اگر یک کودک نوپا، خردسال و یا دبستانی دارید، ممکن است موقعیت‌های این چنینی را تجربه کرده باشید: کودک‌تان در هنگام جدا شدن از شما بی قراری و گریه می‌کند و حتی ممکن است به شما بچسبد و اجازه ندهد از او دور شوید. این وضعیت به اضطراب جدایی در کودکان معروف است؛ وضعیتی که در سنین خاصی و تا حد مشخصی طبیعی قلمداد می‌شود اما اگر به حدی شدید باشد که زندگی کودک و والدین را تحت تأثیر قرار دهد، به اقدامات مداخله‌ای نیاز دارد. در مطلب امروز قصد دارید به استرس جدایی در کودکان سنین مختلف و روش‌های مدیریت آن بپردازیم.
اضطراب جدایی چیست
اضطراب جدایی یک مرحله طبیعی رشد برای نوزادان و کودکان نوپا است. کودکان خردسال اغلب دوره‌ای از اضطراب جدایی را تجربه می‌کنند اما بیشتر کودکان در حدود ۳ سالگی بر اضطراب جدایی غلبه می‌کنند. در برخی از کودکان، اضطراب جدایی نشانه وضعیت جدی‌تری است که به نام اختلال اضطراب جدایی شناخته می‌شود و از سنین پیش دبستانی شروع می‌شود. اختلال اضطراب جدایی، یک اختلال سلامت روان است که باعث می‌شود کودکان در هنگام جدا شدن از والدین یا مراقبین خود به شدت ناراحت و مضطرب شوند. آنها نگران هستند که در هنگام جدایی اتفاق بدی برای والدین‌شان بیفتد یا آنها هرگز برنگردند. طبیعی است که کودکان خردسال در جدایی با مشکل مواجه شوند اما این اضطراب شدیدتر از یک نگرانی عادی است. اگر اضطراب جدایی کودک شما شدید یا طولانی به نظر می‌رسد، به خصوص اگر در مدرسه رفتن یا سایر فعالیت‌های روزانه اختلال ایجاد می‌کند یا شامل حملات پانیک یا سایر مشکلات است، به احتمال زیاد بحث اختلال اضطراب جدایی در میان است.
درمان اضطراب جدایی در کودکان
برای درمان اضطراب جدایی در کودکان لازم است از ترکیب چند روش درمان کمک گرفت.
- درمان فردی به کمک مشاور یا روانشناس کودک
- آموزش مهارت‌های مقابله با اضطراب از طریق درمان شناختی رفتاری
- برگزاری جلسات مشاوره با والدین برای آموزش تکنیک‌های مقابله با اضطراب کودک
- گروه درمانی
- در مواردی که اضطراب جدایی بسیار شدید است، ممکن است لازم باشد از درمان دارویی نیز استفاده شود.
انجام اقدامات زیر نیز می‌تواند به کاهش اضطراب جدایی در کودکان کمک نماید:
- آشنایی تدریجی کودک با محیط مهد یا مدرسه و مربی خود
- خداحافظی کوتاه و شاد والدین در هنگام ترک کودک
- اجتناب از بیرون رفتن یواشکی و مخفیانه بدون خداحافظی با کودک
- همدلی با کودک و صحبت کردن در مورد احساساتی که در هنگام جدایی از شما تجربه می‌کند.
- تمرین جدایی‌های کوتاه مدت و افزایش تدریجی زمان جدایی
- برنامه ریزی دو نفره با کودک برای زمان بازگشت شما
- انجام فعالیت‌های لذت بخش و مورد علاقه کودک در زمان جدایی از شما
اضطراب جدایی در نوزادان
اضطراب جدایی در کودکان از بدو تولد وجود ندارد. در اغلب موارد کودکان قبل از شش ماهگی دچار اضطراب جدایی نمی‌شوند؛ شیرخواران زیر ۶ ماه به راحتی با افراد غریبه ارتباط برقرار می‌کنند، به آنها لبخند می‌زنند و به آغوش‌شان می‌روند. اما از ۶ ماهگی به بعد، تعامل با افراد غریبه برای شیرخوار نگران کننده خواهد بود. شاید دیده باشید که کودکان ۶ یا ۷ ماهه با نگاه کردن، صحبت کردن و یا به آغوش رفتن غریبه‌ها گریه و بی قراری می‌کنند. علت آن اضطراب جدایی در کودکان است. اضطراب جدایی از حوالی ۶ یا ۷ ماهگی آغاز می‌شود و در ۱۸ ماهگی به اوج خود می‌رسد. این، بخشی از روند رشد طبیعی کودک است و هنوز یک اختلال محسوب نمی‌شود. در واقع اضطراب جدایی در کودکان تا ۳ سالگی نیازی به پیگیری ندارد و در اکثر موارد با روش‌های خانگی قابل رفع است. انجام بازی‌هایی مانند دالی موشه، یکی از بهترین راه‌ها برای آماده سازی کودک برای جدایی‌ها است.
درمان اضطراب جدایی در کودکان دبستانی
احتمال بروز اضطراب جدایی در کودکانی که وارد دبستان می‌شوند، بسیار زیاد است خصوصا اگر تجربه سپری کردن پیش دبستانی را نداشته باشند. ورود به یک محیط جدید و بزرگ و عدم آشنایی با قوانین مدرسه می‌تواند این اضطراب را تشدید نماید. در برخی موارد آزار و اذیت توسط سایر دانش آموزان و یا برخورد نامناسب کادر مدرسه باعث این اضطراب جدایی می‌شود.
والدین برای کنترل و درمان اضطراب جدایی در کودکان دبستانی خود می‌توانند راهکارهای زیر را امتحان کنند:
- صحبت کردن با کودک در مورد مدرسه و بیان خاطرات خوب و تجربیات مثبت خود یا اطرافیان
- خواندن کتاب‌ها و داستان‌های کودکانه در مورد مدرسه
- ایجاد یک روش مشخص و ثابت برای خداحافظی و بازگشت (مانند چشمک زدن، فرستادن یک بوسه و …)
- آشنایی تدریجی با معلم و محیط دبستان، پیش از باز شدن مدرسه
- ایجاد محیطی امن و آرام در خانه
- داشتن یک روتین منظم برای خوابیدن و غذا خوردن کودک
- همراهی کردن کودک تا مدرسه و اطمینان دادن به او
- تعیین یک مراقب دائمی و ثابت برای کودک
- به رسمیت شناختن احساسات کودک و عدم سرکوب آنها
- کمک گرفتن از روانشناس
اضطراب جدایی کودکان در مدرسه
اگر کودک شما به بهانه‌های مختلف از مدرسه رفتن امتناع می‌کند و یا قبل از رفتن به مدرسه دچار علائمی نظیر دلپیچه و حالت تهوع می‌شود، ممکن است تمام اینها به علت اضطراب جدایی او باشد. استفاده از زور و اجبار و یا تهدید برای فرستادن کودک به مدرسه نه تنها مشکل اضطراب وی را حل نمی‌کند بلکه می‌داند اوضاع را بدتر کند. اولین و مهم‌ترین کاری که به عنوان والد می‌توانید انجام دهید، شناسایی علت ترس و اضطراب او از مدرسه است. در حالیکه کودکان ابتدایی خصوصا اول دبستان به خاطر ناآشنا بودن محیط و احساس غریبگی با معلم و همکلاسی‌ها دچار اضطراب جدایی می‌شوند اما این مشکل در کودکان مدرسه‌ای بزرگتر غالبا علل جدی‌تری دارد؛ به عنوان مثال ممکن است کودک شما به خاطر قلدری برخی از دانش آموزان تمایل نداشته باشد به مدرسه برود و یا شاید از طرف معلم یا سایر کارکنان مدرسه تنبیه یا تهدید شده است. در هر صورت، ایده خوبی است که از علت اضطراب جدایی در کودک‌تان مطمئن شوید تا بتوانید با توجه به آن، اقدامات مناسب را انجام دهید. معمولا همدلی با کودک، تمرین کردن استراژی‌های آرامش بخش با کودک، دادن یک یادگاری به کودک برای همراه داشتن در مدرسه، صحبت با مشاور مدرسه و معلم کودک و تمرین کردن جدایی‌های کوتاه قبل از ورود کودک به مدرسه می‌توانند مشکل اضطراب جدایی در کودکان مدرسه‌ای را تا حد زیادی حل کنند.
اضطراب جدایی در کودکان ۵ ساله
۵ سالگی، سن ورود به مهد کودک است. بغیر از مادران شاغل که کودکان خود را از سنین پایین‌تر در مهد کودک یا نزد پرستار می‌گذارند، غالبا کودکان از ۵ سالگی وارد محیط مهد می‌شوند. داشتن مقداری اضطراب، ترس و بی قراری در روزهای ابتدایی ورود به مهد کاملا طبیعی است. اگر کمی در اینباره تحقیق کنید، متوجه می‌شوید که مهد کودک‌ها به تدریج زمان حضور کودک را در مهد افزایش می‌دهند تا در طی یک پروسه چند هفته‌ای، اضطراب و ترس او از بین برود؛ به این زمان اصطلاحا دوره جذب می‌گویند. بنابراین اگر کودک خردسال ۵ ساله شما بخاطر ورود به محیط جدید مهد و جدایی از شما دچار اضطراب جدایی شده است، می‌توان گفت در اغلب موارد جای نگرانی نیست و در صورت جذب تدریجی او به مهد و برخورد درست والدین خیلی زود برطرف خواهد شد. صحبت‌های شما با کودک ۵ ساله‌تان در مورد جدایی و مهد کودک غالبا برای او قابل درک خواهد بود. بنابراین سعی کنید در فرصت‌های مختلف در مورد سپری کردن زمان‌هایی بدون حضور خودتان با وی صحبت کنید و هر زمان که موفق شد با عدم حضور شما در مهد کودک یا نزد پرستار کنار بیاید، او را تشویق کنید تا اعتماد بنفس بیشتری پیدا کند. با اینحال اگر علی رغم تمام تمهیدات لازم کودک ۵ ساله شما همچنان دچار اضطراب جدایی است، لازم است از یک مشاور یا روانشناس کودک کمک بگیرید.
اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی
بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود ۲۰ درصد از کودکان پیش دبستانی، علائمی از اضطراب را از خود بروز می‌دهند. شاید بتوان گفت درصد بالایی از این آمار به اضطراب جدایی مربوط می‌شود. با وجود آنکه اضطراب جدایی عموما تا ۳ سالگی برطرف می‌شود اما متأسفانه می‌تواند در سنین پیش از دبستان مجددا آشکار شود. حتی ممکن است کودک در یک یا دو هفته اول پیش دبستانی کاملا آرام و بدون اضطراب باشد اما به یکباره علائم اضطراب جدایی را نشان دهد؛ به عنوان مثال از پوشیدن لباس یا خوردن غذا برای رفتن به پیش دبستانی امتناع کند، دچار علائم فیزیکی شود، بداخلاق و تحریک پذیر شود و … این علائم به ظاهر غیرمرتبط می‌توانند نشانه‌های اضطراب جدایی باشند. حفظ آرامش شما به عنوان والد، آشنایی بیشتر او با محیط پیش دبستانی و مربی خود، پیدا کردن دوستان جدید در پیش دبستانی و عادت دادن او به جدایی‌های کوتاه قبل از بازگشایی پیش دبستانی همگی می‌توانند در رفع اضطراب جدایی در کودکان پیش دبستانی موثر باشند.
سخن پایانی
اضطراب جدایی می‌تواند فرستادن کودک به مهد کودک، مدرسه یا سپردن او به یک مراقب یا پرستار را دشوار کند. ممکن است هر بار که نیاز به ترک کودک‌تان داشته باشید، از اشک‌های او ناراحت شوید و نگران تأثیر منفی جدایی بر روی کودک خود باشید. به یاد داشته باشید، این کاملا طبیعی است که کودک‌تان بدون شما احساس اضطراب کند، بنابراین هیچ دلیلی برای احساس گناه در زمانی که لازم است از او جدا شوید وجود ندارد. در واقع، اضطراب جدایی معمولاً نشانه این است پیوند عاطفی شما با کودک‌تان چقدر قوی و محکم است. در عوض می‌توانید روی کمک به کودک‌تان تمرکز کنید تا احساساتش را بفهمد و با آنها کنار بیاید تا احساس امنیت بیشتری کند. او بتدریج می‌آموزد که بدون شما اتفاقی برایش نخواهد افتاد و شما حتما بر می‌گردید. اگر کودک‌تان به اندازه کافی بزرگ شده است، می‌توانید با او در مورد جایی که قرار است برود، کارهایی که در آنجا انجام می‌دهد و زمانی که نزد او برمی‌گردید صحبت کنید. شما با سپردن کودک خود به پرستار، مهد یا مدرسه به او آسیب نمی‌رسانید بلکه در واقع به او کمک می‌کنید تا مستقل‌تر شود و بتواند در غیاب شما با احساساتش کنار بیاید.
