بسیاری از زوجها به دلایل و باورهای مختلف تمایل دارند جنسیت فرزند خود را انتخاب کنند. همچنین از آن جا که بسیاری از بیماریهای ژنتیکی مبتنی بر جنسیت هستند نیز برخی ترجیح میدهند فرزندی از یک جنسیت خاص داشته باشند. از این رو هنگامی که زوجها فرآیند IVF را انجام میدهند، یکی از رایجترین سوالاتی که پرسیده میشود این است که «آیا تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF امکان پذیر است؟».
واقعیت این است که پیشرفتهای علمی این امکان را برای ما فراهم ساخته است تا تعیین و انتخاب جنسیت نوزادمان پیش از بارداری با IVF ممکن باشد؛ اما این امر به سادگی که به نظر میرسد اتفاق نمیافتد و نیازمند در نظر گرفتن فاکتورها و عوامل مختلفی است. در ادامه این مقاله از سی سیب به سوالاتی پیرامون تعیین جنسیت نوزاد قبل از بارداری با IVF میپردازیم و به این امر میپردازیم که میزان موفقیت تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF چقدر است؟ مراحل انجام آن چگونه است؟ در چه شرایطی توصیه میشود و نکاتی که قبل از تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری با IVF باید در نظر گرفت، شامل چه مواردی است؟ با ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا پاسخ سوالات خود را دریافت کنید.
میزان موفقیت تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF
به لطف غربالگری و آزمایشهای مدرن قبل از بارداری، پزشک متخصص درمان ناباروری میتواند جنسیت کودک را قبل از فرآیند لانه گزینی از طریق آزمایش ژنتیکی تعیین کند. طی فرآیند IVF، چندین تخمک از بدن زن خارج میشود، در آزمایشگاه، با اسپرم بارور میشوند و سپس این تخمکهای بارور شده در رحم زن کاشته میشوند. در این فرآیند قبل از کاشت تخمک، پزشک میتواند یک سلول منفرد را از جنین خارج کند تا کروموزومهای آن را بررسی کند. این روش با نام تشخیص ژنتیکی پیش از کاشت (PGD) شناخته میشود که در اصل برای بررسی جنین از نظر وجود اختلالات ژنتیکی جدی یا کشنده استفاده میشود، اما میتواند جنسیت جنین پیش از لقاح را آشکار کند.
روش آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی یا PGT برای انتخاب جنسیت جنین بسیار دقیق است. اگرچه هیچ آزمایش پزشکی را نمیتوان تضمین کرد که ۱۰۰٪ دقیق باشد اما برخی از مطالعات موفقیت بیش از ۹۹٪ را در استفاده از این روش برای انتخاب جنسیت جنین نشان میدهد.
به طور کلی آزمایش ژنتیکی یا PGT نتایج قابلتوجهی در کلیت فرآیند IVF دارد که تعیین جنسیت نیز شامل آن میشود. این شیوه نرخ موفقیت بالاتری را در طول IVF، به ویژه برای زنان مسنتر، امکانپذیر میکند. به طوری که درصد تولدهای زنده در هر بازیابی تخمک پس از ۳۵ سالگی با انجام این روش بسیار افزایش مییابد.
انتخاب جنسیت در IVF چگونه انجام میشود؟
به طور کلی شناسایی جنسیت جنینها با استفاده از آزمایش ژنتیکی یا PGT پیش از لانه گزینی شامل گرفتن چند سلول از جنین در حین رشد در آزمایشگاه و تعیین جنسیت جنین، از طریق تجزیه و تحلیل ژنتیکی است؛ یعنی مبنای این روش شمردن کروموزومهای جنسیت زن و مرد و تخمین احتمال غلبه هر یک از این کروموزومها در یک سلول بارور شده در فضای آزمایشگاه است. پس از انجام این محاسبات و روشهای خاص علمی برای انتخاب یک جنسیت، یک جنین سالم از جنسیت مورد نظر به داخل رحم منتقل میشود و در نهایت با احتمال بالایی فرزندی با جنسیت مدنظر خود خواهید داشت.
مراحل تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF
تعیین جنسیت جنین قبل از بارداری با روش IVF به شرح زیر است:
تحریک تخمدان
در مرحله اول با هدف رها شدن تخمکهای با کیفیت بالا (برخلاف تخمکهایی که معمولاً ساخته میشود) از داروهای هورمونی استفاده میشود. مصرف این داروهای محرک اغلب در روزهای ۲-۴ چرخه قاعدگی طبیعی زنان شروع میشود و به مدت ۱۰ روز ادامه پیدا میکند. در این مرحله، تخمکهای بیشتر برابر است با تولید جنینهای بیشتر با جنس دلخواه و در نتیجه بالا رفتن شانس تولد زنده جنینی با جنسیت دلخواه.
بازیابی تخمک
بازیابی تخمک یک روش جراحی است که در آن تخمکها از تخمدانها برداشت میشود. این مرحله معمولاً حدود ۱۲ روز پس از شروع داروهای تحریککننده تخمدان انجام میشود؛ اما بسته به پاسخ به داروها و متعاقب آن رشد تخمک که طی سونوگرافی اندازهگیری میشود، میتواند متفاوت باشد. در این مرحله پس از خارج شدن تخمک از تخمدان، لولههای آزمایش حاوی مایع فولیکولی و تخمکهای بالغ بلافاصله به آزمایشگاه جنینشناسی منتقل میشوند.
آزمایشگاه جنینشناسی
مهمترین بخش تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF در این مرحله اتفاق میافتد. در این مرحله لقاح تخمکها با اسپرم انجام میشود و جنین به مدت ۳-۷ روز رشد میکند. مراحلی که در آزمایشگاه جنینشناسی در طول انتخاب جنسیت اتفاق میافتد را میتوان به ۵ دوره اصلی تقسیم کرد:
- جداسازی: هنگامی که تخمکها در آزمایشگاه قرار میگیرند، یک جنینشناس مایع فولیکولی را بررسی میکند و هر تخمک پیدا شده را جدا میکند و آن را بلافاصله در محیط مغذی شبیه محیط لوله فالوپ قرار میدهد.
- لقاح: این مرحله تقریباً ۴ ساعت پس از زمان بازیابی انجام میشود. جنینها با استفاده از روشهای لقاح مرسوم، لقاح داده میشوند.
- رشد جنین: پس از لقاح، جنینها به مدت ۵-۷ روز در آزمایشگاه رشد میکنند. در حالی که در یک چرخه استاندارد IVF، انتقال جنینها پس از ۳ روز امکانپذیر است (زمانی که در مرحله رشد هستند)، آزمایش ژنتیکی را فقط میتوان روی جنینهایی انجام داد که معمولاً در روز پنجم یا بعدتر رشد میکنند.
- غربالگری جنین: در روز پنجم، جنین از دو نوع مختلف بافت جنینی تشکیل شده است. یک دسته سلولهای خود جنین و دیگری جفت او. غربالگری در این مرحله با استفاده از یک لیزر بسیار تخصصی و متمرکز انجام میشود که تعداد کمی (معمولاً ۳-۶ سلول) را از گروهی از سلولها که به جفت تبدیل میشوند، جدا میکند. سپس این سلولها برچسبگذاری میشوند، پردازش میشوند و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ژنتیک ارسال میشوند.
- انجماد جنین: پس از تکمیل روش آزمایش ژنتیک جنینی، جنین را منجمد میکنند. فریز کردن جنینها زمان مورد نیاز برای دریافت نتایج آزمایش ژنتیکی را فراهم میکند و عملاً هیچ تأثیری بر کیفیت یا شانس موفقیت انتقال بعدی ندارد. در واقع، شواهدی وجود دارد که نشان میدهد انتقال جنین منجمد برای بخش قابلتوجهی از افرادی که تحت IVF قرار میگیرند، احتمال موفقیت روش درمان را افزایش میدهد.
- آزمایش ژنتیکی پیش از کاشت: در این مرحله تعداد و نوع کروموزومها را در هر سلول تجزیه و تحلیل میکنند. با تجزیه و تحلیل کروموزومی انجام شده، گروهی از سلولهای متعلق به یک جنین خاص به عنوان XY یا XX به همراه سایر اطلاعات اولیه مربوط به تعداد کروموزومهای هر سلول برچسبگذاری میشوند. با این اطلاعات، والدین مورد نظر و کلینیک باروری اکنون میتوانند برای انتقال جنین با جنسیت مورد نظر آماده شوند.
انتقال جنین
انتقال جنین که آخرین مرحله از کار را تشکیل میدهد. انتقال جنین منجمد بسیار سادهتر از مرحله اول چرخه IVF است و تنها شامل دو مرحله اصلی است:
- توسعه پوشش رحم: هنگام انتقال جنین در فرآیند IVF، مهم است که اطمینان حاصل شود که رحم به طور مطلوب برای لانه گزینی جنین آماده شده است. معمولاً از نظر پزشکی توصیه میشود که زن برای مدتی قبل و بعد از انتقال جنین از استروژن و پروژسترون استفاده کند.
- انتقال جنین منجمد: برای انتقال جنین که جنسیت آن در مرحله قبل تعیین شده است، جنین از حالت انجماد خارج میشود و سپس درون رحم زن جاگذاری میشود.
دلایل انتخاب جنسیت جنین قبل از بارداری با IVF
دلایل مختلفی، چه پزشکی و چه شخصی، وجود دارد که افراد ممکن است بخواهند جنسیت فرزند خود را انتخاب کنند. بسیاری از والدین قصد خود را برای انتخاب جنسیت فرزندشان برقراری «تعادل در خانواده» معرفی میکنند. به عبارت ساده، تعادل خانواده به این معنی است که اگر والدین مورد نظر همیشه یک دختر میخواستند، اما فقط پسر داشتند، میتوانند جنسیت فرزند خود را در طول IVF برای اطمینان از داشتن خانواده متعادل انتخاب کنند. به ویژه در شرایطی که والدین به دلیل بالا بودن سن یا برخی مشکلات دیگر امکان بارداریهای مجدد را نداشته و مایل هستند فرزندانی از هر دو جنسیت داشته باشند.
همچنین انتخاب جنسیت به زوجها این امکان را میدهد تا جنینهای مونث یا مذکر سالم را انتخاب کنند تا از خطر ابتلا به اختلالات ژنتیکی در فرزندان خود جلوگیری کنند. در شرایطی که والدین در معرض خطر انتقال یک بیماری ژنتیکی مبتنی بر جنسیت (مانند هموفیلی، دیستروفی عضلانی) هستند، به این شیوه به عنوان یک روش درمانی پیشگیری کننده نگاه میکنند؛ مثلا در خانوادههایی که مادر ناقل ژن هموفیلی است، نوزاد پسر ۵۰ درصد احتمال دارد که این بیماری را به ارث ببرد. در مقابل، نوزادان دختر کمتر تحت تأثیر این بیماری قرار میگیرند؛ بنابراین انتخاب جنسیت در این شرایط میتواند یک راه برای جلوگیری از تولد فرزندی با بیماری کشنده و دردناک باشد.
گاه نیز ممکن که زوج متقاضی تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF فرزندی را قبلا از دست داده باشند و مایل به داشتن فرزند دیگری از همان جنسیت باشند.
همچنین ممکن است والدین احساس کنند که از نظر روانی آمادگی بیشتری برای تربیت یک جنسیت نسبت به دیگری دارند.
گاه نیز به دلیل برخی مسائل فرهنگی ممکن است والدین یکی از جنسیتها را به دیگری ترجیح دهند. در این حالت به دلیل ملاحظات اخلاقی بسیاری از پزشکان تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF را نمیپذیرند و حتی در بسیاری از کشورها اقدامات این چنینی ممنوع است.
انتخاب جنسیت فرزند قبل از بارداری با IVF چه زمانی توصیه میشود؟
تنها زمانی انتخاب جنسیت توصیه میشود که جنسیت نوزاد زمینهساز ابتلای او به بیماریهای ژنتیکی به خصوص بیماریهای کشنده باشد. به عنوان مثال، خانوادهای که دارای فرزند مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است ممکن است برای داشتن فرزند دختر تلاش کند؛ زیرا اختلالات طیف اوتیسم شیوع مردانه بیشتری دارد و احتمال اینکه فرزند پسر این خانواده به اوتیسم مبتلا شود، ۲۵ درصد است.
ملاحظات اخلاقی در مورد انتخاب جنسیت
به دلایل متعددی در بسیاری از کشورها قوانین سختگیرانهای برای کنترل استفاده از فناوری تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF وجود دارد. برخی از این روشهای تعیین جنسیت قبل از بارداری بسیار پرهزینه و حتی خطرناک هستند. انتخاب جنسیت کودک به دلایل غیرپزشکی، نگرانیهای اخلاقی بسیاری را ایجاد کرده است. به عنوان مثال، زمانی که انتخاب جنسیت نوزاد به دلایل فرهنگی و برتر انگاشتن یک جنسیت بر جنس دیگر استفاده شود. این امر میتواند منجر به عدم تعادل جنسیت در ترکیب جمعیتی شود. از سوی دیگر برخی از ملاحظات مذهبی پیرامون برابری همه انسانها فارغ از جنسیت نیز نگرانیهایی را پیرامون این امر شکل داده است.
نکات مهم تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF
اگرچه گفته شد که میزان موفقیت تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF بسیار بالاست اما در نظر داشته باشید که همه بیماران به دلیل عوامل مرتبط با سن، کیفیت تخمک و کیفیت اسپرم نمیتوانند جنینهای سالم با جنسیت مورد نظر را انتخاب کنند.
انتخاب جنسیت فرزند قبل از بارداری با IVF یک امر متداول نیست. هزینه انتخاب جنسیت بسیار متغیر است و معمولاً از هزینههای مختلف تشکیل شده است. هزینه انتخاب جنسیت بسیار بالا است؛ بنابراین اگر به دنبال تعیین جنسیت نوزاد خود قبل از بارداری با IVF هستید، فراموش نکنید که با هزینههای بسیار سنگینی مواجه خواهید شد.
عوارض احتمالی تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF
همان گونه که اشاره شد، فراموش نکنید انتخاب جنسیت یک امر متداول و عادی نیست. اگر برای ایجاد تعادل در خانواده به دنبال تعیین جنسیت قبل از بارداری هستید، با فرآیند سخت و زمانمند IVF رو به رو خواهید شد که برای موفقیتآمیز بودن آن باید الزامات سختگیرانهای را رعایت کنید. باید تحت آزمایشهای فراوانی قرار بگیرید و دورهای تحت درمانها هورمونی باشید.
فراموش نکنید که IVF یک روش تهاجمی در درمان ناباروری است و برداشتن تخمک از تخمدان میتواند دردناک باشد. از سوی دیگر بدن تحت تاثیر تغییرات گستردهای قرار میگیرد و داروهای درمان ناباروری میتوانند عوارض جانبی ناخوشایندی از جمله افزایش وزن، نفخ، تورم و تاری دید به دنبال داشته باشند.
روشهای IVF باید به درستی زمانبندی شوند که اغلب به این معنی است که شما باید در طول مدت درمان در تماس و ارتباط مداوم با پزشک متخصص خود باشید.
درست مانند هر فناوری دیگری، آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی یا PGT محدودیتهای خاص خود را دارد. وقوع موزائیسم (دو سلول متمایز از نظر کروموزومی در یک جنین) ممکن است منجر به شکلگیری فرضیات اشتباه و بر هم خوردن تحلیلها و محاسبات شود. در نتیجه ممکن است جنینشناس با شک و تردید نسبت به اینکه جنین غیرطبیعی یا طبیعی است، مواجه باشد. البته میتوان گفت این پدیده به ندرت در عمل پزشکی اتفاق میافتد و چندان معمول نیست. با این حال باید آن را به عنوان یک عارضه احتمالی در نظر گرفت.
علاوه بر این، آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی یا PGT به طور خاص به دنبال الگوهای کروموزومی/ژنتیکی خاصی است که ممکن است نشاندهنده صدها ناهنجاری موجود دیگر نباشد. به همین دلیل است که متخصص باروری شما قبل از تولد توصیه میکند آزمایشات غربالگری دیگری برای تأیید عدم وجود نقص مادرزادی در بارداری انجام دهید؛ بنابراین فراموش نکنید که این شیوه به تنهایی برای فهم همه نقصهای مادرزادی کارآمد نیست.
کلام آخر
فناوریهای پیشرفته مانند غربالگری ژنتیکی قبل از لانه گزینی در فرآیند IVF فرصت هیجانانگیزی را برای والدین مشتاق به داشتن فرزندی با جنسیت خاص فراهم کردهاند. در این مقاله توضیح داده شد که در برخی اوقات به دلایل مبتنی بر پزشکی همچون جلوگیری از بیماریهای ژنتیکی مرتبط با یک جنسیت خاص و گاه نیز به دلایل مبتنی بر عوامل غیرپزشکی همچون انتخاب جنسیت به عنوان ترجیح شخصی یا برای برقراری «تعادل» خانواده، نسبت به تعیین جنسیت نوزاد قبل از بارداری با IVF اقدام میشود.
همچنین در این مقاله توضیح داده شد که علیرغم برتریها و امکاناتی که این شیوه برای جلوگیری از تولد نوزادانی با نقایص ژنتیکی مبتنی بر جنسیت فراهم آورده، به دلیل برخی ملاحظات اخلاقی چندان مقبول نیست. از سوی دیگر با اینکه تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF یک روش با موفقیت بسیار بالا محسوب میشود عوارض و هزینههایی را نیز دارد که قبل از اقدام باید موردتوجه افراد قرار گیرد. نظر شما در این باره چیست؟ آیا با وجود همه فاکتورها و عواملی که پیرامون تعیین جنسیت قبل از بارداری با IVF توضیح داده شد، مایل به استفاده از این روش برای داشتن فرزندی با جنسیت مد نظر خودتان هستید؟ لطفا ما را از نظرات خود مطلع سازید.
