کنترل اضطراب، استرس، افسردگی و سایر مسائل مربوط به سلامت روان میتواند دشوار باشد. اینکه شما قصد بارداری داشته باشید و در این دوران دچار استرس شوید، غیرمعمول نیست. با توجه به اینکه دنیای مدرن استرس زیادی را به انسانها وارد میکند، انسانها ممکن است در هر لحظه از زندگی خود این مشکل را احساس کنند. استرس میتواند جنبههای مختلفی از زندگی ما را مختل کند. مسلماً تاثیر آن را بر بارداری هم مشاهده خواهیم کرد؛ اما از آنجایی که استرس و باروری به تنهایی موضوعات پیچیدهای برای تحقیق هستند، درک اینکه دقیقا چگونه بر هم اثر میگذارند، پیچیدهتر است. در این مطلب از سی سیب به بررسی رابطه استرس و ناباروری میپردازیم. با ادامه این مقاله همراه ما باشید.
استرس و ناباروری
نکته جالبی که درباره رابطه استرس و ناباروری وجود دارد، ارتباط دو طرفه آنها با هم است. مطالعات نشان میدهد که استرس و اضطراب ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد عکس آن نیز صادق است! مواجهه با مسائل باروری میتواند بر سلامت روان شما تأثیر بگذارد.
دلیل اضطراب شما هر چه باشد، ترشح هورمونهای استرس (مانند کورتیزول) میتواند منجر به تغییرات فیزیولوژیکی شود که بر سلامت باروری شما تأثیر میگذارد. علائم استرس میتواند مشابه باشد، حال مشکل شما چه به دلیل مشکلات باروری باشد، چه چالشهای زندگی، یا حتی مقابله با یک بیماری جدی. تحقیقات نشان میدهد که هر چه مدت طولانیتری برای باردار شدن مشکل داشته باشید، سطح استرس افزایش مییابد.
مطالعات پیرامون استرس و باروری پیچیده هستند، اما شواهدی وجود دارد که نشان میدهد استرس میتواند بر سطح هورمونها و چرخههای قاعدگی شما تأثیر بگذارد.
در مورد اینکه آیا استرس در نهایت بر زمان بارداری، میزان حاملگی یا نتایج لقاح آزمایشگاهی (IVF) تأثیر میگذارد یا نه، یافتهها متفاوتی وجود دارد. برخی از مطالعات اثرات نامطلوب را نشان میدهند، در حالی که برخی دیگر اینطور نیستند.
ما به طور کامل نمیدانیم که تداخلات سلامت روان در افزایش نرخ باروری (در زمانی که سطح استرس بالا است) چقدر موثر است، اما بهبود سلامت روان شما قطعا میتواند روی جنبههای مختلف زندگی از جمله باروری تاثیر مثبت بگذارد.
استرس و اثرات فیزیولوژیکی آن
هنگامی که شما احساس ناراحتی روانی میکنید، بدن شما با فعال کردن محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و ترشح هورمونهای استرس مانند کورتیزول و هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) واکنش مبارزه یا فرار خود را آغاز میکند. تولید این هورمون منجر به تغییرات فیزیولوژیکی مانند افزایش ضربان قلب، تنفس کمعمق، فشار خون بالا و سردرد میشود.
در شرایط بسیار استرسزا، هر سیستمی که برای بقا ضروری نیست، خاموش میشود. استرس حتی میتواند فعالیت محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد را که سیستم تولید مثل را کنترل میکند، متوقف کند. این امر میتواند ارتباط بین مغز و تخمدان شما را مختل کند و باعث تاخیر یا عدم وجود تخمکگذاری و پریودهای نامنظم یا از دست رفته شود. (به همین دلیل است که ممکن است پریود شما دیر شود یا زمانی که برای مدت طولانی تحت استرس هستید، کاملاً متوقف شود.) بدن شما وظایفی را در اولویت قرار میدهد که به شما کمک میکنند این دوره را پشت سر بگذارید.
فرقی ندارد به چه دلیل این استرس را تجربه میکنید، علائم یکی است. گاهی این علائم میتوانند مشابه ناراحتیهایی باشند که افراد در هنگام ابتلا به بیماریهای جدی مانند سرطان یا HIV تجربه میکنند. نه تنها شباهتهای فیزیولوژیکی بین استرس باروری و سایر انواع استرس مزمن وجود دارد، بلکه استرس بهویژه در بین افرادی که برای باردار شدن مشکل دارند رایجتر است.
نتایج یک مطالعه که روی ۳۵۲ زن که به دنبال درمان ناباروری بودند، انجام شد نشان میدهد که بیش از نیمی از آنها علائم افسردگی داشتند و حدود ۳ نفر از هر ۴ نفر علائم اضطراب را نشان دادند. مطالعه دیگری روی ۱۱۲ زن که به دنبال درمان بودند، انجام شد نشان میدهد که ۴۰ درصد از شرکتکنندگان در طول درمان دارای یک مشکل سلامت روانی قابل تشخیص مانند اضطراب عمومی یا افسردگی شدید بودند.
سطوح استرس میتواند با گذشت زمان بیشتر و موفقیتآمیز نبودن تلاشها برای بارداری افزایش یابد. درجه استرس (کم، متوسط، زیاد)، مزمن یا حاد بودن اضطراب و زمانی که استرس در رابطه با تنظیم چرخه قاعدگی رخ میدهد، همگی بر نحوه تأثیر استرس بر باروری موثر هستند.
استرس و چرخه قاعدگی
همانطور که قبلا ذکر کردیم، اثرات فیزیولوژیکی استرس میتواند بر عملکرد دستگاه تناسلی ما تأثیر بگذارد و تخمکگذاری را مختل کند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ روی ۲۵۹ زن انجام شد که نتایج آن نشان داد گروه پراسترس سطوح پایینتری از استروژن، هورمون لوتئینه کننده و پروژسترون و سطوح بالاتری از هورمون محرک فولیکول در مرحله لوتئال چرخههایشان داشتند که این موارد به معنای احتمال بالاتر در عدم تخمکگذاری است.
افزایش سطح کورتیزول ناشی از استرس احتمالاً میتواند با رشد فولیکولی و فرآیندهای التهابی که برای تخمکگذاری لازم است تداخل ایجاد کند، اما ما به تحقیقات بهتری نیاز داریم که عوامل مخدوشکننده را از هم جدا کند تا دقیقاً بدانیم این ارتباط چگونه کار میکند و آیا این ارتباط مستقیم است یا خیر.
در اینجا ذکر این نکته ضروری است که تاخیر در تخمکگذاری یا عدم تخمکگذاری با ناباروری مزمن یکسان نیست. با این حال، زمانی که چرخههای شما نامنظم است، یکی از بزرگترین موانع این است که نمیدانید چه زمانی باید زمان آمیزش یا لقاح را افزایش دهید تا شانس باردار شدن خود را بالا ببرید و اگر عادت ماهانه شما به طور کامل متوقف شود، دیگر نمیتوانید باردار شوید.
استرس نیز ممکن است بر لانه گزینی تاثیر بگذارد. سطوح غیرطبیعی CRH، یک هورمون استرس که اتفاقاً در بافتهای تولید مثلی نیز تولید میشود، میتواند بر پوشش رحم و جفت تأثیر بگذارد. علاوه بر این، افزایش سطح CRH ممکن است با زایمان زودرس مرتبط باشد، اما تحقیقات بیشتری در این باره مورد نیاز است.
استرس، میزان لقاح و زمان بارداری
نتایج پژوهشها در این زمینه متفاوت است. برخی از آنها ارتباطی میان این موارد پیدا کردهاند و برخی دیگر رابطهای ندیدهاند.
مطالعهای که در سال ۲۰۱۰ توسط دانشگاه آکسفورد و مؤسسه ملی سلامت انجام شد، نشان داد که ۲۵ درصد از زنانی که بالاترین سطح آلفا آمیلاز را دارند ) مادهای که در بزاق ترشح میشود و با واکنش استرس مرتبط است(، نسبت به زنانی که آلفا آمیلاز پایینتری دارند، مشکل بیشتری برای باردار شدن خواهند داشت.
مطالعات دیگری هم در رابطه با تاثیر استرس بر بارداری انجام شده است اما پژوهشی در سال ۲۰۱۹ روی ۱۱۱ زن انجام شد که سطح استرس آنها مدنظر بود. در نتایج تفاوتی در میزان بارداری پیدا نشد. این مطالعه نشان میدهد که سطوح متوسط استرس تأثیر منفی بر باردار شدن زنان نسبتاً سالم ندارد. در مطالعه دیگری که روی ۱۴۰ زن که سعی در باردار شدن داشتند، انجام شد، محققان دریافتند که استرس روزانه تأثیر منفی بر زمان بارداری ندارد و این در صورتی است که قدرت باروری زن قبلا ثابت شده باشد و مشکلی در این زمینه وجود نداشته باشد.
استرس، عوامل سبک زندگی و ناباروری
استرس میتواند افراد را به سمت رفتارهای ناسالم سوق دهد که ثابت شده است بر باروری تأثیر میگذارند. برای مثال، زمانی که استرس دارید، ممکن است:
- زیاد بخوابید یا خیلی کم بخوابید
- پایبندی به عادات غذایی سالم دشوارتر باشد
- ورزش منظم خود را رها کنید یا به خودتان فشار بیاورید تا بیش از حد ورزش کنید
- نوشیدنیهای الکلی زیاد بنوشید
- سیگار بکشید (یا اگر سیگار را ترک کردهاید، دوباره سیگار را شروع کنید)
- بیش از حد کافئین بنوشید، به خصوص اگر خواب درستی نداشته باشید
- علاقه به رابطه جنسی را از دست دهید.
همه اینها عاداتی هستند که میتوانند بر توانایی شما برای باردار شدن تأثیر بگذارند.
خواب
اگر برنامه کاری یا سبک زندگی شما به گونهای است که شبها دیر میخوابید و مجبور هستید فردایش زود بیدار شوید، به تدریج دچار کمبود خواب خواهید شد. کمبود خواب مداوم میتواند بر بدن و باروری شما تأثیر بگذارد. تحقیقات نشان داده است افرادی که به طور منظم کمتر از پنج ساعت میخوابند، بیشتر در معرض چاقی قرار دارند که همین امر میتواند خطر مشکلات بارداری و سقط جنین را افزایش دهد.
افرادی که باید شیفت شب کار کنند نیز در معرض خطر هستند. نتایج مطالعهای که روی ۲۲۷۴۴ زن که دو شب در هفته باید شیفت میماندند، انجام شد، نشان میدهد که این افراد ۳۲ درصد بیشتر در معرض افزایش خطر سقط جنین قرار دارند. با این حال، این تحقیق عوامل دیگری را که میتوانست بر باروری شرکتکنندگان تأثیر بگذارد در نظر نگرفت و رابطه علی را ثابت نکرد. هنوز مشخص نیست که شیفتهای شبانه عامل یا علت سقط جنین بوده است یا خیز.
دانشمندان در مطالعه دیگری به این نتیجه رسیدند که کار در شیفت شب میتواند باعث قاعدگی نامنظم در برخی از زنان شود. قاعدگی نامنظم یک عامل خطر برای مشکلات باروری است. برخی از راههای بهبود عادات خواب عبارتاند از:
- یک روتین قبل از خواب ایجاد کنید و به آن پایبند باشید
- اجتناب از کار یا چک کردن ایمیل درست قبل از خواب
- نوشیدن یک فنجان چای گیاهی درست قبل از خواب
- اجتناب از نوشیدن کافئین در اواخر بعد از ظهر و عصر
- نوشتن درگیریها و مشغلههای ذهنی قبل از خواب
رژیم غذایی
وقتی افراد استرس دارند، تمایل بیشتری دارند به روشهای ناسالم غذا بخورند. ثابت شده است که استرس مداوم منجر به افزایش وزن میشود و افزایش وزن و چاقی به نوبه خود با مشکلات باروری مرتبط است. از طرف دیگر، برخی از افراد با رژیم گرفتن با استرس کنار میآیند یا متوجه میشوند که وقتی تحت فشار زیاد هستند اشتهای خود را از دست میدهند.
حتی اندکی اضافه وزن ممکن است بر باروری تأثیر بگذارد؛ و این فقط زنان نیستند که باید مراقب ترازو باشند. چاقی همچنین میتواند بر باروری مردان تأثیر منفی بگذارد و منجر به کاهش تعداد اسپرم شود. همانطور که اضافه وزن میتواند منجر به مشکلات باروری شود، وزن کم یا نخوردن کافی نیز میتواند بر پتانسیل باروری شما تأثیر بگذارد. کمبود وزن به میزان قابلتوجهی میتواند باعث آمنوره شود و عدم وجود چرخه قاعدگی به معنای عدم تخمکگذاری است. بدون تخمکگذاری نمیتوانید باردار شوید.
آگاهی از رژیم غذایی و تغذیه سالم برای هر کسی که قصد بارداری دارد توصیه میشود. یک رژیم غذایی متعادل و کامل شامل غلات کامل، مقدار زیادی سبزیجات و میوهها، چربیهای سالم و پروتئین میشود.
ورزش
انجام مقدار مناسب ورزش میتواند به کاهش استرس و داشتن بدنی سالمتر کمک کند. ورزش همچنین میتواند مدیریت وزن سالم و کاهش وزن را تسهیل کند. توصیه میشود که بزرگسالان ۱۵۰ و ۳۰۰ دقیقه در هفته ورزش کنند (اگر ورزش شدید باشد ۷۵ تا ۱۵۰ دقیقه کافی است). از طرفی هم ورزش بیش از حد میتواند عواقب منفی برای باروری داشته باشد؛ زیرا نباید به قلب خود فشار بیاورید.
کافئین
زمانی که احساس خستگی و استرس میکنید، یک فنجان قهوه ممکن است به شروع روزتان کمک کند؛ اما آیا کافئین بر باروری تأثیر میگذارد؟ یک مطالعه نشان داد که قهوه بیش از حد (و کافئین مرتبط با آن) میتواند تأثیر منفی داشته باشد، به خصوص اگر در حال حاضر با مشکلات باروری دست و پنجه نرم میکنید.
محققان زوجهایی را که در ابتدا تحت درمان IVF قرار میگرفتند اما سپس سعی کردند بهطور طبیعی باردار شوند، بررسی کردند. نتایج نشان میدهد که نوشیدن چهار (یا بیشتر) فنجان قهوه در روز شانس باردار شدن زوجین را تا ۲۶ درصد کاهش میدهد.
طبق گفته سازمان غذا و دارو، بزرگسالان سالم میتوانند حداکثر ۴۰۰ میلیگرم قهوه در روز (تقریباً ۵ فنجان) بنوشند، اما این میزان به فرد و حساسیت آنها به کافئین بستگی دارد. در یک تحقیق در سال ۲۰۱۶ ارتباط احتمالی بین سقط جنین و مصرف کافئین را بررسی شد. مشاهده شد افرادی که سعی در باردار شدن داشتند و همسر آنها بیش از ۲۰۰ میلیگرم نوشیدنی کافئین دار در روز مینوشیدند، بیشتر در معرض سقط جنین بودند.
الکل و سیگار
استرس میتواند برخی را به مصرف الکل و سیگار سوق دهد. احتمالاً خودتان هم میدانید که نوشیدن الکل و سیگار کشیدن «نباید» های بزرگی برای باردار شدن هستند. هم زن و هم مرد نباید وقتی قصد باردار شدن دارند، الکل مصرف کنند یا سیگار بکشند.
در زنان، سیگار کشیدن با افزایش خطر انسداد لولههای رحمی، افزایش خطر سرطان دهانه رحم، آسیب به تخمکها و افزایش خطر سقط جنین مرتبط است. مشخص شده است که سیگار کشیدن مردان شانس موفقیت IVF را کاهش میدهد و احتمالاً خطر سقط جنین را افزایش میدهد.
سخن نهایی
در این مقاله به بررسی ارتباط استرس و ناباروری پرداختیم و رابطه این دو را بررسی کردیم. تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است که اکثرا رابطه دوگانه استرس و ناباروری را نشان میدهند. کنترل استرس و درمان اضطراب میتواند روی بخشهای مختلف زندگی شما تاثیر بگذارد. همین که فکر شما آزادتر باشد، راحتتر میتوانید برای داشتن زندگی سالم و رسیدن به بارداری تلاش کنید؛ زیرا همین روند بارداری هم میتواند استرسزا باشد. آیا شما هم جز آن دسته از افرادی هستید که استرس زیادی دارند؟ شما برای کنترل استرس خود چه روشهایی را دنبال میکنید؟ لطفاً نظرات، پیشنهادات و تجربیات خود را در بخش دیدگاه با ما در میان بگذارید.