بررسی جامع روش‌های تحریک تخمک گذاری

برنامه‌ریزی برای بارداری می‌تواند به اندازه کافی استرس‌زا باشد. این مسئله زمانی استرس‌زاتر می‌شود که تخمک‌گذاری به درستی انجام نمی‌شود. تخمک‌گذاری از مهم‌ترین اقدامات بدن در فرایند بارداری است. اگر تخمکی آزاد نشود، بارداری هم رخ نمی‌دهد. برخی از زنان با مشکلات تخمک‌گذاری مواجه هستند. حال ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که آیا امکان تحریک تخمدان‌ها برای تخمک‌گذاری وجود دارد یا خیر. در این مطلب از سی سیب به بررسی روش‌های تحریک تخمک‌گذاری می‌پردازیم.

آیا می‌توان تخمک گذاری را به طور طبیعی افزایش داد؟

متاسفانه راه حل واحدی برای افزایش تخمک گذاری به طور طبیعی وجود ندارد. با این حال، چندین روش وجود دارد که ممکن است به شما کمک کند تا هورمون‌های خود را متعادل کنید که به نوبه خود به افزایش احتمال تخمک گذاری کمک می‌کند. این موارد شامل خواب کافی، حفظ یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و به حداقل رساندن سطح استرس می‌شود. برخی مکمل‌ها مانند فولات، اسیدهای چرب امگا ۳ و آهن نیز ممکن است کمک کنند. در مواردی که علیرغم ایجاد برخی تغییرات در شیوه زندگی، هنوز تخمک گذاری رخ نمی‌دهد، ممکن است نیاز به کمک پزشکی بیشتر باشد.

افزایش تخمک‌گذاری به چه معنا است؟

وقتی از افزایش تخمک گذاری حرف می‌زنیم، دو مورد را باید بررسی کنیم. برخی از زنان پریود نامنظم دارند یا اصلاً پریود نمی‌شوند. در این حالت تخمدان‌ها را تحریک می‌کنند تا تخمک‌گذاری انجام شود. در برخی موارد زنان می‌خواهند مدت زمان تخمک‌گذاری را افزایش دهند. در این بخش یک نگاه گذرا به هر دو حالت می‌اندازیم.

تحریک تخمک گذاری

در این روش به دنبال یافتن راه‌هایی هستیم که برای تحریک تخمک‌گذاری در زنانی که آمنوره (عدم قاعدگی و تخمک‌گذاری) یا عدم تخمک‌گذاری (وجود قاعدگی اما نبود تخمک‌گذاری) را تجربه می‌کنند، کاربردی است. این مشکل می‌تواند به دلایل زیر رخ بدهد:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
• سطوح پایین هورمون لوتئینیزه کننده (LH) یا هورمون محرک فولیکول (FSH).
• بیماری تیروئید
• هیپرپرولاکتینمی
• اختلالات اشتها
• کاهش/افزایش شدید وزن
• ورزش بیش از حد

اغلب، هدف نهایی از القای تخمک گذاری، برنامه‌ریزی برای بارداری است. با این حال، بسیاری از زنان فقط می‌خواهند چرخه، هورمون‌ها و علائم مرتبط خود را تنظیم کنند. اگر چه ممکن است تنظیم شدن مدتی طول بکشد، اما از نظر علمی ثابت شده است که ایجاد یک سبک زندگی سالم به تنظیم چرخه‌ها و تحریک تخمک گذاری کمک می‌کند. با این حال، همیشه این‌طور نیست و برخی از زنان ممکن است برای باردار شدن نیاز به درمان‌های باروری داشته باشند.

طولانی کردن مدت تخمک گذاری

با وجود بالا رفتن سن مادران، ممکن است برخی از آن‌ها بخواهند مدت زمان تخمک گذاری را طولانی‌تر کنند. در اینجا هم سبک زندگی می‌تواند شروع یائسگی را به تاخیر بیندازد. به عنوان مثال، تحقیقات نشان می‌دهد زنانی که سیگار نمی‌کشند دیرتر از زنان سیگاری وارد یائسگی می‌شوند. علاوه بر این، زنانی که به طور منظم فعالیت بدنی سبک انجام می‌دهند، در سنین بالاتر به یائسگی مبتلا می‌شوند. مطالعات دیگر نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی سرشار از میوه‌ها و پروتئین‌ها نیز می‌تواند به تاخیر در یائسگی کمک کند.

همان‌طور که گفته شد، بهترین راه برای حفظ تعادل هورمون‌ها (برای طولانی‌مدت) این است که از بدن خود مراقبت کنید. این بدان معناست که خواب کافی، ورزش و غذاهای سالم را در روتین زندگی خود وارد کنید و در عین حال مواردی مانند الکل، تنباکو و استرس را نیز محدود کنید.

نحوه تحریک تخمک گذاری به صورت طبیعی

• عادات خواب خود را اصلاح کنید

داشتن یک خواب خوب شبانه برای متعادل کردن هورمون‌ها و افزایش شانس تخمک گذاری بسیار مهم است. در واقع، یک مطالعه نشان داد که سطح هورمون محرک فولیکول (FSH) در زنانی که به طور متوسط ​​۷ تا ۹ ساعت هر شب می‌خوابیدند، ۲۰ درصد بیشتر از زنانی بود که به طور منظم برای مدت زمان کوتاه‌تری می‌خوابیدند. خواب همچنین برای مدیریت استرس و تنظیم هیجانی ضروری است.

• به طور منظم ورزش کنید

یکی دیگر از روش‌های طبیعی برای افزایش شانس تخمک گذاری ورزش است. فعالیت بدنی منظم نه تنها در حفظ وزن سالم به شما کمک می‌کند، بلکه به کاهش خطر مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ نیز کمک می‌کند. علاوه بر این، در کاهش احساس استرس و اضطراب نیز موثر است.

• رژیم غذایی سالم

غذاها و نوشیدنی‌هایی که مصرف می‌کنیم می‌توانند تأثیر زیادی بر نحوه عملکرد بدن (و هورمون‌ها) داشته باشند. به همین دلیل است که هنگام تلاش برای تنظیم چرخه و تحریک تخمک گذاری، مهم است که برای حفظ یک رژیم غذایی سالم تلاش کنید. این گونه می‌توانید وزن خود را هم مدیریت کنید.

متأسفانه، هیچ غذا یا گروه غذایی خاصی وجود ندارد که بتواند به طور جادویی باعث تخمک گذاری شما شود. با این حال، خوردن غذاهای زیر در حد اعتدال می‌تواند موثر باشد:

• فولات مانند سبزیجات سبز، لوبیا و غلات کامل.
• فیبر مانند بروکلی، آووکادو و سیب.
• آهن مانند اسفناج، کینوا و بوقلمون.
• کلسیم مانند دانه‌ها، ماست و عدس.
• اسیدهای چرب امگا ۳ مانند سالمون، دانه کتان و گردو.
• پروتئین مانند تخم مرغ، سینه مرغ، پنیر و دانه کدو تنبل.

در صورت نیاز مکمل مصرف کنید. درست است که با خوردن غذاها می‌توانیم مواد لازم را به بدن برسانیم اما این شاید کافی نباشد. به عنوان مثال، مکمل‌هایی مانند اسید فولیک، ویتامین‌های B، ویتامین E، ویتامین D، روی، آهن و کلسیم همگی برای متعادل کردن هورمون‌ها مفید هستند. همچنین مصرف روزانه یک مولتی‌ویتامین عمومی یا ویتامین دوران بارداری ایده خوبی است.

• استرس را به حداقل برسانید

به حداقل رساندن سطح استرس خود راه طبیعی دیگری برای متعادل کردن هورمون‌ها و تنظیم تخمک گذاری است. این امر به این دلیل است که وقتی سطح استرس بالا باشد، می‌تواند باعث افزایش سطح کورتیزول شود. وقتی این اتفاق می‌افتد، چیزهایی مانند اشتها، متابولیسم و ​​توانایی شما برای حفظ وزن سالم مختل می‌شود.

• هورمون‌ها را به طور طبیعی متعادل کنید

راه‌های مختلفی برای تعادل طبیعی هورمون‌ها و بهبود کیفیت تخمک گذاری وجود دارد. خوردن انواع خاصی از دانه‌ها در طول مراحل خاصی از چرخه قاعدگی برای ایجاد تعادل هورمونی مناسب است. شواهد محدود است، اما برخی از مطالعات ارتباط بین مصرف غذاهای سرشار از لیگنان (مانند دانه‌های کتان) و تأثیر آن بر عملکرد استروئیدهای جنسی را تایید کرده‌اند.

همچنین می‌توانید تغییرات ساده‌ای در شیوه زندگی ایجاد کنید تا به طور طبیعی پروژسترون را افزایش دهید و تخمک گذاری را بهبود بخشید. به عنوان مثال، چندین غذا وجود دارد که می‌تواند به تولید پروژسترون کمک کند، از جمله بروکلی، اسفناج، لوبیا و کدو تنبل و غیره. گاهی اوقات، مکمل‌های گیاهی یا داروهای تجویزی می‌توانند این کار را انجام دهند.

استفاده از دارو برای تحریک تخمک گذاری

در کنار روش‌های طبیعی، می‌توان از روش‌های مدرن و داروها هم برای تحریک تخمک گذاری، افزایش کیفیت تخمک و تعداد آن استفاده کرد. در این بخش این داروها را معرفی می‌کنیم.

کلومیفن سیترات (CC)

کلومیفن رایج‌ترین داروی القای تخمک گذاری است که برای تحریک تخمک گذاری در زنان مبتلا به تخمک گذاری کم یا آمنوره استفاده می‌شود. همچنین برای القای بیش از یک فولیکول برای بارداری با IUI نیز استفاده می‌شود.

دوز استاندارد کلومیفن ۵۰-۱۰۰ میلی‌گرم در روز برای پنج روز متوالی است. درمان در اوایل چرخه شروع می‌شود. معمولاً از روز دوم تا پنجم پس از شروع قاعدگی شروع می‌شود، اگرچه در صورت عدم تخمک‌گذاری، می‌توان بدون پریود شدن نیز مصرف را شروع کرد. اگر خانمی پریود نمی‌شود، می‌توان با مصرف یک پروژسترون خوراکی به مدت ۵ تا ۱۲ روز، پریود او را برگرداند.

کلومیفن با تحریک غده هیپوفیز به تولید FSH بیشتر عمل می‌کند. سطح بالاتر FSH باعث تحریک یک یا چند فولیکول برای رشد می‌شود (هر کدام حاوی یک تخمک هستند). با رشد فولیکول‌ها، استرادیول در جریان خون ترشح می‌شود. حدود یک هفته پس از مصرف آخرین دوز CC، سطوح بالاتر استرادیول باعث می‌شود LH بیشتری آزاد شود. افزایش LH باعث آزاد شدن تخمک (ها) در فولیکول (های) غالب می‌شود. تعیین اینکه آیا دوز CC تجویز شده منجر به تخمک گذاری می‌شود یا خیر، مهم است. این را می‌توان با استفاده از الگوی قاعدگی، کیت‌های پیش‌بینی تخمک گذاری، اندازه‌گیری سطح پروژسترون خون، یا نمودار دمای پایه بدن تشخیص داد.

مصرف CC عموماً برای زنانی که تخمک گذاری نامنظم / غایب (به دلیل اختلالات هیپوتالاموس مانند موارد مرتبط با کاهش وزن شدید) یا سطوح بسیار پایین استروژن (مانند آن‌هایی که تخمدان‌هایشان کار نمی‌کند) دارند، موثر نیست. علاوه بر این، در زنان چاق ممکن است پس از کاهش وزن موفقیت بیشتری کسب شود.

زنانی که با استفاده از کلومیفن سیترات باردار می‌شوند، تقریباً ۵ تا ۸ درصد شانس بارداری دوقلو دارند. حاملگی‌های سه قلو و بالاتر نادر است (<1%)، اما ممکن است در مواردی رخ دهد. کیست‌های تخمدان ممکن است ایجاد شوند، اما معمولا با گذشت زمان برطرف می‌شوند. عوارض جانبی با مصرف دوزهای بالاتر بیشتر می‌شود.

مهارکننده‌های آروماتاز

مهارکننده‌های آروماتاز ​​داروهایی هستند که به طور موقت سطح استرادیول را کاهش می‌دهند و باعث می‌شوند غده هیپوفیز FSH بیشتری تولید کند. دو داروی لتروزول و آناستروزول که در حال حاضر برای درمان سرطان سینه پس از یائسگی استفاده می‌شوند، برای تحریک تخمک گذاری در زنان مبتلا به مشکلات تخمک گذاری نیز استفاده می‌شود. درمان در اوایل چرخه شروع می‌شود، معمولاً از روز دوم تا پنجم پس از شروع قاعدگی شروع می‌شود.

در صورت عدم تخمک‌گذاری، می‌توان بدون پریود شدن هم این دارو را مصرف کرد. دوز معمولی ۲.۵-۵ میلی‌گرم در روز به مدت پنج روز است. مطالعات نشان می‌دهند که میزان بارداری با مهارکننده‌های آروماتاز ​​مشابه نرخ CC است و ممکن است در برخی از اختلالات تخمک‌گذاری مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) بهتر از داروی CC باشد. همانند CC، می‌توان از آن برای درمان‌های باروری با IUI و ایجاد بیش از یک فولیکول استفاده کرد.

داروهای حساس کننده انسولین

مقاومت به انسولین و سطوح بالای انسولین در خون (هیپرانسولینمی) معمولاً در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) دیده می‌شود. اگر چه اکثر زنان مبتلا به PCOS با کلومیفن تخمک گذاری می‌کنند، برخی از آن‌ها به آن دارو پاسخ نمی‌دهند و در نهایت به درمان جایگزین یا اضافی نیاز دارند. هنگامی که این داروها به مدت ۴ تا ۶ ماه به تنهایی استفاده شوند، عوامل حساس کننده به انسولین مانند متفورمین، می‌توانند باعث قاعدگی منظم و تخمک گذاری در برخی از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک شوند.

در برخی از بیماران PCOS باید از هر دو دارو با هم استفاده کرد زیرا به تنهایی تأثیر ندارند. شایع‌ترین عوارض جانبی آن گوارشی هستند و شامل تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود. درمان با متفورمین (به طور غیرمعمول) با اختلال عملکرد کبد در زنان نابارور و در موارد بسیار نادر، یک وضعیت شدید به نام اسیدوز لاکتیک همراه است. برای بررسی عملکرد کبد و کلیه باید به صورت دوره‌ای آزمایش خون انجام شود. سایر داروهای مورد استفاده برای بیماران دیابتی همانند روزیگلیتازون و پیوگلیتازون که حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشند نیز برای این منظور استفاده می‌شوند.

گنادوتروپین ها

گنادوتروپین ها داروهای باروری هستند که حاوی FSH یا (LH به تنهایی یا با هم) هستند. برخلاف CC، مهارکننده‌های آروماتاز ​​و عوامل حساس کننده به انسولین که از طریق دهان مصرف می‌شوند، گنادوتروپین‌ها از طریق تزریق وارد بدن می‌شوند. انواع مختلفی از داروهای گنادوتروپین وجود دارد.

این دارو برای کمک به زنانی که غده هیپوفیز آن‌ها FSH و LH کافی تولید نمی‌کند، استفاده می‌شود. گنادوتروپین ها برای درمان‌های باروری IVF و IUI و ایجاد چندین فولیکول به طور همزمان، استفاده می‌شوند. درمان با گنادوتروپین می‌تواند تخم‌هایی را که معمولاً از بین می‌روند، نجات دهد و به آن تخمک‌ها اجازه دهد بالغ شده و برای بازیابی یا لقاح استفاده شوند.

برای چرخه‌های تخمک‌گذاری غیر IVF، درمان گنادوتروپین معمولاً از روز دوم یا سوم سیکل قاعدگی شروع می‌شود و دوز شروع معمول ۷۵ تا ۱۵۰ IU است و به صورت روزانه تزریق می‌شود.

گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)

hCG از نظر ساختار شیمیایی و عملکرد مشابه LH است. تزریق hCG از افزایش طبیعی LH تقلید می‌کند و باعث می‌شود فولیکول غالب تخمک خود را آزاد کند و تخمک گذاری انجام شود. پزشک ممکن است از سونوگرافی و سطح استرادیول خون برای تعیین زمان تجویز hCG استفاده کند. تخمک گذاری معمولاً حدود ۳۶ ساعت پس از تجویز hCG رخ می‌دهد. hCG معمولاً برای تحریک تخمک گذاری با گنادوتروپین ها استفاده می‌شود و ممکن است زمانی که از مهارکننده‌های CC یا آروماتاز ​​برای تحریک تخمک گذاری استفاده می‌شود، به کار رود. مهم است به یاد داشته باشید که آزمایش بارداری با تشخیص hCG کار می‌کند. در یک زن باردار، hCG توسط جنین کاشته شده و جفت در حال رشد تولید می‌شود.

عوارض جانبی گنادوتروپین ها

مانند تمام داروها، گنادوتروپین ها نیز خطرات و عوارض احتمالی دارند. عوارض جانبی باید قبل از مصرف این داروها (و هر داروی دیگری) مورد بحث قرار گیرد. یکی از شایع‌ترین خطرات، باردار شدن با بیش از یک جنین است. تا ۳۰ درصد از حاملگی‌های تحریک شده با گنادوتروپین چند قلو هستند. از این حاملگی‌های چند قلو، حدود دو سوم آن‌ها دوقلو و یک سوم سه قلو یا بیشتر هستند. حاملگی چندقلو نگرانی‌هایی برای سلامتی مادر و نوزاد ایجاد می‌کند. زایمان زودرس در حاملگی‌های چند قلویی شایع‌تر است. هر چه تعداد جنین‌ها در رحم بیشتر باشد، میزان خطر آن بیشتر می‌شود. زایمان زودرس می‌تواند با عواقب جدی برای سلامتی نوزاد مانند مشکلات تنفسی شدید، خونریزی در مغز، فلج مغزی، عفونت‌ها و حتی مرگ همراه باشد.

علاوه بر مشکلات مرتبط با حاملگی چندقلویی درجه بالا، یکی دیگر از عوارض جانبی احتمالی جدی درمان با گنادوتروپین، سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) است. در OHSS، تخمدان‌ها متورم و دردناک می‌شوند. در موارد شدید، مایع بیش از حد در حفره شکم و گاهی در قفسه سینه جمع می‌شود.

سایر عوارض جانبی بالقوه درمان گنادوتروپین شامل حساسیت سینه، تورم یا بثورات پوستی در محل تزریق، نفخ شکم، نوسانات خلقی و درد خفیف شکمی است. برخی از زنان در طول درمان با گنادوتروپین دچار نوسانات خلقی می‌شوند.

بروموکریپتین و کابرگولین

برخی از زنان به دلیل ترشح بیش از حد پرولاکتین غده هیپوفیز، تخمک گذاری نامنظم دارند یا اصلاً تخمک گذاری ندارند. سطوح بالاتر از حد طبیعی پرولاکتین خون (هیپرپرولاکتینمی) آزادسازی FSH و LH را مهار می‌کند و منجر به اختلال در رشد فولیکول غالب و تخمک گذاری می‌شود. در برخی از زنان، سطوح بالای پرولاکتین می‌تواند ناشی از یک تومور خوش‌خیم باشد که از سلول‌های ترشح‌کننده پرولاکتین به نام آدنوم تشکیل شده است. سطوح بالای پرولاکتین همچنین می‌تواند ناشی از استفاده از برخی داروها مانند آرام‌بخش‌ها، مواد توهم‌زا، مسکن‌ها، الکل و در موارد نادر، داروهای ضدبارداری خوراکی باشد. بیماری‌های کلیه یا تیروئید نیز ممکن است سطح پرولاکتین را افزایش دهند.

هیپرپرولاکتینمی اغلب با بروموکریپتین یا کابرگولین درمان می‌شود که با کاهش مقدار پرولاکتین آزاد شده توسط غده هیپوفیز عمل می‌کند. سطح پرولاکتین خون در ۹۰ درصد بیمارانی که این داروها را مصرف می‌کنند، به حالت عادی بازمی‌گردد. بروموکریپتین معمولاً روزانه مصرف می‌شود و کابرگولین دو بار در هفته مصرف می‌شود. از بین زنان تحت درمان، تقریباً ۸۵ درصد تخمک گذاری می‌کنند و در صورت عدم وجود علل دیگر ناباروری می‌توانند باردار شوند. معمولاً پس از حاملگی، درمان قطع می‌شود. زنانی که پس از طبیعی بودن سطح پرولاکتین تخمک گذاری نمی‌کنند، ممکن است نیاز باشد CC یا گنادوتروپین ها را برای درمان مصرف کنند.

عوارض جانبی احتمالی بروموکریپتین و کابرگولین شامل احتقان بینی، خستگی، خواب‌آلودگی، سردرد، حالت تهوع و استفراغ، غش، سرگیجه و کاهش فشار خون می‌شود. برای اکثر بیماران، با تنظیم دوز می‌توان این عوارض جانبی را به حداقل رساند یا حتی از بین برد.

هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH)

GnRH به مقدار کم و تقریباً هر ۹۰ دقیقه یک بار از هیپوتالاموس آزاد می‌شود. این انتشار ضربانی (ریتمیک) GnRH از هیپوتالاموس به جریان خون، غده هیپوفیز را برای ترشح FSH و LH تحریک می‌کند. اگر GnRH به درستی آزاد نشود، می‌توان آن را با تزریق کردن به بدن رساند. از این روش در همه کشورها استفاده نمی‌شود.

آنالوگ‌های GnRH (آگونیست ها و آنتاگونیست ها)

آنالوگ‌های GnRH هورمون‌های مصنوعی شبیه به GnRH طبیعی هستند، اما از نظر شیمیایی برای تغییر عملکردشان اصلاح می‌شوند (معمولاً باعث می‌شوند دوام بیشتری داشته باشند). لوپرولید استات، نافارلین استات و گوسرلین استات، آگونیست های GnRH هستند. این موارد انتشار ریتمیک ضربانی طبیعی GnRH از هیپوتالاموس غده هیپوفیز را برای ترشح FSH و LH تحریک می‌کنند. با این حال، هنگامی که زنی از آگونیست GnRH استفاده می‌کند، غده هیپوفیز او در معرض یک الگوی ثابت و نه ضربانی از GnRH مصنوعی قرار می‌گیرد. این در معرض مداوم قرار گرفتن باعث افزایش اولیه در تولید FSH و LH و به دنبال آن کاهش انتشار بیشتر می‌شود و در نتیجه از تخمک گذاری خود به خود جلوگیری می‌کند.

گانیرلیکس و ستررولیکس استات، آنتاگونیست های GnRH هستند که بلافاصله تولید FSH و LH را بدون افزایش اولیه تولید که با آگونیست ها مشاهده می‌شود، سرکوب می‌کنند. هم آگونیست و هم آنتاگونیست در صورت مصرف خوراکی بی‌اثر هستند. هم آگونیست ها و هم آنتاگونیست های GnRH می‌توانند از تخمک گذاری خود به خود جلوگیری کنند و به تخمک‌ها اجازه دهند تا از فولیکول‌های در حال رشد بازیابی شوند و تقریباً در تمام چرخه‌های IVF استفاده شوند.

زنی که به مدت طولانی از یک آنتاگونیست یا آگونیست GnRH استفاده می‌کند ممکن است عوارض جانبی موقت یائسگی از جمله گرگرفتگی و تغییرات خلقی را تجربه کند.

سخن پایانی

در این مقاله از سی سیب به بررسی روش‌های تحریک تخمک گذاری پرداختیم و داروها و گیاهان موثر بر آن را معرفی کردیم. مسلما این داروها نیز عوارض جانبی خاص خود را دارند و باید با تجویز پزشک مصرف شوند؛ زیرا هر کدام از آن‌ها باید در محدوده دوز خاصی مصرف شوند و استفاده اشتباه از آن‌ها ممکن است اثرات معکوس روی نتیجه بگذارد. آیا شما هم جز آن دسته از زنانی هستید که به این داروها نیاز دارند؟ شما به چه دلیلی می‌خواهید تخمدان‌ها را برای آزادسازی تخمک تحریک کنید؟ لطفاً نظرات و پیشنهادات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.