای او برای حل آن مسئله یا معما وقت بگذارید، کودکتان یاد می‌گیرد که شما برای او ارزش قائلید و از بودن کنار او لذت می‌برید.
اگر همیشه در طول زمان تمام توجه خود را به کودک و بازی معطوف کنید و درگیر فعالیت‌های دیگر نباشید، کودکتان به مرور احساس دوست داشتنه شدن و مهم بودن میکند و ذره ذره به اعتمادبه‌نفس او اضافه می‌گردد. بنابراین تا می‌توانید لبخند بزنید، در بازی‌های کودکانه درگیر شوید و کنار فرزندتان از هر لحظه لذت ببرید!
مشکلات کودکانی که بازی کودکانه ندارند!
تاثیر بازی بر کودکان به‌قدری قابل توجه است که معمولا بچه‌هایی که بازی کودکانه ندارند، در یک سری از مسائل از همسالان خود عقب می‌مانند و این عقب ماندن به وضوح قابل مشاهده است.
مثلا بچه‌هایی که فرصت کافی برای بازی کردن در فضای باز و طبیعت را ندارند، بیشتر در معرض مشکلات توجه و اختلالات رفتاری قرار می‌گیرند. عجیب هم نیست. در نبود بازی‌های کودکانه، بچه‌ها فرصتی ندارند تا قوه تخیل خود را به کار بیاندازند، آن را توسعه دهند و مهارت‌های مرتبط با آن را پرورش دهند. بنابراین می‌توان گفت نبود بازی می‌تواند رشد اجتماعی و عاطفی فرد را مختل کند.
یک اثر مهم و غیرقابل انکار نبود بازی در زندگی کودک، افزایش استرس و اضطراب است. اینطور که از شواهد پیداست، نداشتن بازی و نساختن روابط ایمن و پایدار توسط آن، راه استرس را به ذهن کودک باز میکند. و بر جنبه‌های مختلف زندگی او تاثیر منفی می‌گذارد.
حرف آخر
در فرایند رشد کودک، بازی کردن یکی از ابزارهای ضروری برای شناخت دنیای اطراف و شکل‌گیری جنبه‌های مختلف زندگی اوست. جدا از حس و حال خوبی که کودک حین بازی تجربه میکند، ایجاد مهارت‌های حرکتی، شناختی، اجتماعی و عاطفی از طریق بازی، سلامت روانی کودک را تضمین میکند. از آنجا که امروز اکثر پیش‌دبستانی‌ها تمرکز خود را روی یادگیری مبتنی بر بازی گذاشته‌اند، توصیه می‌کنیم هنگام انتخاب پیش دبستانی به نحوه برگزاری کلاس‌ها و رویکرد بازی برای یادگیری در کلاس‌ها دقت کنید.
شما چقدر از تاثیر بازی بر کودکان باخبرید؟ چه تجربیاتی در این زمینه دارید؟ مشتاق شنیدن نظرات ارزشمندتان هستیم.
