در پستان‌ها معمولاً ۲ تا ۵ روز پس از تولد نوزاد تولید شیر از غدد شیری افزایش می‌یابد. وقتی شیر وارد پستان‌ها می‌شود سنگین، گرم و متورم می‌شود. منشأ این سنگینی سینه از شیر، خون و مایعات اضافی در سینه‌هاست. بدن شما از مایعات اضافی برای تولید بیشتر شیر استفاده می‌کند. پس از زایمان و در روزهای ابتدایی شیردهی ممکن است سینه‌های شما به طرز دردناکی متورم و سفت و سنگین شده باشد. این تورم یکی از مشکلات رایج در میان مادران شیرده است که پس از مدتی با شیردهی منظم بدن شما خود را با نیاز نوزاد سازگار می‌کند و دیگر اثری از این عارضه در سینهٔ شما وجود نخواهد داشت اما اگر این تورم، درد یا سفتی و سنگینی و احساس ضربان در بافت پستان با وجود شیردهی همچنان همراه شماست و شیردادن را برای شما دشوار کرده است ممکن است به احتقان یا پرخون شدن سینه‌ها دچار شده باشید. پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی با عوامل مؤثر، جلوگیری و درمان احتقان پستان در ادامه مقاله همراه ما باشید.
فهرست عناوین مطلب
احتقان پستان چیست؟
در تعریف ساده‌ای از احتقان پستان می‌توان گفت وقتی شما دچار این عارضه می‌شوید که پستان‌ها پر از شیر باشد. زمانی این اتفاق می‌افتد که مادر بیش از نیاز نوزاد خود شیر تولید کند و یا فرایند شیردهی به طرز صحیح اتفاق نیفتد و بیشتر حجم شیر در بافت پستان باقی می‌ماند. پستان‌های محتقن شده سفت، قرمز و متورم هستند و همین امر گرفتن سینه را برای نوازد سخت‌ترمی کند.
احتقان پستان در مادرانی که به نوزادان خود شیر نمی‌دهند یا در طول روز تعداد دفعات کمتری به نوزاد خود شیر می‌دهند معمولاً شایع‌تر است.
عوامل مؤثر در به‌وجودآمدن احتقان پستان
۱.نداشتن برنامهٔ منظم برای شیردهی
۲.تخلیهٔ ناقص شیر از پستان با وجود شیردهی
۳.قطع ناگهانی شیردهی؛ مانند شیردادن به نوزادی که تمام شب را می‌خوابد یا از شیر گرفتن ناگهانی کودک بعد از دوسالگی
۴.انسداد مجاری شیری
۵.استفاده از لباس زیرو سوتین‌های تنگ و نامناسب
۶.عمل جراحی برای بزرگ کردن سینه و پروتز سینه (ایمپلنت‌های به‌کاررفته ممکن است حجم زیادی از بافت پستان را اشغال کنند و فضای کافی برای شیر، خون، لنف و مایعات دیگر در فضای داخلی پستان وجود نداشته باشد و این فشار باعث انسداد مجاری شیر و تورم و سنگینی و احتقان پستان‌ها نیز بشود)
علائم و نشانه‌های بروز احتقان پستان
سینه‌ها به‌شدت سفت و سنگین و متورم می‌شوند که همین امر باعث می‌شود نوزاد شما نتواند به‌راحتی سینه را بگیرد و از شیر مادر تغذیه کند. نوک سینه پهن و سفت، تورم غدد لنفاوی در زیربغل و گاهی تب می‌تواند از نشانه‌های احتقان پستان باشد.
اما از رایج‌ترین علائم بروز احتقان، تورم و سنگینی و درد در بافت پستان است.
اگر درمان احتقان پستان‌ها در زمان مناسبی صورت نگیرد شیردهی برای مادر سخت‌تر شده و تخلیه شیر به‌صورت کامل اتفاق نمی‌افتد و گرفتگی و احتقان تشدید می‌یابد و حتی در موارد حادتری این گرفتگی و احتقان ممکن است باعث ایجاد زخم در نوک سینه و بروز عفونت و ماستیت نیز شود.
درمان احتقان پستان
روش‌های مختلفی برای تسکین درد و برطرف‌کردن احتقان پستان وجود دارد که به بررسی آن‌ها در این مقاله خواهیم پرداخت:
- قبل از شروع و حتی هنگام شیردهی سینه‌ها را ماساژ دهید. هنگام شیردادن، سینه را به‌طرف نوک آن ماساژ دهید. حتی می‌توانید چند دقیقه قبل از شیردهی از کمپرس گرم استفاده کنید تا مشکلات تخلیه شیر تا حد زیادی کاهش پیدا کند.
- شیردهی باید با برنامه‌ریزی باشد و فاصله زیادی از نظر زمانی بین هر نوبت شیردهی وجود نداشته باشد. بهتر است هر دو یا سه ساعت به کودک خود شیر دهید تا تخلیه سینه به طور طبیعی اتفاق بیفتد. شیردهی معمولاً باید به‌صورت مکرر و ۸ تا ۱۲ مرتبه در روز باشد.
- به موقعیت قرارگیری نوزاد خود هنگام شیر خوردن توجه کنید و در پوزیشن صحیحی اقدام به شیردادن کنید.
- تا جایی که می‌توانید اجازه دهید نوزاد با شیر مادر تغذیه شود زیرا مؤثرترین روش در درمان و حتی جلوگیری از احتقان سینه، تخلیه شیر توسط نوزاد است. اگر کودک شما شیر مادر نمی‌خورد یا به هر دلیلی قادر به گرفتن سینه نیست، سینه‌های خود را با استفاده از روش‌های مختلف دوشیدن شیر تخلیه کنید. دوشیدن بیش از حد شیر ممکن است باعث تولید بیشتر شیر و افزایش تورم و احتقان پستان‌ها شود؛ پس اگر در طول روز به نوزاد خود شیر می‌دهید بهتر است با دوشیدن شیر، سینه خود را بیش از حد ممکن تخلیه نکنید. همچنین برای پیداکردن مناسب‌ترین روش دوشیدن شیر پیشنهاد می‌کنیم مقاله “همه روش‌های دوشیدن شیر مادر” را در سایت سی سیب مطالعه کنید.
- در مواردی تخلیه کامل هر دو سینه با پمپ‌های الکتریکی لازم است. البته توجه شود که سینه‌ها در این وضعیت به‌راحتی آسیب می‌بینند بنابراین دوشیدن شیر باید باحوصله و ملایمت انجام شود. در غیر این صورت احتقان می‌تواند تبدیل به ماستیت یا عفونت پستان‌ها شود.
- برای کاهش تورم و درد از کمپرس سرد می‌توانید استفاده کنید. برای جلوگیری از آسیب به پوست هنگام استفاده از کمپرس سرد، می‌توانید پارچهٔ نازکی بین سینه خود و کمپرس قرار دهید البته باید توجه داشته باشید که سرمای زیاد ممکن است باعث کاهش تحریک غدد شیری و کاهش تولید و جریان شیر در پستان شود، می‌توانید این کار را هر ساعت یکبار به مدت ۱۵ دقیقه تکرار کنید.
- گذاشتن برگ‌های کلم سرد شده حتی ممکن است خیلی سریع تراز کمپرس یخ به رفع احتقان سینه کمک کند. برای این کار برگ‌ها را از قبل کاملاً شسته و در یخچال قرار دهید تا سرد شوند. سپس وسط برگ کلم را به‌اندازه نوک سینه خالی کرده و آن را به مدت ۲۰ دقیقه روی سینه بگذارید. این کار را می‌توان ۲ تا ۳ بار در روز انجام داد. قراردادن برگ‌های کلم سرد شده روی سینه‌ها خصوصاً در ۱۰ روز اول بعد از زایمان تا حد زیادی به رفع احتقان کمک خواهد کرد.
- برای کاهش درد و تورم ناشی از احتقان می‌توانید با مشورت پزشک از داروهای مسکن استفاده کنید. همان‌طور که می‌دانید دوره شیردهی دوران حساسی است حتماً قبل از مصرف هرگونه دارویی در این دوره با پزشک خود مشورت کنید تا خطری سلامتی شما و نوزادتان را تهدید نکند.
- سوتین‌های شیردهی استاندارد یکی از عواملی است که در بهبود احتقان پستان‌ها نقش مهمی دارد که حتی می‌توانید هنگام خواب هم این سوتین‌ها را بپوشید. توجه داشته باشید سوتین خیلی تنگ نباشد و فنر یا سیم فلزی نداشته باشد.
- ماساژ نواحی مختلف سینه‌ها در زیر دوش آب گرم باعث می‌شود نوک سینه و بافت پستان شل شود. در مواردی که سایر موارد غیرقابل‌تحمل باشد این روش اغلب مؤثر و بدون درد است.
چگونه از بروز احتقان سینه جلوگیری کرد؟
- برای جلوگیری از احتقان پستان بهتر است با تخلیه شیر به شکل طبیعی و شیردهی به نوزاد از این عارضه جلوگیری کرد. پس حتماً در ساعات اولیه پس از تولد اقدام به شیردادن به نوزاد خود کنید و هر زمان که متوجه علائم گرسنگی در کودک خود شدید حتماً به او شیر دهید و اطمینان حاصل کنید که کودک شما به‌درستی سینه را گرفته و تغذیه می‌کند. در طول شب و در صورت نیاز نوزاد شیرخوار را برای خوردن شیر بیدار کنید.
- شیردهی را از پستان پر شروع کنید و هنگام شیردهی از تخلیه یک سینه اطمینان حاصل کنید سپس اقدام به شیردادن با سینه دیگر کنید؛ این کار باعث می‌شود هر دو سینه به‌خوبی تخلیه شود و از ایجاد احتقان پستان جلوگیری می‌کند. به وضعیت و پوزیشن شیردهی خود توجه کنید و در صورت نیاز اقدام به تغییر وضعیت شیردهی کنید تا تمام قسمت‌های سینه به‌خوبی تخلیه شود.
- در ماه اول تولد به نوزاد خود شیشه شیر یا پستانک ندهید زیرا عضلات و ماهیچه‌هایی که برای مکیدن شیر از شیشه شیر یا پستانک درگیر هستند با عضلاتی که برای مکیدن سینه درگیر می‌شوند متفاوت است و ممکن است کودک با عادت کردن به شیر خوردن از شیشه شیر در مکیدن شیر از سینه مشکل پیدا کند؛ بنابراین حتماً قبل از دادن شیشه شیر یا پستانک به کودک با پزشک مشورت کنید.
سخن آخر
احتقان پستان یک عارضه کاملاً طبیعی و رایج در دوران شیردهی است که با انجام چند راهکار ساده می‌توان احتمال ابتلا به این گرفتگی، تورم و درد را کاهش داد. ساده‌ترین راه در جلوگیری و درمان احتقان شیردادن است؛ پس به علاِئم گرسنگی نوزاد دقت کنید و اگر کودک شما تمایلی به خوردن شیر ندارد با انجام کارهایی مانند بغل کردن و برقراری تماس پوستی یا تحریک سقف دهان نوزاد او را تشویق به شیر خوردن کنید. در ساعات اولیه پس از زایمان و تولد نوزاد شیردادن به نوزاد اهمیت زیادی دارد که برای شیردهی در این زمان تیم زایمان در بیمارستان به شما کمک خواهد کرد.
تورم و درد سینه و گرفتگی در مادران معمولاً زود از بین می‌رود گاهی احتقان پستان ممکن است تا ۱۰ روز طول بکشد و با انجام راه‌های درمانی ذکر شده می‌تواند تا حد زیادی این مشکل را برطرف کرد. در صورت عدم درمان این عارضه و همراه شدن آن با تورم و درد شدید، تب، زخم و خونریزی در نوک پستان باید به پزشک مراجعه کرد.
همان‌طور که در مقاله اشاره کردیم در صورت پیشرفته‌تر شدن احتقان عوارضی همچون ماستیت و آبسه سینه به وجود خواهد آمد؛ پس توصیه می‌شود پس از بروز علائم احتقان و قبل از پیشرفت و حاد شدن آن با روش‌هایی که در مقاله به آن‌ها اشاره کردیم هر چه زودتر اقدام به درمان این عارضه کنید.
بارداری
زایمان